Edebiyat ve ideoloji bağlamında Türk tiyatrosunda toplumculuğun görünümleri (1946-1960)
Appearances of societalism in Turkish theater in the context of literature and ideology (1946-1960)
- Tez No: 926505
- Danışmanlar: PROF. DR. ABDULLAH ŞENGÜL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 278
Özet
Bu çalışma, 1946-1960 yılları arasında kaleme alınan tiyatro oyunlarının toplumculuk açısından incelenmesi hakkındadır. Toplumculuk, Türk edebiyatı araştırmalarının çoğunda Marksizmle, daha doğrusu Marksizmin Sovyetler Birliği'ndeki (SSCB) yorumu sosyalist gerçekçilikle irtibatlandırılan bir kavramdır. Bu tezde, söz konusu kabule itiraz edilmiş ve başka ideolojilerin telkini amacıyla işlevsel kılınmaya çalışılan edebî üretimlerin de toplumculuk çatısı altında incelenmesi gerektiği iddia edilmiştir. Toplumculuk gibi bir sanat anlayışının kavranabilmesi için sanat ve toplum ilişkisinin kökenine dair bir araştırmanın gerekliliğinden hareketle çalışmada mit, mağara resimleri, dram ve ritüel gibi köken anlatılar irdelenmiş ve bu anlatıların işlevsel-faydacı (pragmatist) bir özle biçimlendiği öne sürülmüştür. Böylece, temelde ideolojik iletkenlik potansiyeli öncelenerek üretilen toplumcu tiyatro oyunlarına meşru bir zemin oluşturma gayesi güdülmüştür. Çalışmada, Marksist estetik teorisyenlerinin savunuları, edebiyat ve ideoloji arasındaki bağın anlaşılabilmesi noktasında ayrıca önemsenmiştir. Buradan yola çıkılarak ideoloji, egemen sınıf anlamında iktidar ve iktidarın çıkarlarının toplum tarafından doğallıkla kabulünün sağlanması anlamında yönetim olgularıyla ilişkilendirilmiştir. Araştırmada, bu tarz eserlerin söz konusu telkini nasıl gerçekleştirdiğinin anlaşılabilmesi için Michel Foucault'nun terminolojisine başvurulmuş, böylece Foucault'nun teorisinin bir edebiyat incelemesinde faydalanılabilir hâle getirilmesi hedeflenmiştir. Marksist-toplumcu tiyatronun önemli dayanaklarından Erwin Piscator ve Bertolt Brecht'in görüşleri ise, başka ideolojilerin telkini noktasında işlevsel kılınmaya çalışılan tiyatro üretimlerinin anlamlandırılması ve meşrulaştırılması bağlamında irdelenmiştir. Sovyet Rusya'ya ait bir sanat anlayışı olan sosyalist gerçekçilik, devletin ulusal çıkarlarına hizmet için geliştirilmiş bir estetik teori olsa da devrimci romantizm (ideal/ideolojik gelecek tahayyülü) ve olumlu tip (ideal/ideolojik kişi kurgusu) unsurlarının, kuramın anavatanını aşarak bütün toplumcu edebî üretimlerin içine sinen bir töz biçiminde değerlendirilebileceği öne sürülmüştür. Bu bakış, tezin örneklemi toplumcu tiyatro oyunlarının inceleme başlıklarını oluşturmuştur. Sonuçta, 1946-1960 yılları arasında kaleme alınıp bu çalışmada ele alınan tiyatro oyunlarının, içinde üretildikleri toplumu bilinçlendirme, uyandırma, yönlendirme ve değiştirme niyetiyle oluşturulduğu tespit edilmiş ve hepsinin toplumcu kıstaslar doğrultusunda şekillendiği anlaşılmıştır. Gerçekleştirilen incelemeyle ayrıca, sanat ve ideoloji arasındaki simbiyotik ilişkinin daha anlaşılır kılınması hedeflenmiştir.
