Risk altında bulunan okul öncesi dönem çocuklarının psikolojik yılmazlıklarına ''Daha Güçlü Olabilirim!' programının etkisinin incelenmesi
Examining the effect of the 'I Can Be More Powerful!' program on the psychological resilience of preschool children at risk
- Tez No: 924919
- Danışmanlar: PROF. DR. DURMUŞ ASLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Eğitim ve Öğretim, Education and Training
- Anahtar Kelimeler: Erken çocukluk, yılmazlık, psikolojik sağlamlık, yapısal eşitlik modeli, Resilience, psychological resilience, early childhood, preschool, structural equation model
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çukurova Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 233
Özet
Okul Öncesi dönem, tüm gelişim alanlarında hızlı ilerlemelerin kaydedildiği ve çevrenin etkisine en duyarlı olunan süreçtir. Çocukların çevresi, onlar için birbirinden farklı riskler ya da fırsatlar yaratan nitelikte olabilmektedir. Her ne kadar ideal olan çocukların tüm gelişim alanlarında desteklendiği, onların uyumu için gerekli becerilerin kazandırıldığı sıcak ve destekleyici ilişkilerin yer aldığı bir çevre olsa da bu her zaman mümkün değildir. Azımsanmayacak sayıda çocuk, gelişimlerini ve öğrenmelerini engelleyen çeşitli riskler ile yaşamak durumunda kalmaktadır. Bilhassa yoksulluk, oldukça yaygın, karmaşık ve genellikle kalıcı olan bir risk faktörü olarak çocukların tam bir iyilik halinde olmasını engellemektedir. Öte yandan, yoksulluk ya da daha farklı risklere sahip olmalarına rağmen birçok çocuk sahip oldukları toparlanabilme kapasitesi sayesinde ilgili gelişim dönemine ve çevresine iyi uyum gösterebilmekte, gelişim ve öğrenmesine bu risklere sahip olmayan arkadaşları gibi devam edebilmektedirler. Söz konusu bu toparlanma kapasitesi,“yılmazlık”olarak karşımıza çıkmaktadır. Mevcut araştırmada yoksulluk bağlamında yaşayan çocuklarda yılmazlığı etkileyen faktörler incelenmiş ve tespit edilen faktörler doğrultusunda geliştirilen“Daha Güçlü Olabilirim! Programı”nın etkinliği test edilmiştir. Araştırma iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada ilişkisel tarama modeli kullanılmış ve yılmazlık faktörlerini belirlemek için ekolojik perspektifte kurulan bir yapısal eşitlik modeliyle çocukların bireysel (benlik algısı), duygusal (duygu düzenleme), sosyal yeterlikleri (sosyal beceri ve problem davranış) ve yakın yetişkinlerle ilişkilerinin (ebeveyn-çocuk [anne]) ilişkisi ve öğretmen-çocuk ilişkisi) yılmazlık üzerinde oynadığı rolün tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda sosyal beceriler, problem davranışlar, duygu düzenleme becerileri, benlik algısı, ebeveyn (anne) - çocuk ve öğretmen çocuk ilişkisi özelinde yılmazlığın tüm boyutlarına giden doğrudan ve dolaylı etkileri içeren bir model oluşturularak yol analizi yapılmıştır. Yılmazlığı ölçmek için Özbey (2019) tarafından uyarlanan Okul Öncesi Çocuklar İçin Sosyal Duygusal İyi Oluş ve Psikolojik Sağlamlık Ölçeği (PERIK) kullanılmıştır. Sosyal beceriler ve problem davranışların ölçülmesinde Özbey (2009) tarafından uyarlanan Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeği; duygu düzenlemenin ölçülmesinde Batum ve Yağmurlu (2007) tarafından uyarlanan Duygu Düzenleme Ölçeği; benlik algısının ölçülmesinde Kuru-Turaşlı (2006) tarafından uyarlanan DeMoulin Benlik Algısı Ölçeği; ebeveyn çocuk ilişkisinin ölçülmesinde Akgün Yeşilyaprak (2010) tarafından uyarlanan Çocuk Ana-Baba İlişki Ölçeği (anne formu) ve öğretmen-çocuk ilişkisinin ölçülmesinde Şahin Ası ve Karabay (2018) tarafından uyarlanan Öğretmen-Çocuk İlişki Ölçeği kullanılmıştır. Bunların yanı sıra demografik bilgileri elde etmek için araştırmacının oluşturduğu Kişisel Bilgi Formları uygulanmıştır. Çalışmanın bu aşamasına okul öncesi eğitime devam eden beş yaş grubu 257 çocuk, ebeveynleri ve öğretmenleri katılmıştır. Elde edilen bulgular, belirlenen değişkenlerce yılmazlığın doğrudan ve dolaylı olarak etkilendiğini göstermiştir. Sosyal beceriler, yılmazlığın tüm boyutlarını olumlu etkilemiştir. Problem davranışlar, yılmazlığın iletişim kurma/sosyal performans, öz kontrol/düşüncelilik ve görev yönelimi boyutlarında etkili olmuştur. Duygu düzenleme becerisi, yılmazlığın öz kontrol/düşüncelilik ve duygusal istikrar/stresle başa çıkma boyutlarını etkilemiştir. Benlik algısı da iletişim kurma/sosyal performans, atılganlık ve keşfetmekte hoşlanma boyutlarına etki etmiştir. Ebeveyn (anne) çocuk ilişkisinin ise doğrudan veya dolaylı bir etkisi gözlenmemiştir. Ancak öğretmen-çocuk ilişkisi yılmazlığın iletişim kurma/sosyal performans ve atılganlık boyutlarını doğrudan; yılmazlığın iletişim kurma/sosyal performans, öz kontrol/düşüncelilik