Abana-Bozkurt (Kastamonu) bölgelerindeki derekumu ve topraklardaki ağır metallerin kökeni ve insan sağlığı açısından risk faktörlerinin araştırılması
Investigation of the origin of heavy metals in stream sediment and soils in Abana-Bozkurt (Kastamonu) regions and their risk factors for human health
- Tez No: 915192
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ALİCAN ÖZTÜRK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Jeoloji Mühendisliği, Geological Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Konya Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 285
Özet
İnceleme alanı Abana-Bozkurt (Kastamonu) ilçelerine bağlı Ezine Çayı (Tezcan, Kozköy, Koşmapınar, Kızılcaelma) ve İlişi Çayı (Yakaören, Görentaş, Köseali, Deliktaş, Erenler ve Alınören) arasında kalan bölgeleri kapsamaktadır. Çalışma alanı Kastamonu il merkezinin kuzeydoğu kesiminde yer almakta ve çalışma bölgesi 2611.411 km² alan kaplarken çalışma alanı 474.5909 km2 (Ezine havzası = 378.6215 km² ve İlişi havzası = 95.96944 km²) alanı içermektedir. Yapılan arazi çalışmaları sonucunda Ezine çayı çevresinden 5 adet kayaç (OK), 7 adet toprak (OT), 12 adet dere sedimanı (OP) numunesi; İlişi çayı çevresinden ise 6 adet kayaç (IOK), 7 adet toprak (IOT) ve 9 adet dere sedimanı (IOP) numunesi alınmıştır. Bu numuneler üzerinde 65 elementin analizleri yaptırılmıştır. Kayaç, toprak ve dere sedimanı jeokimyası için çalışma açısından önem arz eden elementler seçilerek student-t testi gerçekleştirilmiş ve değerler hesaplanmıştır. Ezine çayı ve İlişi çayı çevresinden derlenen kayaçlarda, topraklarda ve dere sedimanlarında analizi gerçekleştirilen iz elementlerin birbirleriyle olan ilişkileri basit korelasyon analizleriyle değerlendirilmiştir. Çalışma alanından derlenen toprak ve dere sedimanlarının analiz sonuçları göz önüne alınarak literatürde kirlilik çalışmaları için kullanılan indeksler (jeobirikim indeksi (Igeo), zenginleşme faktörü (EF), kirlilik faktörü (CF), kirlilik yük indeksi (PLI), potansiyel ekolojik risk indeksi (Eri), potansiyel toksisite indeksi (RI), Nemerow kirlilik indeksi (NIPI) baz alınmış ve hesaplamalar gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, kanserojenik risk faktörlerinin incelenmesinde yetişkinler ve çocuklar için soluma, yutma ve dermal yoldan etkiler olmak üzere 3 faktörün sonuçları araştırılmıştır. Ezine ve İlişi çayı çevresinden derlenen toprak ve dere sedimanları numunelerinin analiz sonuçları baz alınarak insan sağlığı açısından risk seviyelerini tespit etmek amacıyla ağır metallerin yutma, solunum ve dermal temas olmak üzere yetişkinler ve çocuklar için“ortalama günlük doz”hesaplamaları gerçekleştirilmiş ve elde edilen sonuçlara göre“ihmal edilebilir”,“düşük”,“orta”ve“yüksek”olarak sınıflama yapılmıştır. Kayaçlarda, topraklarda ve dere sedimanlarındaki elementlerin dağılımları ve anomalinin değerlendirilmesi kapsamında numunelerin arazideki yayılım ortamlarına uygun olacak şekilde içerdikleri ağır metallerin içeriğine (ppm cinsinden) göre anomali haritaları hazırlanmış ve çeşitli ortamlardaki (yerkabuğu, mafik ve asidik kayaçlar, ultramafik kayaçlar, kalkerli kayaçlar, kumtaşları ve toprak) standart değerlerle karşılaştırmaları yapılarak yorumlanmıştır. Tez çalışması kapsamında sağlık risklerinin olasılıksal dağılımını analiz edebilen Crystal System Ball yazılımına dayalı Monte Carlo simülasyonu kullanılarak ağır metallerin kanserojen olmayan sağlık riskleri (HI) ve toplam kanserojen riskleri (TCR) yetişkinler ve çocuklar için hesaplanmıştır. Bulunan değerler kullanılarak grafikler çizilmiş ve dağılımlar göz önüne alınarak risk değerleri ortalama değerler bazında yorumlanmıştır. Ezine ve İlişi çayı çevresinden derlenen toprak numunelerinde ağır metaller için hesaplanan EF değerleri alınarak OriginPro programında Q-Q plot grafikleri çizilmiş ve bu metallerin kökeninin jeojenik, antropojenik ya da her ikisinin olup olmama durumları incelenmiştir. Ezine çayı toprak numuneleri için yapılan değerlendirmede Cd ağır metalinin simetrik bir dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Bu da kaynak metalin kökeninin jeojenik olduğuna işaret etmektedir. Al, As, Cr, Cu, Hg, Mn, Ni, Pb ve Zn ağır metallerinin dağılımları ise asimetriktir. Bu sonuçlara göre, Ezine çayı toprağındaki bu ağır