Cenâbî Mustafa Efendi'nin El-'Aylemü'z-Zâhir'ine göre Artuklular
The Artukids in Canâbi Mustafa Efendi's Al-'Aylamu'z-Zâhir
- Tez No: 923074
- Danışmanlar: PROF. DR. MUHARREM KESİK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 91
Özet
16. yüzyıl Osmanlı tarihçisi Cenâbî Mustafa Efendi, el-'Aylemü'z-zâhir fî ahvâli'l-evâ'il ve'l-evâhir adlı umumî tarihin müellifidir. Cenâbî Tarihi adıyla meşhur bu eser Cenâbî Mustafa Efendi'ye umumî tarih yazan ilk Türk tarihçisi olma hüviyeti kazandırmıştır. Müellifin bu ehemmiyetine ilaveten telif ettiği mezkûr eseri, Arapça yazılmış bir İslâm tarihi olması ve günümüze ulaşamayan birçok kaynaktaki bilgileri barındırması da eserin ehemmiyetini göstermektedir. Bölümler hâlinde devletlerin tarihlerinin anlatıldığı bir mukaddimeden sonra toplam seksen iki devletin ele alındığı eser, Hz. Peygamber devrinin de ilave edilmesiyle seksen altı bölümden oluşmuştur. Bu seksen altı bölümden biri de Artukoğulları Tarihi'dir. Artuklular; Hısn-ı Keyfâ [Hasankeyf], Mardin ve Harput kolu olmak üzere üç kol hâlinde hüküm sürmüş ve Anadolu'da Haçlılar ile mücadele etmiş bir beyliktir. Artuklu Beyliği üzerine yapılan çalışmaların yetersizliği, ayrıca Cenâbî Mustafa Efendi'nin el-'Aylem'inin Artuklular bölümüne dair herhangi bir neşir çalışmasının yapılmamış olması nedeniyle konu üzerinde bir araştırma yapmak tarih literatürüne katkı sağlayacaktır. Ayrıca eser ve müellif hakkında yapılan son çalışmaların da dikkate alınarak yeniden bir biyografisinin hazırlanması yerinde olacaktır. Zira bu eser, Osmanlı tarihçiliğinde daha önce görmediğimiz bir biçimde geniş bir tarih aralığına sahiptir. Bu özelliklerle hem devrinin hem de kendinden sonrakilerin ilmî hayatında önemli bir kılavuz olmuştur. Nitekim Gelibolulu Mustafa Âli (öl. 1008/1600) ve Müneccimbaşı Şeyh Ahmed Dede (öl. 1113/1702) gibi önemli müverrihler kendisinden istifade etmişlerdir. Ayrıca eserin istinsah sayısının fazla olması da çok okunduğunun bir göstergesi olup el-'Aylem'in ve Cenâbî Mustafa Efendi'nin kıymetini artırmaktadır. Cenâbî Mustafa Efendi'nin el-'Aylemü'z-zâhir fî ahvâli'l-evâ'il ve'l-evâhir adlı eserinin farklı nüshaları bulunmaktadır. Bu nedenle eser incelenirken evvela karşılaştırmalı bir çalışma yöntemi tercih edilmiştir. Eserin birçok nüshasının varlığı bizi bu metoda itmiştir. Öncelikle müellif nüshası (Yenicami nşr. 831) çalışmanın çıkış noktası olmuştur. Sonrasında başta Ragıp Paşa (nşr. 983) neşri olmak üzere, Fazıl Ahmet Paşa (nşr. 1032), Hamidiye (nşr. 896), Murad Molla (nşr. 1430) nüshaları karşılaştırılarak eser hakkında tam ve doğru bir bilgi elde edilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
Canābī Mustafa Efendi, who lived in a 16th-century Ottoman historian, He was a general historical writer, and hala work named al-'Aylamu'z-zâhir fî ahvâli'l-evâ'il ve'l-evâhir. Canābī Mustafa Efendi was given the title of being the first Turkish historian to write a general history. In addition to this importance of the author, the work he wrote is about Islamic history written in Arabic. This work contains information from many sources that have not survived. After an preface in which the histories of the states are explained in sections, the work in which a total of 82 states are discussed, with the addition of the period of the Prophet, it consisted of 86 chapters. One of these 86 chapters is the Artuqids. The Artuqids ruled in three branches: Hisnakeyfa (Hasankeyf), Mardin and Harput. They are a principality that struggled with Crusaders in Anatolia. Since the studies on the Artuqid Principality are insufficient and there has not been any publishing study on the Artuqids section of Canābī Mustafa Efendi's al-'Aylam, will contribute to the historical literature conduct a research on the subject. In addition, it would be appropriate to prepare a biography again, taking into account the latest studies about the work and the author. This work has a wide range of dates in a way that we have not seen before in Ottoman historiography. With these features, it became an important guide in the scholarly life of both his era and those who came after him. As a matter of fact, important historians such as Mustafa Âlî of Gallipolli (d. 1008/1600) and Muneccimbasi (Chief Astrologer) Ahmed Dede (d. 1113/1702) benefited from it. In addition, the high number of scribals of the work increases the value of al-'Aylam and Canābī Mustafa Efendi. There are different editions of Canābī Mustafa Efendi's al-'Aylamu'z-zâhir fî ahvâli'l-evâ'il ve'l-evâhir. For this reason, a comparative study method was preferred while analyzing the work. The existence of many copies of the work led us to this method. First of all, the author's copy (Yenicami nşr. 831) was the starting point of the study. Afterwards, Ragıp Paşa (nşr. 983), Fazıl Ahmet Paşa (nşr. 1032), Hamidiye (nşr. 896), Murad Molla (nşr. 1430) editions were compared to better understand the work.
Benzer Tezler
- Cenabi Mustafa Efendi'nin El-'Aylemü'z-Zahir Fi Ahvali'l-Evail Ve'l-Evahir adlı eserinin Önasya kısmının tenkidli metin neşri
The edition critics of the part on Asia Minor taken from El-Aylemü?z-Zahir Fi Ahvali?l-Evail Ve?l-Evahir
MEHMET ALPER CANTİMER
- Cenabî Mustafa Efendi'nin El-Aylemü'z-Zahir fi Ahvali'l-Evail ve'l-Evahir adlı eserinin Ön Asya kısmının tenkildi metin neşri
The edition critics of the part on Asia taken from El-Aylemü'z-Zahir fi Ahvali'l-Evail ve'l-Evahir's written by Cenabî Mustafa Efendi
EROL UĞURLU
- Cenabi Mustafa Efendi'nin el-Aylemü'z-zahir fi ahvali'l-evail ve'l-evahir adlı eserinin Anadolu Selçukluları ile ilgili kısmının tenkidli metin neşri
Başlık çevirisi yok
MUHARREM KESİK
Yüksek Lisans
Türkçe
1994
Tarihİstanbul ÜniversitesiOrtaçağ Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ABDULKERİM ÖZAYDIN
- دور الفكر الاسلامي بتركيا في إحياء المشترك الإنساني 'مصطفى صبري نموذجا
Türkiye'de İslam Düşüncesi Ve Ortak İnsanlığı Canlandırmadaki Rolü 'Model Olarak Mustafa Sabri'
MUSA UZGUR
- Cenâbî Mustafa'nın Dürr-i Meknûn'unda ilk dönem İslâm tarihi
First era of Islamic history in Cenabi Mustafa's Durri Meknun
TUBA İŞÇİMEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDÜLKADİR ÖZCAN