ve görev yönelimi boyutlarını da problem davranış aracılığıyla etkilemiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında ise ön test-son test-izleme testli, kontrol gruplu yarı deneysel desen yer almıştır. Araştırmanın bu safhasında, birinci aşamada test edilen modeldeki nedensel ilişkiler göz önüne alınarak çocukların sosyal becerileri, duygu düzenleme becerileri, benlik algıları ve öğretmen çocuk ilişkilerini desteklemeye, problem davranışlarını da azaltmaya yönelik etkinliklerden oluşan“Daha Güçlü Olabilirim! Programı”tasarlanmıştır. Toplamda 68 çocuk ve onların öğretmenlerinin katıldığı çalışmada iki deney ve iki kontrol grubu yer almıştır. Deney1 grubuna okul öncesi öğretmeni uygulayıcı olmuştur. Deney2 grubunda ise araştırmacının kendisi uygulayıcılık yapmıştır. Kontrol1 ve kontrol2 gruplarında MEB Okul Öncesi Eğitimi Programına uygun şekilde sınıfın kendi öğretmenleri etkinliklerine devam etmiştir. Ön test son test ve izleme testleri için Özbey (2019) tarafından uyarlanan Okul Öncesi Çocuklar İçin Sosyal Duygusal İyi Oluş̧ ve Psikolojik Sağlamlık Ölçeği (PERIK) kullanılmıştır. Yedi hafta boyunca haftada üç gün süren etkinlikler sonunda programın etkinliğini ve arada geçen zamanın etkisini anlayabilmek için analiz sürecinde Robust ANOVA yapılmıştır. Araştırma sonucunda, "Daha Güçlü Olabilirim! Programı'nın çocukların yılmazlığını desteklediği görülmüştür. Bulundukları gruptan bağımsız olarak toplamda puanlara bakıldığında program süresince geçen zamanda da çocukların yılmazlıklarının arttığı (zaman etkisi) ve ayrıca programın bu etki dikkate alındığında da faydalı olduğu ortaya çıkmıştır.
Özet (Çeviri)
Preschool is the period of time when rapid progress is made in all fields of development and when the child is most sensitive to the effects of the environment. Children's environments can be different from each other and create risks or opportunities for them. Although the ideal environment is a warm and supportive environment that children are supported in all developmental fields and the skills necessary for their adaptation are acquired, this is not always possible. A considerable number of children have to live with various risks/stressors that hinder their development and learning. Poverty, in particular, is a very common, complex, and usually permanent risk factor that prevents children from being in a state of complete well-being. On the other hand, the good news is that despite poverty or other risks, many children can adapt well to the relevant developmental period and their environment thanks to the capacity to recover (bounce back) they have and can continue their development and learning like their peers who do not have these risks. This capacity to recover is called“resilience”. The current study examined the factors affecting resilience in children living in the context of poverty and tested the effectiveness of the“I Can Be More Powerful! Program”developed in light of these identified factors. The research was conducted in two stages. In the first stage, a relational screening model was used. In order to determine the resilience factors, it was aimed to determine the role of children's individual (self-perception), emotional (emotion regulation), social competencies (social skills and problem behaviors) and relationships with close adults (parent-child (mother) relationship and teacher-child relationship) on resilience with a structural equation model established in an ecological perspective. In this context, a model that includes direct and indirect effects to all dimensions of resilience, specifically social skills, problem behaviors, emotion regulation skills, self-perception, parent (mother)-child and teacher-child relationships, was created and tested with path analysis. The Social Emotional Well-being and Psychological Resilience Scale for Preschool Children (PERIK), adapted by Özbey (2019), was used to measure resilience. The Kindergarten and Preschool Behavior Scale adapted by Özbey (2009) was used to measure social skills and problem behaviors; the Emotion Regulation Scale adapted by Batum and Yağmurlu (2007) was used to measure emotion regulation; the DeMoulin Self-Perception Scale adapted by Kuru-Turaşlı (2006) was used to measure self-perception; the Child Parent Relationship Scale (mother form) adapted by Akgün Yeşilyaprak (2010) was used to measure parent-child relationship; and the Teacher-Child Relationship Scale adapted by Şahin Ası and Karabay (2018) was used to measure teacher-child relationship. In addition to these, Personal Information Forms developed by the researcher were used to obtain demographic information. 