Memlûk-Kıpçak sözlüklerinde geçen kişi adları
Personal names in Mameluke-Kipchak dictionaries
- Tez No: 891679
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖZLEM YİĞİTOĞLU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 91
Özet
Ad bilimin en önemli inceleme alanlarından biri de kişi adlarıdır. Bir dilin kişi adlarının incelenmesi, o toplumun kültürü, başka kültürlerle olan etkileşimi ve toplumsal bakış açısıyla ilgili önemli veriler sunması bakımından son derece önemlidir. Bilinen ilk yazılı belgeleri 8. yüzyıla dayanan Türk dili, kişi adları bakımından zengin bir malzemeye sahiptir. Türk halklarının halihazırda sahip oldukları köklü ad verme gelenekleri onların benimsedikleri dinler ve etkileşime girdikleri kültürlerle çeşitli özellikler kazanmıştır. Tarihi metinlerde ve modern Türk dillerinde yer alan kişi adları pek çok araştırmacı tarafından filolojik açıdan ve ad verme geleneği açısından ele alınmıştır. Daha önce yapılan çalışmalar tarihi metinlerde geçen erkek adlarının kadın adlarına oranla kat kat fazla olduğunu göstermiştir. Bunun elbette sosyolojik ve kültürel sebepleri vardır. Tarihi Türk metinlerinden Memlûk -Kıpçak sahası sözlükleri hem kadın hem de erkek adları açısından zengin bir malzemeye sahiptir. Bu tez çalışmasında Memlûk -Kıpçak sahasında yazılmış beş büyük sözlük ve gramer kitabı olan Kitābu'l-İdrāk li Lisāni'l-Etrāk, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Et-Tuhfetüz-Zekiyye fi l-Lûgati Türkiyye, El- Ķavaninu'l-Külliyye Li-Žabti'l-Luġati't-Türkiyye ve Ed-Dürretü'l-Mudîʻa fi Luġati't-Türkiyye adlı eserlerde geçen kişi adları ele alınmıştır. Çalışmanın amacı bu eserlerde geçen kişi adlarını semantik, etimolojik ve folklorik açılardan incelemektir. Çalışmada 34 kadın adı ve 120 erkek adı olmak üzere 154 özel ad tespit edilmiştir. Bu adlardan 110'u Türkçe iken 26'sı bir alıntı ve bir Türkçe kelimenin birleşmesiyle meydana gelmiştir; adlardan kalan 18'i ise alıntıdır. Çalışmada alfabetik sırayla ele alınan bu adlar etimolojik ve semantik açılardan incelenmiş, bu adların tarihi Türk dillerindeki ve Türkiye Türkçesindeki görünüşleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda tespit edilen kişi adları yapı ve anlamlarına göre sınıflandırılmıştır.
Özet (Çeviri)
One of the most significant fields of study in onomastics is personal names. Analyzing the personal names of a language is extremely important for providing crucial information about the culture of that society, its interaction with other cultures, and its social perspective. The Turkish language, with its first known written documents dating back to the 8th century, offers rich material regarding personal names. The already established name-giving traditions of the Turkic peoples have acquired various characteristics with the religions they have adopted and the cultures they have interacted with. Personal names in historical texts and modern Turkic languages have been analyzed philologically and in terms of name-giving tradition by many researchers. Previous studies have shown that male names in historical texts are much more common than female names. There are certainly sociological and cultural reasons for this. Among historical Turkic texts, the dictionaries of the Mameluke-Kipchak field provide rich material in terms of both male and female names. This article aims to investigate the personal names found in the five major dictionaries and grammar books written in the Mameluke-Kipchak field, namely Kitābu'l-İdrāk li Lisāni'l-Etrāk, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Et-Tuhfetüz-Zekiyye fi l-Lûgati Türkiyye, El- Ķavaninu'l-Külliyye Li-Žabti'l-Luġati't-Türkiyye, and Ed-Dürretü'l-Mudîʻa fi Luġati't-Türkiyye. The study aims to examine the names of people mentioned in these works in terms of semantics, etymological, and folkloric. The study identified 154 proper names, 34 female names, and 120 male names. 110 of these names are Turkic, 26 are loan and Turkic names, and 18 are loan names. In the study, these names, which were discussed in alphabetical order, were discussed in terms of etymology and semantics, and the appearance of these names in historical Turkic languages and Turkish was to be revealed. The personal names identified at the end of the study were classified according to their structure and meaning.
Benzer Tezler
- Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî esasında Memlük-Kıpçak sahasında yazılan sözlüklerdeki söz varlığı üzerine inceleme
The examination on the vocabulary in the dictionaries written in the Mamluk-Kipchak period basis on Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî
FATMA MOHAMED AHMED ELTAMIMI ELSHERBINI
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA KASAPOĞLU ÇENGEL
- Ed-Dürretü'l-Mudıyye Fi'l-Lugati't Türkiyye'nin Memlük Türkçesi ve Oğuz Türkçesi nüshalarının karşılaştırılması
A comparison between Mameluk Turkish and Oghuz Turkish versions of Ad-Durretu'l-Mudiyya Fi'l-Lugati't Turkiyya
RECEP YILMAZ
Doktora
Türkçe
2013
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OSMAN FİKRİ SERTKAYA
- Memlûk-Kıpçak Türkçesi söz varlığı incelemesi: Mutfak ve yemek kültürüne ait isimler
The Mamluk-Kıpchak period Turkish vocabulary: The names of the cuisine and food culture
KÜBRA DİLAVER YILDIRIM
Doktora
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE MELEK ÖZYETGİN
- Kitabu'l-İdrak li Lisani'l-Etrak'te fiiller (Kitabu'l-İdrak li Lisani'l-Etrak'teki fiiller temelinde eski ve bugünkü Kıpçak dil alanında fiiler üzerine tarihi karşılaştırmalı bir gramer ve ...) (2 cilt)
Verbs in the Kitabu'l-İdrak li Lisani'l-Etrak (An attemp at a historical comparative grammer and lexicon of historical and contemporary Kipchak Turkish language based on the verbal material in the lexicon ...)
A. MELEK ÖZYETGİN
Doktora
Türkçe
1999
DilbilimAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. F. SEMA BARUTÇU ÖZÖNDER
- Kıpçak Türkçesinden Kırım Tatarcasına anlam değişmeleri
The events of meaning from Kipchak Turkish to Crimean Tatar
ELMAZ RUSTEMOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıSüleyman Demirel ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. VEDAT KARTALCIK