Türkiye trakyası'nda 19. yüzyıl ortak geçmişinin izleri ve unutulan miras üzerine bir araştırma
A research on the remainings of 19th-century common past and forgotten heritage in Turkish Thrace
- Tez No: 909577
- Danışmanlar: PROF. DR. CAN ŞAKİR BİNAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Rölöve-Restorasyon Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 829
Özet
Osmanlı dönemi boyunca bir arada yaşayan çeşitli kültürler, günümüz mimari mirasının çok kültürlü yapısının oluşumunda kritik bir rol oynamıştır. Ancak, zaman içinde yaşanan siyasi-ideolojik, sosyal ve kültürel faktörlerin etkisiyle, bu kültürel çeşitliliğin bir kısmı yok olmuş ve günümüze ulaşamamıştır. Günümüze kadar korunabilmiş ortak geçmişe ait kültürel miras da benzer faktörler ve güncel sorunlar nedeniyle tehdit altında kalmaya devam etmektedir. Bu nedenle, çok kültürlü mirasın üretildiği veya dönüştüğü ortak geçmişi anlamak, günümüz kültürel mirasının korunması ve gelecek nesillere aktarılması açısından kritik öneme sahiptir. Doktora tez çalışması kapsamında, Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslim cemaatler tarafından inşa edilen ve sonraki süreçte Türkiye coğrafyası sınırları içerisinde kalan ortak geçmiş mirasına odaklanılmıştır. Osmanlı'nın son dönemindeki siyasi ve sosyo-kültürel gelişmeler etkisinde dönüşerek; siyasi sınırları ile kültürel niteliklerine büyük ölçüden yeniden yön verilen Türkiye Trakyası (Doğu Trakya) bölgesi çalışma alanı olarak seçilmiştir. Söz konusu bölge, Osmanlı döneminde Müslüman nüfusun yanı sıra yoğun Rum, Bulgar ve Ermeni cemaatlerinin yaşadığı önemli bir kültürel çeşitliliğe sahip olmuştur. Ancak, 19. yüzyılın başlarından itibaren dünya genelinde yayılan milliyetçilik akımlarının etkisiyle bu çok kültürlü yapı çözülmeye başlamıştır. Toplumsal çözülmenin önüne geçmek amacıyla Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı'nın (1856) ilan edildiği süreçten itibaren kültürlerarası eşitlik ilkesi vurgulanmış ve Gayrimüslim cemaatler sosyo-kültürel, dini ve mimari başta olmak üzere birçok alanda yeni hak ve özgürlükler elde etmiştir. Bu çerçevede gayrimüslim cemaatlere mevcut yapılı çevrede onarım ve yeniden yapım çalışmaları yanı sıra yeni işlevlerin inşasına verilen izinlerle kentsel alanda daha fazla görünür olmalarına imkan tanıyan çok sayıda uygulama gerçekleştirilmiştir. Ancak yaşanan siyasi, sosyal ve kültürel dönüşümler sonucunda, bu yapılar özgün işlevlerini ve cemaatlerini yitirmişlerdir. Söz konusu tarihten günümüze uluslarararası ve ulusal alandaki koruma anlayışı ve yasal çerçevedeki değişimlerin de etkisiyle, bu yapılar sürekli biçimde yeniden değerlendirilirken, farklı kimlik ve anlam inşalarına konu oldukları görülmüştür. Çalışmanın ikinci bölümünde, özellikle uluslararası alanda yapılan literatür taraması doğrultusunda kültürel mirasın genişleyen kapsamı içinde çokkültürlülük, ortak ve paylaşılan miras gibi yeni kavramlar tanımlanmış ve tartışılmıştır. Ayrıca koruma disiplinine yön veren uluslararası doktrinal metinlerde tanımlanan ortak mirasın öznesi ile koruma sorumlulukları ve yaklaşımları bağlamında ilişkili ilkeler irdelenmiştir. Üçüncü bölümünde ise Türkiye Trakyası'nda Osmanlı egemenliğinin başlamasından itibaren günümüze kadar olan süreç, ortak geçmişin dönüşümü bağlamında ele alınmıştır. Literatür araştırması aracılığı ile kronolojik olarak yapılan incelemede ortak geçmişi farklı boyutlarda etkileyen kırılma noktaları belirlenmiştir. Bölgedeki gayrimüslim cemaatlerin inşa süreçlerini ve bu süreçlerin yapılı çevreye yansımalarını anlamak amacıyla arşiv araştırmaları yapılmıştır. Bu çerçevede, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi'nden elde edilen belgeler temel kaynak olarak kullanılmış, ayrıca kilise vakıflarına ait özel arşiv ve kütüphanelerdeki belgeler incelenmiştir. Bölgedeki sosyal ve kültürel yapıyı daha derinlemesine anlamak için yerel gazete haberleri de taranmıştır. Ayrıca, Türkiye'deki koruma düşüncesinin ve yasal çerçevenin gelişimi ile uluslararası bağlamdaki yeri tartışılmıştır. Doktora