İşletmelerde üretimin planlanması ve kontrolü
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 9043
- Danışmanlar: PROF. DR. İ. DOĞAN KARGÜL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İşletme, Business Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1990
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 259
Özet
Genel amaçları; kârlılık, tüyüme, rekabet edebilme, devamlılığı sağlama, istihdam oluşturma vb. şekilde sırala nan işletme, maddi ve beşeri faktörlerin anlamlı ve tutar lı olarak bir araya geldiği, mal ve hizmet üreten hukuki, teknik ve iktisadi bir birimdir. İşletmenin faaliyet ala nını hukuk düzeni, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapı, işletme sermayesi, devletin ekonomi politikası, teknoloji ve rakipler belirler. Hem üretici hem de satıcı durumunda olan bir işletmenin üç temel fonksiyonu vardır. Bunlar; - Girdilerin sağlanması - Üretim ve - Pazarlamadır. Girdilerin sağlanması; üretim için gerekli tüm mad di ve beşeri faktörlerin elde edilmesidir. Hiç kuşkusuz maddi faktörler; üretim için gerekli makina-teçhizat, yedek parçalar, hammaddeler, üretim yeri, işletme sermayesi vb. faktörlerdir. Beşeri faktörler ise; üretim sürecinin bü tün aşamalarında görev alacak vasıflı, vasıfsız işçiler ile yönetimi gerçekleştirecek idari personeldir. İşletmenin ikinci temel fonksiyonu üretimdir. Üre tim; gerekli girdiler sağlandıktan.sonra sözkonusu girdiler üzerinde fiziksel veya kimyasal değişiklikler yaparak on larda fayda artışı sağlamaktır. Bu bağlamda hizmetler de fayda artışı sağladıklarından üretimden sayılırlar. Üretim için gerekli girdiler; EMEK, SERMAYE, MATERYAL, DO?A ve- 242 - YÖNETİM' dir. Bu girdiler bilgi ve enerji ile birlikte be lirli zaman sürecinde teknolojik transformasyona tabi tutu larak mal ve hizmetleri oluştururlar. Üretimde verimliliği artırabilmek için, iş gören eği timi, teşvikli ücret sistemi, yeni ve randımanlı teknolo jilerin seçimi, boş zamanların değerlendirilmesi ve iş akış sisteminin düzenlenmesi büyük önem taşır. Üretimde başlıca sorun neyin, ne zamana kadar ve ne miktarda üretileceğinin belirlenmesidir. İşletmede bu sorulara cevap arayışı üre tim planlama ve Kontrol (ÜPK) mekanizmasını ortaya çıkar mıştır. Binlerce girdiden yüzlerce çıktıyı elde eden bir işletme gözönüne alınırsa ÜPK'un ne kadar önemli ve anlam lı olduğu anlaşılır. İşletmenin üçüncü temel fonksiyonu pazarlamadır. Satıştan çok farklı bir yapıya sahip olan pazarlama fi yatlama, tanıtım ve dağıtımı içerir. Pazarlama öncelikle müşterinin zevk ve tercihlerinin tespit edilmesiyle baş lar. Sonra mal ve hizmetlerin fiyatları belirlenir. Daha sonra fiyatı ve kalitesi belli olan mal ve hizmetlerin ta nıtımı yapılır. Son olarak da müşteri taleplerine göre da ğıtım gerçekleştirilir. İşletmenin bir tarafında işletmeye maddi ve beşeri faktör arzeden satıcılar, diğer tarafında da işletmenin arzettiği mal ve hizmetleri talep eden alıcıların olduğu unutulmamalıdır. İşletme satıcılarla alıcılar arasında mal ve hizmetlerde fayda artışı sağlayan yapay bir varlıktır. ÜPK'un amacı, üretilecek mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılacak bütün girdile rin, istenilen yer, zaman ve miktarda mümkün olan en az maliyetle hazır tutulmasıdır. İş yoğunluğu ve karmaşıklığı, işletmelerarası ilişkiler, tüketici zevk ve tercihlerinin- 243 - değişmesi, kaynak israfının önlenmesi, prodüktivite artışı ve maliyetleri minimize etme isteği ÜPK ' u gerekli kılmakta dır. Üretimin planlanması ve kontrolünü dört aşamada ince lemek mümkündür. 