El-Cebertî'nin 'Acâibu'l-âsâr Fi't-terâcim Ve'l-ahbâr' adlı eserinde Türkler ve Türkçe söz varlığı
Turks and Turkish vocabulary in el-Ceberti's work 'Acâibu'l-âsâr Fi't-terâcim Ve'l-ahbâr'
- Tez No: 899351
- Danışmanlar: PROF. DR. FUNDA TOPRAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 193
Özet
Kadim bir ülke olan Mısır, çeşitli dil, din ve sosyo-kültürel değişimler yaşamış bir devlettir. Geçmişten günümüze farklı dillerle etkileşim halinde olan Mısır Arapçası da bu değişimi geçirmiştir. Mısır Arapçasının etkileşim içerisinde olduğu dillerden birisi de Türkçedir. Talas Savaşı ile başlayan bu etkileşim, Tolunoğulları, İhşîdîler ve Eyyûbîler ile devam etmiştir. Asıl dil etkileşimlerinin başladığı Memluklular döneminde ortaya konmuş Kitabü'l-İdrâk li-Lisâni'l-Etrâk, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve ʿAcemi ve Muğalî, Et-Tuhfetü'z-Zekiyye fı'l-Lûğati't-Türkiyye, Kitabu Bulgatu'l-Muştak Fi Lugati't-Turk Ve'l Kıfçak, Ed-Dürretü'l Mudiyye fi'l-Lügati't-Türkiyye ve El-Kavânînü'l-Külliyye Li-Zabti'l-Lûgati't-Türkiyye adlı sözlükler de Arapçadaki Türkçe sözcüklerin alıntılanmasına zemin hazırlamıştır. 1517 yılında Osmanlı Devleti hakimiyetine geçen Mısır, 1914'e kadar Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kalmıştır. 400 yıl kadar bir süre Türk devleti yönetimi altında yaşayan Mısır, çeşitli etkileşimlerle Türkçeden etkilenmiştir. Çalışmaya konu olan, el- Cebertî'nin önemli eserlerinden olan ʿAcâʾibü'l-âs̱âr, Mısır Arapçasında kullanılan Türkçe kelimeleri saptamak adına önem taşımaktadır. Çalışmada, ʿAcâʾibü'l-âs̱âr'in söz varlığı ve elde edilen sözcüklerin yapıları incelenmiştir. İlk olarak ele alınan söz varlığı kısmında toplam 259 sözcük bulunmuştur. Bu kısım ayrıca kendi arasında;“meslek adları”,“özel adlar”,“yer adları”,“coğrafi adlar”,“doğa olayları ve gök bilimi ile ilgili adlar”,“yiyecek içecek ile ilgili adlar”,“insan ve toplum ile ilgili adlar”,“araç-gereç ve eşya ile ilgili adlar”,“kıyafet, giyim ve kumaş ile ilgili adlar”,“ekonomi, para ve mülk ile ilgili adlar”,“asker, askerlik, ordu ve savaş ile ilgili adlar”,“barınma ve konaklama ile ilgili adlar”,“niteleme bildiren adlar”,“bitki adları”,“boya ve renk ile ilgili adlar”ve“kültür ve sanat ile ilgili adlar”olmak üzere 16 başlıkta incelenmiştir. Diğer yandan eserde tespit edilen sözcüklerin yapıları da ele alınmış ve sözcükler“Türkçe Yapısındaki Söz Varlığı”,“Türkçe + Farsça Yapısındaki Söz Varlığı”,“Türkçe + Arapça Yapısındaki Söz Varlığı”,“Farsça + Türkçe Yapısındaki Söz Varlığı”,“Arapça + Türkçe Yapısındaki Söz Varlığı”,“Yunanca + Türkçe Yapısındaki Söz Varlığı”,“Yunanca + Arapça + Türkçe Yapısındaki Söz Varlığı”,“Türkçe Aracılığıyla Mısır Arapçasında Kullanılan Söz Varlığı”ve“Tamlama Yapısında Kullanılan Söz Varlığı”olmak üzere yapı olarak 9 ana başlıkta incelenmiştir. Elde edilen veriler değerlendirilerek yorumlanmıştır.
