Ayaz İshaki'nin piyeslerinde sosyal ve siyasi konular
The Social and political themes in the Ayaz İshaki's theatral works
- Tez No: 89077
- Danışmanlar: PROF. DR. ALEMDAR MUSTAFA YALÇIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1999
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 357
Özet
ÖZET Tatar Edebiyatı 19. Yüzyıla kadar getirdiği geleneksel, IsJâmî motiflerle örülü yapısını bu yüzyılın başlarından itibaren değiştirmeye başlamıştır. 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batı normlarıyla tanışan Kazan Tatar edebiyatçıları, üzerlerindeki Rus kültürel baskısının da etkisiyle yeniden yapılanma arayışlarına girişmişlerdir. Tatar Edebiyatını, 19. Yüzyılın sonlarında artık Aydınlanma (Maarifçilik) hareketi beklemektedir. Dünyanın gerçekleştirdiği sanayileşme devrimine karşı, büyük çoğunluğu tüccar olan Kazan Tatar halkı yeni arayışlara girmiş, eğitimde, bilimde ve nihayet sanatta yeni bir yapılanmaya gidilmesi gerektiğini keşfetmiş ve bu yeni anlayışın tümüne birden“Aydınlanma Hareketi”adı verilmiştir. Bu dönemde modern dünya ve bunu takiben Rus edebiyatı“Real izm”in etkisindedir. Bu akım Kazan Tatar edebiyat dünyasına, tüm toplumu etkilemiş bulunan“Maarifçilik”hareketi ile birleşerek girmiş ve“Maarifçi Realizm”olarak kendini göstermeye başlamıştır. Bu hareketin ilk temsilcisi Şehabettin Mercanî'dir. Kazan Tatar Edebiyatına piyes, diğer tüm Müslüman Türk halklarında olduğu gibi gecikmeli olarak görülmeye başlanan bir türdür. Fakat aydınlanma hareketinin etkisiyle Batılı yeni türlerle tanışan Kazan Tatar edebiyatçıları piyes türünü de benimsemekte gecikmemişlerdir. Nitekim 1906'dan itibaren Kazan Tatar edebiyatında piyes türünde örnekler verilmeye başlanmıştır. Bu doktora çalışmasına konu olan Ayaz Ishakî, önce geleneksel İslâmî eğitimden geçmiş, daha sonra hür düşünce ile tanışmış ve ateşli bir milliyetçi olarak sosyo - kültürel yaşamda önemli bir rol üstlenmiştir. Ayaz Ishakî, edebi dalların her alanında örnekler vermiş bir kişiliktir. Fakat onun mücadeleci kişiliği sanat için sanat yapmak gibi bir lükse fırsatn tanımamıştır. Sanatı halkı eğitmek, bilinçlendirmek ve milliyetçi düşüncelerini yaymak için kutsal bir araç olarak gören ishakî, 1918 yılına kadar edebi değeri yüksek 29 eser kaleme almış bir sanatçıdır.“Sanatçı”ifadesini bilinçli olarak kullanıyoruz, çünkü sanatı her ne kadar araç olarak kullansa da Ayaz ishakî'nin eserlerinde yaratıcılık gücü yüksek, sade bir anlatım ve eğitimci bir yaklaşımın yok edemediği güçlü bir sanatçı kimliğinin etkilerini bulmak hiç de zor değildir. İshakî'nin yukarıda özetlediğimiz yönleri, onun piyeslerinde sosyal ve siyasi konulann bir doktora tezi seviyesinde araştırılmasının aynı zamanda haklı gerekçesini oluşturmaktadır. Nitekim onun kaleme aldığı piyesleri üzerinde yaptığımız incelemelerde İshakî'nin eserlerinde sosyal konulara büyük ölçüde yer verdiği görülür. Onun piyeslerinde kadın ön plandadır. Kazan Tatar toplumunun ancak kadınların bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi sayesinde ayakta kalabileceğini düşünür. Yine İshakî'nin eserlerinde eğitim çok önemli bir yer tutar. Toplumun eğitilmesi, hurafelerden arındırılmış modern bir eğitim anlayışıyla bilinçlendirilmesi gerektiğini düşünür ve piyeslerinde bu mesajlarını açık, net cümlelerle, satır aralarına gizleme ihtiyacı duymadan verir. İshakî'nin piyeslerinde gelenek ve görenekler de önemli yer tutar. İshakî, hem halk kültürüne derin vukufıyetini, hem de milliyetçiliğini gelenek göreneklere piyeslerinde geniş yer vererek ispatlar. Bu arada karşı çıktığı ve anlamsız bulduğu gelenek-görenekler de azımsanamayacak ölçülerdedir. Ayaz ? ishakî'nin günlük gazeteciliğinin de körüklediği siyasal bir yaşamı vardır. Bu siyasetle içiçelik ve onun mücadeleci kişiliği, piyeslerindeki siyasal yoğunluğun başlıca gerekçesi sayılabilir. Her şeyden önce ateşli bir milliyetçi olan Ayaz İshakî, düşünce sisteminin temeline insanı ve bunun da hemen devamına Kazan Tatar halkını oturtur. Kazan Tatar halkının özgürlüğü, kalkınıp güçlenmesi, ileriye gitmesi onun hayalidir. Pek çok eseri bu temel üzerinem oturtulmuştur. ishakî'nin piyeslerinde Ortodoks Rusların, Müslüman Tatarları zorla Hristiyanlaştırma çabalan da önemli bir siyasal konu olarak karşımıza çıkar. Bu konuda yaşanmış olaylardan hareket eden ishakî, oldukça çarpıcı örnekler ortaya koyar, ishakî, Çarlık Rusya'sının emperyalist baskılan karşısında ilk başlarda Sosyalizmi bir kurtarıcı olarak düşünür. Fakat geçen zaman Bolşeviklerin de çok farklı olmadıklarını göstermiştir. Bunu fark ettikten sonra sosyalizme karşı çıkan Ayaz ishakî'den sistem intikamını almakta gecikmemiş, onun eserlerini yakmış ve yasaklamıştır. Ayaz İshakî'nin eserlerinde islâmiyet konusu da önemli bir yer tutar, ishakî samimi bir inancı benimser, fakat cahil hocalarla ve yobaz softalarla da alay etmekten geri durmaz. O, aydın bir inanıştan yanadır.