1- Satışların tahmini ve planlanması, 2- Stokların planlanması, 3- Üretimin programlanması, 4- Üretimin kontrolü ve değerlendirilmesi. Satışların tahmini ve planlanması; daha çok pazar lama ve pazar araştırmanın yapması gereken bir görev olma sına rağmen planlanan satışa göre üretim yapılacağı için ÜPK ile yakından ilgili bir konudur. Satışların tahmini ve planlanması doğrudan ve dolaylı tahmin yöntemleri diye adlandırılan iki yöntemle yapılır. Doğrudan tahmin yöntemi; tahminci tarafından bir hesaplama yapılmadan varolan bilgi lerle tahminde bulunmaktır. Doğrudan tahmin yöntemleri,“Tüketici Anketleri”,“İktisadi Göstergelerle İlişkilen dirme”,“Uluslararası Kıyaslama”,“İthalat Göstergeleri”ve“Talebin Gelir Esnekliği ile İlişkilendirme”yöntemleri dir. Dolaylı tahmin yöntemleri ise; tahminci tarafından bir kısım hesaplamalar sonucu tahminde bulunulan yöntemler dir. Dolaylı tahmin yöntemlerinin belli başlıları;“Aritma tik Ortalama”,“Ağırlıklı Aritmatik Ortalama”ve“Reg resyon”yöntemidir. Bir işletmede neyin, ne zaman ve ne miktarda üretilmesi gerektiğini bulabilmek için öncelikle alıcıla rın neyi, nerede, ne zaman ve ne miktarda istediklerinin tespit edilmesi zorunludur. Aksi halde üretilipte satılama yan veya satılabildiği halde üretilmemiş olan mallar ola caktır.- 244 - Üretimin planlanması ve kontrolünün ikinci aşaması, stokların planlanmasıdır. Stokların planlanmasını, hammad de ve malzeme stoklarının planlanması ile mamul mal stokla rının planlanması olarak ikiye ayırabiliriz. Hammadde ve malzeme stoklarının planlanması; işletmede üretimi aksat mayacak hammadde ve malzemenin zamanında, yeter miktarda ve mümkün olan en az maliyetle hazır tutulmasını amaçlar. En az stok maliyetij stok tedarik, stok tutma ve stoksuzluk maliyetleri toplamının minimizasyonu anlamındadır. Mamul mallarda stok planlama ise; stok tutma ve stoksuzluk mali yetleri toplamını minimize edecek stok politikasını sürdür mektir. Stok tutma maliyetleri, stoklara bağlanan sermaye nin alternatif maliyeti, depolama giderleri, eskime ve mo dadan düşme gibi giderlerden oluşur. Stoksuzluk maliyeti de, stokta bulunmadığı için satılamayan malların fırsat kaybını gösterir. Stokların planlanmasında üretimin karakterine göre uygulanabilecek üç yöntem vardır. Bunlar; Statik Stok Planlama, Dinamik Stok Planlama ve ABC yöntemleridir. Sta tik stok planlama yöntemi, bir defaya mahsus sipariş verme durumunda sözkonusudur. Bu yöntemde siparişin çok dikkatli verilmesi gerekir. Aksi halde karardan dönmek veya takip eden siparişte tedbir almak mümkün değildir. Dinamik stok planlama, seri üretime ' girdi sağlamada uygulanan bir yön temdir. Bu yönteme göre üretilen mal ve hizmetler belli miktarda ve belli hızda üretilmektedir. Ayrıca üretilen mal ve hizmetlere girdi teşkil eden hammadde ve malzemenin ne kadar zamanda ve ne miktarda tüketileceği de bilinir. Bu nedenle dinamik stok planlama; üretimi aksatmadan top lam stok maliyetlerini enazlayacak stok politikasını izle meyi amaçlar. Dinamik stok planlama yönteminde ekonomik sipariş miktarı, yeniden sipariş zamanı ve yeniden elde etme zamanı gözönünde tutulur.