tezinin dördüncü bölümü kapsamında ise Doğu Trakya bölgesi'nin 19. yüzyıl idari sınırlarını da esas alarak; Edirne, Kırklareli, Tekirdağ kentleri ile İstanbul'un Çatalca-Silivri ilçeleri sınırları içinde bulunan yerleşimlerde saha çalışmaları yürütülmüştür. Bu kapsamda Gayrimüslim cemaatlerce inşa edilen 11 adet yapı kompleksi ile 21 adet tek yapı niteliğinde kilise ve 15 adet okul yapısının günümüze ulaştığı tespit edilmiştir. Yaşanan dönüşüm sürecinin yapıların kimliğine ve somut ile somut olmayan niteliklerin etkisini anlamak üzere özgünlük ve bütünlük durumlarının analiz edilmesi hedeflenmiştir. Bu doğrultuda saha çalışmalarını destekleyen şekilde koruma kurulları, yerel yönetimler ve sivil toplum örgütlerinde yapılan arşiv araştırmaları yapılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde, özgünlük ve bütünlük analizlerinin bulguları doğrultusunda, 19. yüzyıl kiliseleri ve yapı komplekslerinin özgün koruma değerleri tanımlanmış ve bunların ortak miras potansiyelleri tartışılmıştır. Ayrıca söz konusu yapıların ve yapı komplekslerinin güncel koruma alanındaki potansiyelleri göz önünde bulundurularak korunması ve sunumu için farklı boyutlarda sürdürülebilir koruma yaklaşımları önerilmiştir.
Özet (Çeviri)
Various cultures that coexisted throughout the Ottoman period played a critical role in shaping the multicultural structure of today's architectural heritage. However, due to political, ideological, social, and cultural factors experienced over time, a part of this cultural diversity has been lost and has not survived to the present. The cultural heritage of the shared past that has been preserved to date also remains under threat due to similar factors and contemporary issues. Understanding the common past in which multicultural heritage was formed or transformed is crucial for preserving today's cultural heritage and ensuring its historical and cultural importance is maintained for future generations. Within the scope of the doctoral thesis, the focus is on the architectural heritage of the common past built by non-Muslim communities in the Ottoman Empire and later remained within the borders of Turkey. The region of Turkish Thrace (Eastern Thrace) was chosen as the study area, which was significantly transformed by political and socio-cultural developments during the late Ottoman period, with its political borders and cultural characteristics largely redefined. This region had significant cultural diversity, with a dense population of Greek, Bulgarian, and Armenian communities living alongside the Muslim population during the Ottoman period. However, starting from the early 19th century, this multicultural structure began to unravel under the growing influence of nationalist movements that spread globally. To prevent societal disintegration, the principle of intercultural equality was emphasized from the period when the Tanzimat Edict (1839) and the Reform Edict (1856) were issued, granting non-Muslim communities new rights and freedoms, especially in socio-cultural, religious, and architectural fields. Within this framework, numerous practices were implemented that allowed non-Muslim communities to be more visible in the urban area through permissions granted for the repair and reconstruction of existing built environments and the construction of new community buildings such as churches, schools and dormitories. However, these structures lost their original functions and communities due to political, social, and cultural transformations in process. Since then, these structures have continuously been re-evaluated considering changes in national and international conservation approaches and legal frameworks. Therefore, it has been observed that they have been subjected to different identity and meaning reconstructions. The second chapter of the thesis defines and discusses emerging concepts such as multiculturalism and shared/common heritage within the broader scope of cultural heritage, particularly in the context of review of the international heritage