Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde bulunan H.762 envanter numaralı Hamse-i Nizami'in tezhip yönünden incelenmesi ve günümüz tezhip anlayışı ile yorumlanması
The analysis and interpretation of the illumination of Hamse-i̇ Nizami with inventory number H.762 in the Topkapi palace museum library from the perspective of contemporary illumination art
- Tez No: 875086
- Danışmanlar: PROF. DR. MÜNEVVER ÜÇER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Güzel Sanatlar, Fine Arts
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Güzel Sanatlar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Geleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
- Bilim Dalı: Tezhip Sanat Dalı
- Sayfa Sayısı: 220
Özet
Çalışmamızda Nizami Gencevi'nin beş mesneviden oluşan“Hamse-i Nizami”adlı eserinin tezhipleri incelenmiştir. Hazırlanmasına XV.yy.ın ikinci yarısında Akkoyunlu Türkmenleri döneminde başlanmış ancak tüm nüshaların tamamlanması XVI.yy.ın başında Safeviler döneminde gerçekleşmiştir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine kitaplığında 762 envanter numarasıyla kayıtlı eserin hattatı Enisi adıyla da bilinen Abdurrahim b. Abdurrahman'dır. Sanatçının Talik hat ile kaleme aldığı eser 317 sayfadan oluşmaktadır. Müzehhibi hakkında bilgiye rastlanmayan eserin minyatürleri dönemin ünlü nakkaşları Üstad Şeyhi ve Derviş Muhammed tarafından yapılmıştır. Eser son derece gösterişli bir kitap kabı ve bölüm başlangıçlarını süsleyen 3 tanesi Serlevha formunda olmak üzere toplam 7 tane başlık tezhibine sahiptir. Ayrıca eserin tamamında alt başlıkların yazılı olduğu dikdörtgen şeklinde tasarlanmış altın ve lacivert rengin hâkim olduğu bezemelerin yer aldığı koltuklar bulunmaktadır. Bununla birlikte başlangıçta 22 adet çalışılan minyatürlerden 19 tanesi eserde yer alırken genellikle minyatürlerin karşı sayfalarında üçgen formunda düzenlenmiş koltuk bezemeleri kullanılmıştır. Eserin hem kitap kabı tezyinatında hem de tezhip ve minyatürlerinde ağırlıklı olarak Türkmen üslubunun sadeliği ve renkleri hâkim olsa da Safevi döneminin etkilerini de görmekteyiz. Leyla ve Mecnun mesnevisinin (100b) başlık tezhibinde kullanılan Vakvak üslubu tezhipte bir ilk olup XVI.yy.da daha fazla görülen bir detaydır. Ayrıca Mahzenü'l-Esrar mesnevisinin başlangıç sayfalarında (1b-2a) yer alan serlevha formunda tasarlanmış bezemelerde kullanılan tezhip bulutları da Safevi döneminin sık kullanılan motifleri arasındadır. Her iki dönemin özelliklerine sahip olan eserde sarılma, hurde, yalın ve sencide rumiler, hatai ve penç motifleriyle birlikte Vakvak üslubu motifleri kullanılmıştır. Hamsede yer alan minyatürler yazı alanıyla aynı ölçüde olmayıp yazı çerçevesini aşmış hatta sayfanın tamamını kaplayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu tasarım şekli Celayiri üslubunun devamı niteliğinde olup Türkmen sanatkârlar tarafından geliştirilerek uygulanmıştır. Öyle ki Safevi dönemine bakıldığında minyatürlerde Türkmen sanatkarların etkisinin devam ettiği görülmektedir. Günümüze kadar ulaşan eserler arasında gerek kitap kapağı gerekse tezhip ve minyatür bezemeleriyle son derece başarılı olan Hamse-i Nizami eserini değerli kılan bir diğer özelliği de edebi yönüdür. Hem kendi döneminde hem de günümüzde sanatın farklı kollarına hizmet eden bu eser Türk Edebiyatında da önemli bir yere sahiptir. Bu yönüyle uzun yıllar hem geleneksel sanatlara hem de edebi sanatlara ve sanatçılara hizmet edecektir.