- 245 - Stok planlamada kullanılan üçüncü yöntem ABC yönte midir. ABC yönteminin esası, stoklama konusu olan hammad de-malzeme ve mamullerin miktar ve maliyet cinsinden ince lenmesidir. Bu yönteme göre A grubu mallar işletmede mik tar olarak az, maliyet olarak çok yer tutmaktadır. Bu ne denle azami dikkat gerektirirler. C grubu mallar ise, mik tar olarak çok, maliyet olarak az yer tutarlar. C grubu malların yönetimi fazla dikkat gerektirmezler. B grubu mal lar ise, A ve C grubu arasında kalan mallardır. Bu neden le ne A grubu mallar kadar fazla, ne de C grubu mallar ka dar az dikkat gerektirirler. Üretimin planlanması ve kontrolünün üçüncü aşaması, üretimin programlanmasıdır. Üretimin programlanması', mal ve hizmetlerin üretiminde işletme içerisindeki katma değer oluşturan bütün işlerin düzenlenmesidir. Üretim programları sayesinde hangi zaman dilimlerinde hangi mal ve hizmetlere hangi işlemlerin hangi işçi ve makinalar tarafından uygu lanacağı düzenlenir. Üretimin programlanması; iş akışının belirlenmesi, sıralama ve zamanlamanın yapılması, iş yükle me ile üretim emirleri ve iletişim aşamalarından oluşur. İş Akışı; işletme içerisinde üretilen malların ham maddeden mamul mala doğru üretici birimlerarası hareketini (rotasını) gösterir. İş akışı ile birlikte üretici birim lerin yerleşim planı, kalite kontrol ağı ve ara depolar belirlenmiş olur. Bir işletmede aynı işin birden fazla makinada veya aynı makinada birden fazla işin yapılması mümkündür. Hangi işlerin hangi zaman dilimlerinde hangi makinalarda ve han gi işlerden önce yapılacağının belirlenmesi sıralama ve zamanlama diye tanımlanır. Sıralama ve zamanlamanın amacı boş zamanlar toplamını en aza indirerek birim zamanda daha çok iş çıkarmaktır.- 246 - Üretimin Programlanmasında üçüncü aşama iş yükleme dir. İş Yükleme; sıralama ve zamanlaması yapılan işlerin makina ve insan gücü kapasitelerine boş zamanlar toplamını minimum yapacak şekilde dağıtımdır. Yükleme yapılırken ma kina ve insangücü kapasitelerinin iyi değerlendirilmesi gerekir. Aksi halde zamanında yapılamayan işler veya atıl kalan üretim güçleri olacaktır. Üretim programlamanın son aşaması iş emirleri ve iletişimdir. îş emirleri ve ileti şim} yüklemesi yapılmış olan işlerin üretici birimlere ile tişimci vasıtasıyla ulaştırılması ve üretim sürecinde plan lanan ile gerçekleşen arasındaki şaşmaların ÜPK'a bildirilmesidir. Üretim Planlama ve Kontrolün son aşaması, kontrol ve değerlendirmedir. Kontrol; yapılan işlerin planlanana ne ölçüde uyup uymadığının araştırılması, değerlendirme ise; kontrolla ulaşılan sonuçların“ yorumlanarak gerekli önlemlerin alınmasıdır. Kontrol ve değerlendirmenin yapıla bilmesi için öncelikle standartların belirlenmesi, sonra da mevcut durumun tespiti zorunludur. Mevcut