Özet (Çeviri)
Egypt, an ancient country, is a state that has experienced various linguistic, religious and socio-cultural changes. Egyptian Arabic, which has interacted with different languages from past to present, has also undergone this change. One of the languages that Egyptian Arabic has interacted with is Turkish. This interaction, which began with the Battle of Talas, continued in the Tulunids, Ikhshidis and Ayyubids. The dictionaries Kitabü'l-İdrâk li-Lisâni'l-Etrâk, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve ʿAcemi ve Muğalî, Et-Tuhfetü'z-Zekiyye fı'l-Lûğati't-Türkiyye, Kitabu Bulgatu'l-Muştak Fi Lugati't-Turk Ve'l Kıfçak, Ed-Dürretü'l Mudiyye fi'l-Lügati't-Türkiyye and El-Kavânînü'l-Külliyye Li-Zabti'l-Lûgati't-Türkiyye, which were put forward during the Mamluk period when the real language interactions began, also paved the way for the existence of Turkish words in Arabic. Egypt, which came under Ottoman rule in 1517, remained a part of the Ottoman Empire until 1914. Egypt, which lived under the rule of the Turkish state for about 400 years, was influenced by Turkish through various interactions. ʿAcâʾibü'l-âs̱âr, one of the important works of el-Jabertî, which is the subject of the study, is important in terms of determining the Turkish words used in Egyptian Arabic. In the study, the vocabulary of ʿAcâʾibü'l-âs̱âr and the structures of the words obtained were examined. A total of 259 words were found in the vocabulary section, which was first examined. This section also includes; It was examined under 16 headings as“professional names”,“proper names”,“place names”,“geographical names”,“names related to natural events and astronomy”,“names related to food and beverages”,“names related to people and society”,“names related to tools and equipment and goods”,“names related to clothing, clothes and fabrics”,“names related to economy, money and property”,“names related to soldiers, military service, army and war”,“names related to shelter and accommodation”,“nouns indicating qualification”,“plant names”,“names related to paint and color”and“names related to culture and art”. On the other hand, the structures of the words identified in the work were also examined and the words were examined under 9 main headings as“Vocabulary in Turkish Structure”,“Vocabulary in Turkish + Persian Structure”,“Vocabulary in Turkish + Arabic Structure”,“Vocabulary in Persian + Turkish Structure”,“Vocabulary in Arabic + Turkish Structure”,“Vocabulary in Greek + Turkish Structure”,“Vocabulary in Greek + Arabic + Turkish Structure”,“Vocabulary Used in Egyptian Arabic through Turkish”and“Vocabulary Used in Complement Structure”. The obtained data were evaluated and interpreted.
Benzer Tezler
- Osmanlı Mısır'ında ulema-siyaset ilişkisi: Ezher örneği
The relations of ulama and politics in Ottoman Egypt: The case of al-Azhar
FATMA ZEHRA BEYAZ
- Mustafa Behcet Efendi ve 'Târîh-i Mısır' adlı tercümesi (İnceleme ve metin)
Mustafa Behcet Efendi and his translation, 'Târîkh-i Mısır' (Analysis and text)
HANDE MELİHA İÇAÇAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Tarihİstanbul Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HÜSEYİN SARIKAYA
- Mısır'da tarihçilik ve tarih yazıcılığı (1800-1850)
Historiography in Egypt (1800-1850)
HALİL İBRAHİM EROL
- Yakın dönem Çanakkale Deniz Müzesi Fatih Camii halıları
Başlık çevirisi yok
EŞREF BÜLENT
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
El SanatlarıMarmara ÜniversitesiTekstil Tasarım Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. HAMDİ ÜNAL
- El-Hüseyin B. Mesud El-Begavi ve hadis ilmindeki yeri
Başlık çevirisi yok
RECEP ÇAKIR
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
DinSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KEMALETTİN ÖZDEMİR