Özet (Çeviri)
In this study, the illuminations of Nizami Ganjavi's work called“Hamse-i Nizami”, which consists of five mesnevi, were examined.The preparation of the work was started in the second half of the 15th century during the Akkoyunlu Turkmen period, but the completion of all copies took place at the beginning of the 16th century during the Safavid period. The calligrapher of the work registered in the Treasury library of the Topkapi Palace Museum Library with the inventory number 762 is Abdurrahim b Abdurrahman, also known as Enisi. The work written by the artist with the Talik calography technique consists of 317 pages.The miniatures of the work, of which there is no information about the illuminator, were made by the famous miniaturists of the period, Ustad Sheikh and Dervish Muhammad. This Work owns an extremely flashy book cover and 9 title illuminations ( 3 of which are in Serlevha form) adorning the beginning of the chapter,In addition to these, there are“koltuk”with decorations dominated by gold and navy blue, designed in a rectangular shape with subtitles written throughout the work. Of the 22 miniatures originally made,19 of them were included in the work, and koltuk decorations arranged in a triangular form were usually used on the opposite pages of the miniatures.Although the simplicity and colors of the Turkmen Style predominate both in the book cover decoration and in the illumination and miniatures of the work, we also see the effects of the Safavid period.The Waqwaq style used in the title illumination of Leyla and Majnun mesnevi (100b) is an early example of illumination and is a detail that is seen more in the 16th century. In addition, the illuminatIn addition, the illumination clouds used in bezemes designed in the serlevha form, which are included in the initial pages of the Mahzenul-hashish masnavi (1b-2a), are also among the frequently used motifs of the Safavid period.In the work, which has the characteristics of both periods, hug rumi, hurde rumi, plain rumi and sencide rumis, hatai and pench motifs are used along with Vakvak style motifs . The miniatures in the hamse are not to the same extent as the writing area, but are designed to exceed the writing frame and even cover the entire page.This design style is a continuation of the Celayiri style and was developed and implemented by Turkmen artisans. Even when we look at the Safavid period, it is seen that the influence of Turkmen artists continues in miniatures. Another feature that makes Hamse-i Nizami, which is extremely successful with both book covers, illumination and miniature bezemes among the works that have survived to this day, valuable is its literary aspect.This work, which serves different branches of art both in its own period and today, also has an important place in Turkish Literature. In this respect, it will serve both traditional arts and literary arts and artists for many years.
Benzer Tezler
- Kağıt sanatları ve Kalender Paşa: I. Ahmed Albümü
Kalender Pasha and paper arts: Album of the Sultan Ahmet I
NİL BAYDAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SERPİL BAĞCI
- Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H.363 Numaralı Kelile ve Dimne nüshanın minyatürlerinin teknik analizi
Technical analysis Of Topkapı Palace Museum Library No. H.363 Miniatures Of Kelile and Dimne
HATİCE KÜBRA UYSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
El SanatlarıFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ERSİN FETHİ ÖÇAL
- Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde E.H. 1487 numarayla kayıtlı bir Mecmûa-i Tevârîh (İnceleme-metin)
Mecmûa-i Tevârîh (E.H. 1487) in the Library of Topkapı PalaceMuseum: Analyse and text
HATİCE PİROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ALİ EMRE ÖZYILDIRIM
- Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki murakkaların katı' bezemeleri
Paper filigree work (kati') of the muraqqas at the Topkapı Palace Museum Library
ÜMMÜGÜLSÜM SEVİM GENCER
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
El SanatlarıMarmara ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
DOÇ. GÜLNUR DURAN
- TSMK murakkalarındaki 'Kalem-i Siyahî' desenlerinde yaprak ve çiçek tasnifleri -H. 2152, H. 2153, H. 2154, H. 2160-
Leaf and flower classifications in Qalam-Siyahî patterns in TSMK muraqqas -H. 2152, H. 2153, H. 2154, H. 2160-
MELİHA YEKELER
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinHitit Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CANDAN NEMLİOĞLU