Rūmī bir ḥurūfī: İbn Firişte ve erken 9./15. yüzyıl Rūm dünyasında ḥurūfiliğin yeniden inşası
A Rūmī ḥurūfī: Ibn Firishte and reconstructing ḥurūfism in the early 9th/15th century Rūm
- Tez No: 902799
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÖZLEM ÇAYKENT
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 206
Özet
Bu tezin ana konusu erken 9./15. yüzyılda Rūm'da Türkçe Ḥurūfi literatürünün ilk düzyazı eserlerini üretmiş Ḥurūfī davetçisi İbn Firişte'nin Ḥurūfilik anlayışıdır. Araştırmacıların İbn Firişte'nin eserlerine olan ilgisi metin neşri düzeyinde kalmıştır. Ayrıca, araştırmacılar Ḥurūfiliğin monolitik bir hareket olduğu kabulü temelinde İbn Firişte'nin eserlerini Farsça Ḥurūfi eserlerinin mot à mot Türkçe tercümeleri olarak değerlendirmiştir. Bu sebeple İbn Firişte'nin görüşleri ayrı ve bütünsel bir inanç sistemi olarak incelenmemiştir. Bu tezde İbn Firişte'nin eserleri bütünsel ve ayırt edici bir perspektifle değerlendirilecektir. İbn Firişte Cevat Sucu'nun yerel entelektüel olarak kavramsallaştırdığı entelektüel modelinin bir örneğidir. İbn Firişte belirli bir inanç dizisini Farsça'dan Türkçe'ye aktaran pasif bir tercüman değil, inanç sistemini yaymasına yardımcı olacak tercümeler üreten bir davetçi-tercümandır. Davet programıyla uyumlu olarak, Ḥurūfiliği erken 9./15. yüzyıl Rūmu'nun kültürel, politik-dinsel, sosyo-dinsel bağlamlarına ve entelektüel çevresine uygun bir hâle getirebilmek için yeni bir teknik vokabüler geliştirmiştir. Ayrıca, hangi metinlerin Türkçe'ye tercüme edileceğini belirleyen yüksek seçiciliği de bu programın bir parçasıdır. Bu sebeple İbn Firişte'nin eserleri Ḥurūfiliğin yeniden inşa edildiği birbiriyle ilişkili ve orijinal eserlerdir. Bu tezde İbn Firişte'nin eserleri kozmogoni-kozmoloji, antropoloji-profetoloji ve eskatoloji olmak üzere üç kategoride incelenecektir. İbn Firişte eserlerini 819/1416'da Bedrü'd-dīn-Börklüce Muṣtafā hareketinin yenilgisinden sonra Aydın bölgesinde üretmeye başlamıştır. Eserlerinin hedef alıcısının bu hareketle ilişkili olan ve ābdāl olarak adlandırılan derviş toplulukları olması güçlü bir ihtimaldir. İbn Firişte 'Alī figürünü vurgulayarak ve Ekberi bir vokabüler kullanarak 'Alī bağlısı ve Ekberi inançlar taşıyan bu topluluklara hitap etmeye çalışmaktadır. Ayrıca, İbn Firişte bu dönemde Rūm'daki Hristiyanlara ve Müslümanlaşan Hristiyanlara hitap etmek için Hristiyanlığa ait unsurları da kullanmaktadır. Ankara Muhârebesi sonrasında çözülen Osmanlı politik iktidârı 822'ler/1420'ler boyunca etkinliğini arttırmaktadır. Bu dönemde velī-ḳuṭb modeli aracılığıyla politik faktörler olarak ortaya çıkan ṣūfi liderlerin Osmanlı hânedânına yönelik tehdidi zayıflamaktadır. Ḥurūfīlerin Fażlullāh'ın kurtarıcı olarak gelişiyle ilişkilendirdikleri Ḳıyāmet'in bu politik bağlamda yazılmış İbn Firişte'nin eserlerinde politik yönü olan ve yakında gerçekleşecek bir son dönemden soyut, manevî-entelektüel ve gerçekleşmiş bir kurtuluşa evrildiği görülmektedir. Sonuç olarak bu çalışmanın ana iddiası İbn Firişte'nin Ḥurūfiliğinin 819/1416 sonrası Rūm dünyasının sosyopolitik ve sosyo-dinsel bağlamına uygun olarak geliştirilmiş bütünsel ve orijinal bir inanç sistemi olmasıdır.