Özet (Çeviri)
IV SUMMARY Tataric Literature started to change its structure which is full of traditional, Islamic motives from 19th century on. Tataric writers who became acquainted with Western norms from the second half of 19th century began to search for re-structuring being influenced by the pressure of Russian culture. At the end of 19th century, Tataric literature is to start with Enlightenment Movement. In opposition to industrial revolution over the world, Tataric people, majority of which is tradesman, started to search for new means, realized that a re-structuring was necessary on education, science and finally art and this new search has been called as“Enlightenment Movement”. In this period, modern world and following this Russian literature is under the influence of“Realism”. This trend entered into Tataric literature through getting united with“Enlightenment”movement which has already influenced the whole society and started to show itself as“Enlightening Realism”. The pioneer of this movement is Şehabettin Mercani. Drama is a genre which has entered into Tataric literature lately as in all other Muslim Turkish societies. However, Tataric writers who became acquainted with new Western genres being influenced by the enlightenment movement adopted this type of drama easily. Examples of drama have started to be given in Tataric literature from 1906. Ayaz Ishaki who is the subject of this Ph.D. study has passed through traditional Islamic education, then became acquainted with free thought and played an important role on socio-cultural life as an enthusiastic nationalist. Ayaz ishaki is a person who gave examples on each literary field. However, his contestant personality did not allow the luxury of art for art'ssake. Ishaki who considered the art as a sacred means for educating the people, making them conscious and spreading out his nationalist thoughts; is an artist who wrote 29 works with high literary value until 1918. Yes, we are using the expression of“artist”consciously; because, even he uses the art as a means, it is not difficult to find the effects of a powerful artist's identity which can not be removed by a pure and highly creative expression and an educationalist approach, on the works of Ayaz ishaki. The aspects of Ishaki summarized above make the ground for searching the social and political issues in his dramas in a Ph.D. dissertation at the same time. Nevertheless, when his dramas are studied, it is seen that Ishaki deals with social issues most of the time. Woman comes first in his dramas. He thinks that Tataric society may survive only through educating women and making them conscious. Again, education has an important place in Ishaki's works. He thinks that the society should be educated and should be made conscious with a modern understanding of education, rid of superstitions and he gives these messages by clear sentences without feeling the need for hiding them between the lines. Traditions and customs have an important place in Ishaki's dramas. Ishaki proves both his deep competence in popular culture and his nationalism through including traditions and customs in his dramas in a wider scope. Meanwhile, the number of traditions and customs to which he opposes and considers meaningless can not be underestimated. Ayaz ishaki has a political life instigated by his daily journalism. This closeness with politics and his contestant personality can be considered as the main ground for the political intensity in his dramas. Ayaz ishaki who is an enthusiastic nationalist first of all, puts the human in the center of his system of thought and the Tataric people just after this. He dreams of the freedom of Tataric people and its development and improvement. Lots of his works have been placed on this base. The efforts of Orthodox Russians to Christianize the Muslim Tataric people by force appear as an important political issue in the dramas of Ishaki. IshakiVI puts highly fascinating examples, moving from experiences on that. Ishaki considers Socialism as a savior against the imperialist pressures of Tsarist Russia at the beginning. However time has showed that the Bolsheviks were not different. The system immediately took its revenge from Ayaz Ishaki who opposed to socialism after realizing this fact and burnt and banned his works. The issue of Islam has an important place in the works of Ayaz Ishaki. Ishaki adopts a sincere belief but also makes fun of ignorant hodjas and fundamental bigots. He is for an intellectual belief.
Benzer Tezler
- Ayaz İshaki'nin iki hikayesinde söz varlığı: ?İke Yöz Yıldan Son İnkraz? ve ?Zindan?
The word corpus in the fictional works of Ayaz İshaki: ?İke Yöz Yıldan Son İnkıraz? ve ?Zindan?
ARİFE GÜLSÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiYeni Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. MUSTAFA ÖNER
- Muhammed Ayaz İshakî'nin 'Öyge Taba' adlı romanı üzerinde dil ve üslûp incelemesi
The language and stylistic analysis of Muhammad Ayaz İshakî's novel Öyge Taba
MURAT UZUN
Doktora
Türkçe
2020
DilbilimKocaeli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ADNAN RÜŞTÜ KARABEYOĞLU
- Rusya Müslümanlarının bağımsızlık mücadelesinde Ayaz İshaki'nin faaliyetleri
The activities of Ayaz Ishaki in Russian Muslims' struggle for independence
MERT CAN BABA
- İdil-Ural muhacir siyasî edebiyatında Yaŋa Millî Yul ve Ayaz İshakî'nin siyasî söylemi
Yaŋa Millî Yul in İdil-Ural immigrant political literature and Ayaz İshakî's political discourse
DERYA HAMİYE ERBİRSİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SAİME SELENGA GÖKGÖZ
- Ayaz Ishakî hayatı ve fikirleri
Ayaz Ishaki's life and ideas
SELDA ŞAHİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihKaradeniz Teknik ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AHMET KARAÇAVUŞ