metallerin konsantrasyon aralıkları jeojenik ve antropojenik zenginleşmeden kaynaklanan çoklu popülasyonların varlığını göstermektedir. İlişi çayı toprak numuneleri için yapılan değerlendirmede Cd ve Hg ağır metallerinin simetrik bir dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Bu da kaynak metalin kökeninin jeojenik olduğuna işaret etmektedir. Al, As, Cr, Cu, Mn, Ni, Pb ve Zn ağır metallerinin dağılımları ise asimetriktir. Bu sonuçlara göre, İlişi çayı toprağındaki bu ağır metallerin konsantrasyon aralıkları jeojenik ve antropojenik zenginleşmeden kaynaklanan çoklu popülasyonların varlığını göstermektedir. Ezine ve İlişi Çayı Çevresinden Derlenen Toprak Numunelerindeki Ağır Metal Miktarlarının Yönetmeliklere Göre Değerlendirilmesi kapsamında yapılan çalışmalarda; Dünya Sağlık Örgütü/Gıda ve Tarım Örgütü verileri baz alındığında; Ezine Çayı bölgesinde As için;“Bakanlıkça belirlenen süreç uyarınca temizlenmesi gereken kirlenmiş saha”; Ni, Fe ve Mn için;“İkinci aşama değerlendirme sürecine tabi takip gerektiren saha”statüsünde olduğu tespit edilmiştir. İlişi Çayı bölgesinde ise Mn için;“İkinci aşama değerlendirme sürecine tabi takip gerektiren saha”statüsünde olduğu tespit edilmiştir. Tez çalışması kapsamında toprak ve dere sedimanlarındaki kirliliğin ortadan kaldırılması ve canlı sağlığına olan olumsuz etkilerinin (kanserojenik olmayan ve kanserojenik risk faktörleri) en aza indirilmesi için özellikle son dönemlerde dünya genelinde kullanılmakta olan elektrokinetik ekstraksiyon, yerinde kimyasal immobilizasyon, vitrifikasyon gibi metodların kullanılması önerilmektedir.
Özet (Çeviri)
The study area covers the regions between Ezine Stream (Tezcan, Kozköy, Koşmapınar, Kızılcaelma) and İlişi Stream (Yakaören, Görentaş, Köseali, Deliktaş, Erenler and Alınören) of Abana-Bozkurt (Kastamonu) districts. The study area is located in the northeastern part of Kastamonu city center and covers an area of 2611.411 km² while the study area covers an area of 474.5909 km2 (Ezine basin = 378.6215 km² and İlişi basin = 95.96944 km²). As a result of the field studies, 5 rock (OK), 7 soil (OT), 12 stream sediment (OP) samples were taken from the Ezine stream and 6 rock (IOK), 7 soil (IOT) and 9 stream sediment (IOP) samples were taken from the İlişi stream. 65 element analyses were performed on these samples. Elements that were important for the study were selected for the geochemistry of rock, soil and stream sediments and student-t test was performed and values were calculated. The relationships between trace elements analyzed in rocks, soils and stream sediments collected from the Ezine stream and İlişi stream were evaluated with simple correlation analyses. Considering the analysis results of soil and stream sediments collected from the study area, the indexes used for pollution studies in the literature (geoaccumulation index (Igeo), enrichment factor (EF), pollution factor (CF), pollution load index (PLI), potential ecological risk index (Eri), potential toxicity index (RI), Nemerow pollution index (NIPI) were taken as basis and calculations were made. In addition, in the examination of carcinogenic risk factors, the results of 3 factors, namely inhalation, ingestion and dermal effects, were investigated for adults and children. In order to determine the risk levels for human health based on the analysis results of soil and stream sediment samples collected from the Ezine and İlişi streams,“average daily dose”calculations of heavy metals for adults and children were carried out, including ingestion, inhalation and dermal contact, and classifications were made as“negligible”,“low”,“moderate”and“high”according to the results obtained. Within the scope of the evaluation of the distribution and anomaly of elements in rocks, soils and stream sediments, anomaly maps were prepared according to the content of heavy metals (in ppm) in the samples in accordance with their distribution environments in the field and were interpreted by comparing them with standard values in various environments (earth crust, mafic and acidic rocks, ultramafic rocks, calcareous rocks, sandstones and soil). Within the scope of the thesis study, non-carcinogenic health risks (HI) and total carcinogenic risks (TCR) of heavy metals were