Özet (Çeviri)
The fundamental subject of this thesis is Ḥurūfi views of Ibn Firishte, an early 9th/15th century Ḥurūfi missionary who produced first prose works of Turkish Ḥurūfi literature in Rūm. Researchers' interest on his works has remained at the level of primary text publication. Also, researchers evaluate Ibn Firishte's works as verbatim Turkish translations of the Persian Ḥurūfi works on the basis of the ongoing approach in the field that presents Ḥurūfism as a monolithic movement. Therefore, Ibn Firishte's views have not been examined as a distinct and full-fledged belief system. Moving from this defect in the literature, Ibn Firishte's works are going to be evaluated from a differentiative and comprehensive perspective. Ibn Firishte is an example of the intellectual model conceptualized as vernacular intellectual by Cevat Sucu. Ibn Firishte was not a passive translator transmitted a set of fixed beliefs from Persian to Turkish, but a propagandist-translator who produced translations to support the spreading of his belief system. Appropriately with this proselytizing agenda, he developed a new technical vocabulary to adapt Ḥurūfism to the cultural, politicoreligious, sociopolitical contexts and intellectual milieu of the early 9th/15th century Rūm. Also, his high selectivity in which parts of the Persian Ḥurūfi texts to be translated into Turkish was a part of this agenda. Through analyzing Ibn Firishte's works as interrelated and original texts this thesis aims to show that Ibn Firishte's works were translations in which he restructured Ḥurūfism. In this thesis, Ibn Firishte's works are going to be examined in three categories as cosmogony-cosmology, anthropology-prophetology and eschatology. Ibn Firishte started to produce his works in Āydīn region after the defeat of Bedrü'd-dīn-Börklüce Muṣtafā movement in 819/1416. It is highly possible that his target audience were the certain dervish groups called ābdāl that affiliated with this movement. Ibn Firishte through emphasizing 'Alī image and utilizing Akbari vocabulary aimed to address these 'Alid groups that had Akbari beliefs. Also, he used Christian elements in order to appeal to Christians and Islamized Christians in Rūm. Ottoman political authority that dissolved after the Battle of Ankara increased its influence throughout the 822's/1420's. During this period, ṣūfi leaders who could appear as political factors threatening the Ottoman dynasty through utilizing velī-quṭb political model weakened. Qiyāmah that was associated with Fażlullāh's coming as a saviour by Ḥurūfīs evolved in Ibn Firishte's works that were produced in this political context from an immediate Last Hour with political implications to an abstract, spiritual-intellectual and present salvation. In conclusion, the main thesis of this work is that Ibn Firishte's Ḥurūfism is a full-fledged and original belief system that has been developed in accordance with the sociopolitical and socio-religious contexts of Rūm after 819/1416.
Benzer Tezler
- Fazlullah-ı Hurûfî ve Hurûfîlik
Fazlullah-ı Hurûfî and Hurûfîs
HASAN HÜSEYİN BALLI
Doktora
Türkçe
2010
DinDokuz Eylül ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A. BÜLENT ÜNAL
- Fatih dönemi tarikat-devlet ilişkileri
The relations between sufi orders and the state in the period of Mehmed II the conqueror
FATİH SÜSLEYİCİ
Doktora
Türkçe
2024
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RAMAZAN MUSLU
- Arapgirli Ali Baba Rûmî'nin Dürrü'l-Fu'âd ve Şeyhü'l-İrşâd'ı (İnceleme, edisyon kritikli metin, indeks)
Durr al-Fu'âd and Sheikh al-Irshâd of Arapgirli Ali Baba Rûmî (Analysis, critical text, index)
SELİM ÜMÜTLÜ
- Sultan II. Mahmud Döneminde Rûmî altını darbı (1816-1822)
Minting of Rûmî gold during the reign at Sultan Mahmud II (1816-1822)
HÜSEYİN ÇAĞRET
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
TarihBilecik Şeyh Edebali ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ÖMERÜL FARUK BÖLÜKBAŞI
- Mevlana felsefesi ve Türkiye'de yapımı tamamlanan Mevlana belgesellerinin karşılaştırmalı incelemesi
The philosophy of Rumi and the comparative analysis of the documentaries of Rumi in Turkey
KÜRŞAT KIZBAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Felsefeİstanbul ÜniversitesiRadyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SUAT GEZGİN