conservation literature. Additionally, the principles related to the subject of common/shared heritage, as defined in international doctrinal documents guiding the discipline of conservation, were examined in relation to conservation responsibilities and approaches. The third chapter examines the period from the beginning of Ottoman rule in Turkish Thrace to the present, with a focus on the transformation of the shared/common past. A chronological examination based on literature review identified historical milestones that affected the shared/common past in various dimensions. Archival research was conducted to understand the construction processes of non-Muslim communities in the region and how these processes were reflected in the built environment. Within this framework, documents obtained from the Ottoman Archives of the Directorate of State Archives were used as primary sources, and documents from private archives and libraries belonging to church foundations were also examined. In order to obtain a comprehensive understanding of the social and cultural structure of the region, local newspaper articles were reviewed. Moreover, the evolution of the concept of conservation and the legal framework in Turkey, as well as its position within the international context, were discussed. The fourth chapter of the thesis covers the field studies conducted in settlements located within the cities of Edirne, Kırklareli, and Tekirdağ, as well as the Çatalca and Silivri districts of Istanbul, based on the 19th-century administrative boundaries of the Eastern Thrace region. Within this scope, it was determined that 11 building complexes and 21 individual church buildings, along with 15 school buildings constructed by non-Muslim communities, have survived to the present day. The aim was to analyze the authenticity and integrity of these structures to understand the impact of the transformation process on their identity and their tangible and intangible values. In this context, the results of the archival research conducted at conservation boards, local government offices, and non-governmental organizations were presented to support the field studies. In the conclusion chapter, based on the findings of authenticity and integrity analyses, the original conservation values of 19th-century churches and building complexes were defined, and their potential as common heritage was discussed. Additionally, considering the contemporary conservation potential of these structures and building complexes, sustainable conservation approaches were proposed in various dimensions to ensure their preservation and presentation for future generations.
Benzer Tezler
- Trakya'da Roma ve Bizans dönemi yerleşmeleri, anıtları, erken cumhuriyet döneminde koruma ve restorasyon modaliteleri üzerine bir araştırma (1923-1950)
Roman and Byzantine settlements, monuments in Thrace: A research on the conservation and restoration modalities in the early republican period (1923-1950)
ÖZGE ÖZGÜR SARIOĞLU
- Trakya İlk Tunç Çağı kronolojik sistemlerinin karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi
A comparative study of Early Bronze Age chronological systems in thrace
İLKAY İVGİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
ArkeolojiTrakya ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ÖZLEM ÇEVİK
- Erken Demir Çağında Doğu Trakya'nın kültürel dinamikleri ve Anadolu-Balkan ilişkileri
Cultural dynamics of Eastern Thrace and Anatolian-Balkan relations in the Early Iron Age
MURAT UMUT DOĞAN
Doktora
Türkçe
2023
ArkeolojiDokuz Eylül ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ KAZIM ÖZ
PROF. DR. ENGİN BEKSAÇ
- Trakya Bölgesi'nde icra edilen kadın karşılamalarında sahneleme süreci ile meydana gelen değişimler
Changes occurred by the staging process in women's karşılama dances in the Thrace region
BAHAR AKSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Bale ve DansYıldız Teknik ÜniversitesiSanat ve Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. SERNAZ DEMİREL TEMEL
DR. ÖĞR. ÜYESİ ARDA ERAVCI