calculated for adults and children using Monte Carlo simulation based on Crystal System Ball software, which can analyze the probabilistic distribution of health risks. Graphs were drawn using the values found and risk values were interpreted on the basis of average values, considering the distributions. In soil samples collected from Ezine and İlişi streams, EF values calculated for heavy metals were taken and Q-Q plot graphics were drawn in OriginPro program and the origin of these metals was examined as geogenic, anthropogenic or both. In the evaluation made for Ezine stream soil samples, it was determined that Cd heavy metal showed a symmetrical distribution. This indicates that the origin of the source metal is geogenic. The distributions of Al, As, Cr, Cu, Hg, Mn, Ni, Pb and Zn heavy metals are asymmetric. According to these results, the concentration ranges of these heavy metals in Ezine stream soil indicate the existence of multiple populations originating from geogenic and anthropogenic enrichment. In the evaluation made for İlişi stream soil samples, it was determined that Cd and Hg heavy metals showed a symmetrical distribution. This indicates that the origin of the source metal is geogenic. The distributions of Al, As, Cr, Cu, Mn, Ni, Pb and Zn heavy metals are asymmetric. According to these results, the concentration ranges of these heavy metals in the İlişi stream soil indicate the existence of multiple populations resulting from geogenic and anthropogenic enrichment. In the studies conducted within the scope of the Evaluation of Heavy Metal Amounts in Soil Samples Collected from Ezine and İlişi Stream According to Regulations; Based on the World Health Organization/Food and Agriculture Organization data; it was determined that As in the Ezine Stream region;“Contaminated area that needs to be cleaned in accordance with the process determined by the Ministry”; and for Ni, Fe and Mn;“A site that requires follow-up subject to the second stage assessment process”. It was determined that Mn in the İlişi Stream region;“A site that requires follow-up subject to the second stage assessment process”. Within the scope of the thesis study, it is recommended to use methods such as electrokinetic extraction, in situ chemical immobilization, vitrification, which have been used worldwide in recent years, in order to eliminate pollution in soil and stream sediments and to minimize their negative effects on living health (non-carcinogenic and carcinogenic risk factors).
Benzer Tezler
- CBS ve uzaktan algılama ile taşkın duyarlılık analizi; Batı Karadeniz örneği
Flood susceptibility analysis with GIS and remote sensing; the case of the West Black sea
CEYDA MIZRAKLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiBilişim Uygulamaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FİLİZ BEKTAŞ BALÇIK
- Kastamonu ilinde kivi yetiştiren işletmelerin sosyo-ekonomik durumu
Socio-economic status of kiwi growing companies in Kastamonu province
ÖZGÜR EYDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
ZiraatTekirdağ Namık Kemal ÜniversitesiTarım Ekonomisi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ EMİNE YILMAZ
- Kastamonu yöresinde bal arılarında Nosemosis hastalığının varlığı, dağılımı ve etkenlerinin belirlenmesi
Presence of Nosemosis, distribution and determination of factors in honeybees in Kastamonu
GÖNÜL MAHMUTOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Ormancılık ve Orman MühendisliğiKastamonu ÜniversitesiOrman Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SABRİ ÜNAL
- Kastamonu'da nüfus değişiminin arazi kullanımı üzerine etkileri
The effects of population change on land use in Kastamonu
SUMAYYAH ALSHARIF ALI ALSHAYBANI
Doktora
Türkçe
2023
Ormancılık ve Orman MühendisliğiKastamonu ÜniversitesiOrman Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MİRAÇ AYDIN
- İlköğretim kurumlarında çalışan öğretmenlerin fiziksel aktivite düzeylerinin yaşam kalitesine etkileri
The effects of the physical activity levels on the life quality of the teachers working in primary education
MÜCAHİT GÜLER
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
SporTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiBeden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAVUZ SELİM AĞAOĞLU