Bazı sûfî gruplar ve alevî geleneğe mensup ocaklarda ahlâk anlayışı –eline, diline, beline sahip olmak ilkesi örnekleminde-
The concept of morality in certain sûfi groups and alevîlineage traditions – an examination through the principle of 'control over one's hands, tongue, and loins'
- Tez No: 919399
- Danışmanlar: PROF. DR. CENKSU ÜÇER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Ahlâk, Alevîlik, Edeb Yâ Hû/Eline-Diline-Beline Sahip Olmak, İslam Mezhepleri Tarihi, Tasavvuf, Ethics, Alawism, Âdâb Yā Hū/Mind Over Hands, Tongue, and Base Instincts, History of Islamic Sects, Sûfîsm
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 137
Özet
Bu çalışmada, Anadolu'da varlığını devam ettiren bazı sûfî gruplar ile Alevî gelenek mensubu ocaklarda ahlâk anlayışı ele alınmaktadır. Çalışma gerek tasavvuf geleneği gerek Alevî nitelemeli gelenek mensubu ocaklarda 'Edeb Yâ Hû' kalıbıyla ifade edilen“eline, diline, beline sahip olmak' ilkesi kapsamında yürütülmüştür. Hem tasavvuf geleneğinde hem Alevî gelenekte söz konusu ilke bağlamında ahlâk anlayışını ortaya koymak hakkında farklı tartışmaların olduğu Alevî geleneğin hüviyetinin anlaşılması açısından oldukça önemli görülmektedir. Nitel araştırma hüviyetindeki bu çalışmada Alevî gelenek mensubu ocaklarda ahlâk anlayışının 'eline, diline, beline sahip olmak' ilkesi bağlamında gerek teorik gerek erkân uygulamalarındaki halleriyle incelenerek ortaya konulması amaçlanmaktadır. Araştırmanın temel hipotezi, Alevî geleneğin ahlâk anlayışının, büyük oranda tasavvuf geleneğine mensup ekol ve gruplardaki ahlâk anlayışına benzer olacağı şeklindedir. Araştırmanın hedefleri ve deseni çerçevesinde öncelikle Alevîliğin kelime ve ıstılah anlamları, Anadolu coğrafyasında kullanımı, gelenekteki ocak yapılanması ve geleneğin dinî statüsüne dair bir çerçeve çizilmiştir. Devamında tasavvuf geleneğindeki ahlâk anlayışı edeb, tevbe, nefis terbiyesi gibi bazı ana kavramlar minvalinde ortaya konulmuştur. Sonra Alevî geleneğe bağlı ocaklarda yer alan ahlâk anlayışı 'eline, diline, beline sahip olmak' ilkesi merkezinde incelenmiştir. Bu incelemede tövbe, zühd, nefis terbiyesi gibi ahlâka dair birtakım kavramlara, ”dört kapı kırk makam“, ”üç sünnet yedi farz" ve bir nevi mahkeme işlevi gören düşkünlük kurumunun yaptırımları gibi bazı âdâb ve erkâna yer verilmiştir. Alan araştırmasına dayalı bu çalışmada öncelikle kapsamlı bir literatür taraması yapılmış, doküman analizi ve amaçlı örnekleme ile belirlenen '30 ocakta erkân yürüten 34 dede' vasıflı katılımcılar ile yarı yapılandırılmış görüşme kılavuzu kullanılarak yapılan derinlemesine mülakatlar neticesinde elde edilen bulgular, İslam Mezhepleri Tarihinde yaygın olarak uygulanan zihniyet analizi esasları çerçevesinde deskriptif/betimleyici ve fenomenolojik yaklaşım ile gerek tasavvuf geleneğindeki kabuller gerek Alevî nitelemeli ocaklardaki kabullere göre mukayeseli bir şekilde incelenerek bir içerik analizi yapılmıştır. Netice itibariyle Alevî geleneğin birtakım farklılıkları olmakla birlikte tasavvuf geleneğiyle benzerlik taşıyan bir ahlâk anlayışına sahip olduğu tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study examines the understanding of ethics within selected Sûfî orders and ʿAlawī lodges/Ocak (faith communities) that continue to exist in Anatolia. It is conducted within the framework of the principle of“Mind Over Hands, Tongue, and Base Instincts,”expressed through the phrase“Âdâb Yā Hū”(O Allah, grant us decency!), as found in lodges belonging to both the Sûfî and ʿAlawī-characterized traditions. Understanding the identity of the ʿAlawī tradition is crucial, particularly in light of ongoing discussions surrounding the ethical principles inherent in both the Sûfî and ʿAlawī traditions, as explored within the context of the principle in question. This qualitative study seeks to examine the conceptualization of ethics within ʿAlawī tradition lodges, focusing specifically on the principle of“Mind Over Hands, Tongue, and Base Instincts,”both from a theoretical perspective and in relation to its ritual practices. The central hypothesis of this research posits that the conceptualization of ethics within the ʿAlawī tradition will closely align with that found in the schools and groups associated with the Sûfî tradition. In alignment with the research objectives and design, a conceptual framework has been established, addressing the terminological definitions of Alawism, its usage within the Anatolian context, the structure of lodges within the tradition, and the religious status of the tradition. Subsequently, the understanding of ethics within the Sûfî tradition is explored through key concepts such as decency, repentance, and self-discipline. The ethical framework in the lodges affiliated with the ʿAlawī tradition is then examined through the lens of the principle of“Mind Over Hands, Tongue, and Base Instincts.”This study explores key ethical concepts such as repentance, asceticism (Zuhd), and self-discipline, alongside important etiquettes and rules, including“Dört Kapı Kırk Makam”(Four Doors and Forty Stations),“Üç Sünnet Yedi Farz”(Three Sunnahs and Seven Farḍ), and the sanctions associated with the institution of indulgence, which functions as a form of judicial body. Grounded in field research, this study begins with a comprehensive literature review. The findings, derived from in-depth interviews with 34 dedes (spiritual leaders) who perform rituals in 30 Ocaks (lodges), identified through document analysis and purposive sampling using a semi-structured interview guide, are analyzed comparatively within the framework of mental analysis principles traditionally applied in the History of Islamic Sects. The analysis adopts a descriptive and phenomenological approach, examining perspectives within both the Sûfî and ʿAlawī-characterized traditions. Additionally, content analysis is conducted. As a result, it has been determined that the ethical understanding within the ʿAlawī tradition closely aligns with that of the Sûfî tradition, despite some notable differences.
Benzer Tezler
- Sünbül Efendi Tekkesi ve Muharrem Ayı Etkinlikleri
Sünbül Efendi Lodge and Muharram Events
ESRA ÇAYKARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CENKSU ÜÇER
- Alevî-Bektâşî klasiklerinde sahabe algısı
The perception of companionship in the Alevi-Bektashi classics
ORHAN ÖZKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DinBozok ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KIYASETTİN KOÇOĞLU
- Siyasal iletişimde şarkı kullanımı: 2019 yerel seçimlerinde AK Parti örneği
The use of songs in political communication: The case of AK Parti in 2019 local elections
HAKAN SİPAHİOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
İletişim BilimleriGalatasaray ÜniversitesiRadyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLSÜN GÜVENLİ
- مذاىب الكرد عبر العصور الإسلامية
Kürtlerın İslamlaşma sürecinde mezhepler
ANAS MOHAMMAD SHARIF TAHIR TAHIR
- İslam akaidinde mehdilik fikri
The idea of mehdilik in Islamic belief
HEND MUSTAFA ELZALITNİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinKastamonu ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ATALAN