Özet (Çeviri)
This study analyzes the plays written between 1946 and 1960 in terms of societalism, a concept most often associated with Marxism, particularly with socialist realism, the interpretation of Marxism in the Soviet Union (USSR). This study challenges this prevailing perspective by contending that literary productions designed to inculcate alternative ideologies should also be understood within the paradigm of societalism.To comprehend the concept of societalism, it is essential to explore the historical interplay between art and society. This study employs a multifaceted approach by examining origin narratives, including myths, cave paintings, dramatic performances, and ritual practices. The analysis posits that these narratives are imbued with a functional-utilitarian (pragmatist) essence, thereby establishing a foundational framework for the examination of societalist theater plays. These plays, when assessed within the context of ideological conductivity, offer a compelling case study. Moreover, the study delves into the contributions of Marxist aesthetic theorists, underscoring the significance of their insights in unraveling the intricate link between literature and ideology. From this perspective, ideology is associated with the phenomena of power in the sense of the ruling class and governance in the sense of ensuring the natural acceptance of the interests of power by society.In the research, Michel Foucault's terminology was used to understand how such works realize the said indoctrination, thus aiming to make Foucault's theory usable in a literary analysis. The examination of the perspectives of Erwin Piscator and Bertolt Brecht, two seminal figures in the realm of Marxist-societalist theater, is undertaken in the context of unraveling and legitimizing theater productions that seek to function as instruments of ideological indoctrination. While socialist realism, an aesthetic theory developed to serve the national interests of the Soviet state, has been identified as an ideology belonging to the nation of Russia, it has been suggested that the elements of revolutionary romanticism (ideal/ideological future imagination) and positive type (ideal/ideological person fiction) can be evaluated as an essence that transcends the homeland of the theory and permeates all societalist literary productions.This point of view constituted the examination titles of the societalist theatre plays sampled in the thesis. Accordingly, it was ascertained that the theatrical productions written between 1946 and 1960 and examined in this study were created with the objective of elevating societal awareness, stimulating societal awakening, providing societal guidance, and effecting societal change within the societal context in which they were produced. It was discerned that these productions were shaped in accordance with societalist criteria. Furthermore, the study endeavors to elucidate the symbiotic relationship between art and ideology.
Benzer Tezler
- Evolution in politics: Bernard Shaw and Orhan Asena (A contrastive study)
Politikada evrim: Bernard Shaw ve Orhan Asena (Karşılaştırmalı bir çalışma)
ÖNDER ÇAKIRTAŞ
Doktora
İngilizce
2015
Sahne ve Görüntü SanatlarıSüleyman Demirel ÜniversitesiBatı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖMER ŞEKERCİ
- Hüseyin Cavid'in piyeslerinde sosyal meseleler
Social issues in the plays of Hüseyin Cavid
BÜŞRA ÜNAL MERT
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHDİ GENCELİ
- Tanzimat'tan Erken Cumhuriyet'e tiyatro ve eğitim ilişkisi: Mektep temsilleri (1896-1936)
The relationship between theatre and education from tanzi̇mat to Early Republican era: School stage plays (1896-1936)
NİLGÜN FİRİDİNOĞLU
Doktora
Türkçe
2015
Sahne ve Görüntü Sanatlarıİstanbul ÜniversitesiTiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Ana Bilim Dalı
PROF. İHSAN KEREM KARABOĞA
- Dünya edebiyatından örneklerle namevcudiyet (Absence) kavramı (Ölüm, kayboluş, boşluk, sessizlik)
The concept of absence in examples of world literature (Death, disappearance, emptiness, silence)
YEKBİN BALÇIK
Doktora
Türkçe
2022
Alman Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiKarşılaştırmalı Edebiyat Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ENGİN BÖLÜKMEŞE
- Çocuk edebiyatında ideoloji, ütopik bilinç ve söylem ilişkisine yönelik eleştirel bir inceleme: Cahit Zarifoğlu üzerine bir okuma denemesi
A critical study on the relationship between ideology, utopian consciousness and discourse in children's literature: A reading essay on Cahit Zarifoğlu
FEYZA NUR EMİROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Türk Dili ve EdebiyatıKahramanmaraş Sütçü İmam ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELİM SOMUNCU