257 children aged five years who were attending preschool education, their parents, and teachers participated in this part of the study. The findings showed that resilience was directly and indirectly affected by the determined variables. It shows that social skills affect all dimensions of resilience. Problem behaviors were effective in communication/social performance, self-control/thoughtfulness, and task orientation dimensions of resilience. Emotion regulation skills were effective in self-control/thoughtfulness and emotional stability/coping with stress dimensions of resilience. Self-perception was also effective in communication/social performance, assertiveness, and enjoyment of exploring dimensions. No direct effect was observed in the parent (mother) child relationship on resilience. However, the teacher-child relationship was effective directly in communication/social performance and assertiveness. Also, it was indirectly effective in communication/social performance, self-control/thoughtfulness, and task orientation dimensions of resilience through mediation of problem behaviors. The second stage of the research included a pre-test, post-test, follow-up test and control groups experimental design. In this section of the study, the causal relationships in the model tested in the first stage were taken into account and the I Can Be More Powerful! Program was designed. This program included activities aimed at supporting children's social skills, emotion regulation skills, self-perception, and teacher-child relationships, and activities aimed at reducing problem behaviors. A total of 68 children and their teachers participated in the study. Participants were divided into two experimental and two control groups. The program implementer in the Experimental1 group was the preschool teacher. The researcher herself was the implementer in the Experimental2 group. In the Control1 and Control2 groups, the activities were continued by the preschool teachers in accordance with the national education program. The Social Emotional Well-being and Psychological Resilience Scale for Preschool Children (PERIK), adapted by Özbey (2019), was used for the pretest, posttest and follow-up tests. The activities were implemented three days a week and lasted for seven weeks. Then, in the end, Robust ANOVA was performed in the analysis process to understand the effectiveness of the program and the effect of time passing throughout the entire process. As a result, it has seen that the“I Can Be More Powerful! Program”supported children's resilience. It has been revealed that the children's resilience has increased in the meantime and that the program is beneficial even the time effect is considered.
Benzer Tezler
- Okul öncesi dönem resimli çocuk kitaplarının psikolojik sağlamlık açısından incelenmesi
Examining preschool level picture books in terms of resilience
ZÜLFİYE GÜZİN TOPCU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Eğitim ve ÖğretimHacettepe ÜniversitesiÇocuk Gelişimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HAKTAN DEMİRCİOĞLU
- 60-72 aylık çocukların temel duygu bilgisi düzeyi ile duygu düzenleme stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi
Investigation of the relationship between basic emotion knowledge level and emotion regulation strategies of children aged 60 to 72 months
HAFİZE MELİKE CAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Eğitim ve ÖğretimGazi ÜniversitesiTemel Eğitim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EBRU ERSAY
- Problemli teknoloji kullanımının okul öncesi eğitim alan çocukların gelişimine etkisi: Uykunun aracı rolü
The effect of problematic technology use on the development of preschool children: The mediating role of sleep
NAGEHAN ÇELİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Eğitim ve ÖğretimKastamonu ÜniversitesiTemel Eğitim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ATİLA ÇAĞLAR
- Küçük çocuklar için büyük matematik eğitim programının risk grubu çocukların erken matematik becerileri üzerindeki etkililiği
Effectiveness of the big math for little kids program on the early mathematics skills of children with risk group
ÖZLEM ALTINDAĞ KUMAŞ
Doktora
Türkçe
2019
Eğitim ve ÖğretimAnkara ÜniversitesiÖzel Eğitim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CEVRİYE ERGÜL
- Edirne il merkezi okul öncesi çocuklarda ruhsal ve davranışsal değerlendirme
Psychiatric and behavioral assesment of preschool children in Edi̇rne city center
CEREN DİREK
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2017
PsikiyatriTrakya ÜniversitesiÇocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. IŞIK GÖRKER