durum stan dartlarla karşılaştırılarak artı veya eksi sapmalar bulu nur ve buna göre gerekli önlemler alınır. İyi bir kontrol ve değerlendirme sistemi kapsayıcı, ekonomik, ileriye yöne lik, tarafsız ve esnek olmalıdır. Kontrol ve değerlendirme nin yapılmasında kullanılan metodlar; matematiksel ve ista tistiksel yöntemler, başabaş analizi ve bütçedir. Kontrol ve değerlendirmede matematiksel ve istatis tiksel yöntemlerin en çok kullanılanı, karşılaştırmalı tab lolar ve grafiklerdir. Başabaş analiziyle de işletmeye ne kâr ne de zarar getiren üretim miktarı yakalanmaya çalışı lır. Kontrol ve değerlendirmenin üçüncü aracı bütçedir. Bilindiği gibi işletmeler hazırladıkları bütçelerle bir yıl içerisinde hangi mallardan ne miktarlarda üreteceklerini ve ne miktarda gelir ve gider oluşacağını, planlarlar. Bu- 247 nedenle bütçe, öngörülen zaman dilimlerinde öngörülen üre timin gerçekleşip gerçekleşmediğinin kontroluna imkan sağ lar. Üretimin planlanması ve kontrolunda kullanılan ile ri teknikler olarak ”Doğrusal Programlama“, ”GANTT“ PERT ve CPM Yöntemleri”ile“Bilgisayarla Planlama”dan söz edil miştir. Doğrusal Programlama*, belli kısıtlar altında kâr maksimizasyonuna veya zararın minimizasyonuna ulaşmayı a- maçlar. Doğrusal programlama, modelinin çözümünde en yaygın kullanılan yöntemlerden biri, grafik yöntemi, diğeri de simpleks yöntemidir. Grafik çözüm yöntemi en çok üç seçe nekli ve çok kısıtlı modellerin çözümünde kullanılabilir. Oysa simpleks yöntemi çok seçenekli ve çok kısıtlı modelle rin çözümünde güvenle kullanılmaktadır. İşletmenin temel amacı kıt kaynaklardan en fazla“yararlanmak olduğuna göre, doğrusal programlama yöntemi oldukça anlamlı ve tu tarlı bir yöntemdir. Modelin çözümü ile birlikte hangi mal lardan ne miktarda üretilmesi, tüketilmesi veya satılması gerektiği ortaya çıkar. GANTT yöntemi, Gantt şeması adı verilen iki boyutlu bir şemanın düzenlenmesinden ibarettir. Şemanın bir boyu tunda üretilecek mal ve hizmetler, diğer boyutunda ise söz- konusu mal ve hizmetlerin üretimi için gerekli süreler yer alır. Planlamacı için en önemlisi öncelikle sürelerin doğru tespit edilmesi, sonra da belirlenen sürelerde planlanan üretimin gerçekleşip gerçekleşmediğinin kontrolüdür. Üretimle ilgili faaliyetlerin sayısı arttıkça faali yetlerin öncelik sıralarının düzenlenmesi, faaliyet süre ve maliyetlerinin enazlanmak istenmesi çok önemli ve çok zor bir hal alır. Bu durumda PERT ve CPM yöntemi birlikte uygulanır. PERT VE CPM'nin uygulanabilmesi için, öncelik le hangi faaliyetlerin hangi faaliyetlerden önce geldiği,- 248 - her bir faaliyetin tamamlanma süreleri ve maliyetleri tes pit edilir. Daha sonra bu bilgilere göre şebeke kurulur. Kontrol anında şebekede planlanan işlerin planlanan zaman; planlanan miktar ve planlanan maliyette gerçekleşip gerçek leşmediği araştırılır. Eğer şebekenin tamamlanma süresi kısaltılmak isteniyorsa kritik yol bulunur ve bu yol üze rindeki tamamlanma süreleri kısaltılmaya çalışılır. Kritik yol, şebekedeki en uzun tamamlanma süresini gösteren yol dur. Kritik yolun kısaltılmasının maliyet artışına neden olacağı kaçınılmazdır. Planlamacı hangi maliyet düzeyine katlanmaya hazırsa o kadar tamamlanma süresini kısaltır. Ancak.mevcut kritik yolun tamamlanma süresinde kısaltma yapılırken yeni kritik yolların ortaya çıkabileceği unutul mamalıdır. Günümüz işletmelerinde üretimin planlanması ve kont rolünde yaygın olarak kullanılan ve kullanılmaya devam ede cek olan diğer bir sistem ”Bilgisayarla Üretim Planlama Sistemi"dir. Bilindiği gibi bilgisayar kendisine verilen bir çok bilgiyi eşanlı olarak hesaplama, sıralama, karşı laştırma ve saklama özelliğine sahiptir. Binlerce girdiden yüzlerce çıktıyı elde eden bir işletmeyi gözönünde bulundu rursak; malzeme, hammadde, yarımamül ve mamul mallar stok larını planlamak, hangi malların hangi zaman aralıklarında, hangi makinalarda ve ne miktarda üretileceğini belirlemek büyük önem taşır. Bu işlerin yalın insan gücü ile yapılma sı hem çok zor, hem de hatalı olur. Bu nedenle bilgisayar daha çok önem kazanır. Bilgisayarın kendinden beklenilen faydayı sağlayabilmesi için şu özelliklere dikkat edilmeli dir : Öncelikle faaliyet konusuna en uygun bilgisayar ve yazılım sistemi seçilmelidir. Bilgiler makinaya zamanında ve doğru olarak işlenmelidir. İyi bir kod sistemi uygulan malıdır ve yöneticiler bilgisayardan ne istediklerini ve ne isteyebileceklerini bilmelidirler. Aksi halde bilgisayar kendinden beklenilen faydayı sağlayamaz.- 249 - Hiç kuşkusuz İşletmelerde Üretimin Planlanması ve Kontrolü için söylenecek son söz şudur : İşletmelerin kâr lılığı, büyümesi ve devamlılığı için üretimin planlanması ve kontrolü son derece önemlidir. İyi bir Üretim Planlama ve Kontrol Sistemi kurabilmek için; öncelikle kalifiye eleman ve teknik imkanlar oluşturulmalı, sonra da yetki ve sorumluluk dengesi kurulmalıdır. Aksi halde üretimin planlanması ve kontrolü kağıt üzerinde kalan ve işletmeye ek mali yük getiren bir sistemden öteye gitmez.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- İlaç sektöründe tüketicinin sağlık güvenliğinin korunması açısından lojistik faaliyetler ve bir uygulama
Logıstıc actıvıtıes ın medıcıne sector ın terms of protectıng the health safety of consumer and an application
MUALLA AKÇADAĞ
- İşletmelerde değişim ve ambalaj sanayinde bir uygulama
Başlık çevirisi yok
NİLAY KUTUR
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
İşletmeGebze Yüksek Teknoloji Enstitüsüİşletme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EROL EREN
- Lojistik yönetimi ve kırgızistan uygulaması
Логистика башкаруусу жана Кыргызстан логистикасы
AYCAN BİKİROVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
İşletmeKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
DR. TUĞRUL BUDAK
- Malzeme ihtiyaç planlama sistemi ve bir imalat işletmesinde uygulanması
Başlık çevirisi yok
TALAT CERAN
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Mühendislik BilimleriGebze Yüksek Teknoloji Enstitüsüİşletme Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. OYA ERDİL
- Küresel rekabet ortamında lojistik yönetimi ve e-lojistik: İlaç lojistik sektörü uygulamaları
E-logistic and logistic managemet in global competition environment: Pharmacy sector logistic applications
NURAN YAYLACI