Ayaşlı Şaʿbān Şifāʾī'nin Tedbīrü'l Mevlūd adlı eseri ve Türk tıp tarihi açısından önemi
Tadbīr al-Mawlūd from Shaʿbān Shifāʾī of Ayash and its importance in Turkish medical history
- Tez No: 929645
- Danışmanlar: PROF. DR. AHMET ACIDUMAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Deontoloji ve Tıp Tarihi, Medical History and Ethics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sağlık Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tıp Tarihi ve Etik Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 763
Özet
Şaʿbān Şifāʾī tarafından 18. yüzyıl başında yazılan Tedbīrü'l-Mevlūd Osmanlı elyazmaları içinde gebelik ve çocuk hastalıkları konusunda yazılmış ilk kapsamlı,Türkçe eser olarak bilinmektedir. Şaʿbān Şifāʾī, müderris, saray hekimi, ordu hekimbaşısı ve kadı olarak görev yapan, şair, tarihçi yönü de olan Osmanlı alimidir. Şaʿbān Şifāʾī'nin diğer eserleri: Şifâ'iyye fi't-tıbb, Terceme-i Kısas-ı Enbiyā ve bir çeviri eser olan Fezail-i Āl-i Osman'dır. Tedbīrü'l-Mevlūd'ün yazılması 1701 yılında tamamlanmış olup bilinen 16 nüshası bulunmaktadır. Tedbīrü'l-Mevlūd'ün çeviriyazısının yapılarak mümkün olduğunca nesnel verilere dayanan analizler ile eser hakkında güvenilir bilgilerin ortaya konulması bu tezin amacını oluşturmaktadır. Eserin İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan Koleksiyonunda, 344 arşiv numarası ile kayıtlı nüshası kullanılarak derkenarlar da dahil olmak üzere çeviriyazısı yapılmıştır. Takiben çeviriyazı üzerinden yapılan nicel ve nitel analizler ile eser incelenmiştir. Tedbīrü'l-Mevlūd'de varağın bir yüzü“sayfa”olarak kabul edilerek bölümlerin kaç sayfa hacminde olduğuna bakıldığında 216 sayfa ile en çok yer kaplayan bölüm“çocuk hastalıkları”olmuş, bunu 121 sayfa ile“kadın hastalıkları ve doğum”izlemiştir. Embriyoloji ve eğitim konularının ise 16 ve 14 sayfa olduğu belirlenmiştir. Bu haliyle Tedbīrü'l-Mevlūd Türkçe yazılmış, doğum ve çocuk hastalıkları kitabı olup içinde ayrıca kadın hastalıkları, embriyoloji ve çocuk eğitimi konularında da bilgi bulunmaktadır. Tedbīrü'l-Mevlūd'de ana metin ve derkenarlarda yüzlerce terimin açıklaması ve Türkçe karşılıkları verilmiş olup eserin Türkçe tıbbi terminoloji ve sözlük çalışmaları açısından değerli bir kaynak olduğunu göstermektedir. Tedbīrü'l-Mevlūd, Osmanlı tıbbının klasik döneminde yazılmış olup devrinin özelliklerini taşımaktadır. Tedbīrü'l-Mevlūd yazılmadan 150-200 yıl öncesinde başlayan Batı tıbbındaki gelişmelerden eserde söz edilmeme nedenleri olarak mevcut tıp paradigmasında değişme olmaması, Osmanlı'da mevcut tıp ekolünün üstün görülmesi, Batılı hekimlere duyulan güvensizlik, Latince ve diğer Batı dillerini bilen Osmanlı müellif sayısının az olması üzerinde durulmuştur. Tedbīrü'l-Mevlūd'ün çeviri olmadığı ayrıntılı olarak tartışılmıştır. Tedbīrü'l-Mevlūd'de 31 ayetten 40 yerde bahsedilmiş olup ayetlerin en çok cenin ile ilişkili durumların anlatıldığı 3. bölümde yer aldığı ve sıklıkla“insanın yaradılışı”konusunda olduğu saptanmıştır. Tedbīrü'l-Mevlūd'de 37 hadisten söz edilmiş olup en çok hadisin “vebā humması ve ṭāʿūn”konusunun anlatıldığı 7. bölümde, 16 adet ile yer aldığı görülmüştür. Yapılan analizler neticesinde Tedbīrü'l-Mevlūd'ün ağırlıklı olarak o dönemin rasyonel/bilimsel tıbbı temelinde yazıldığı; nebevi ve halk tıbbı etkisinin az olup kısıtlı sayıdaki inanış, bilgi ve uygulamadan ibaret olduğu saptanmıştır. Tedbīrü'l-Mevlūd üzerinde yapılan ayrıntılı nicel analizler sonucunda tıp konusunda 44, tıp dışından 51 olmak üzere 95 müellif veya önemli kişiden alıntı yapıldığı görülmüştür. Yapılan alıntıların %90'ı kendisinden beşden fazla bahsedilen 18 müellife ait olup en çok alıntı yapılanların Şeyḫ-i Reʾīs, Cālīnūs, Ebuḳrāṭ, ʿAllāme Şīrāzī, ʿAllāme Ḳareşī olduğu saptanmıştır. Bu tez çalışmasında Tedbīrü'l-Mevlūd'de İbn Sīnā ve ünlü eseri Ḳānūn'un yanı sıra bundan yapılan şerhlerin de çok önemli olduğu, sayısal veriler ile (muhtemelen ilk olarak) ortaya konulmuştur. İbn Sīnā ve şarihleri olan ʿAllāme Şīrāzī, ʿAllāme Ḳareşī başta olmak üzere diğer şarihlerinden yapılan alıntılar eserdeki tüm alıntıların yarısını oluşturduğu gösterilmiştir. Tedbīrü'l-Mevlūd'ün sosyal tarih çalışmaları, tıp terminolojisi ve derkenar verileri açısından çok zengin bir kaynak olduğu gösterilmiştir. Bu tez çalışmasında Tedbīrü'l-Mevlūd, nitel ve nicel analizler yapılarak derinlemesine incelenmiştir. Tedbīrü'l-Mevlūd, özgün konusu, ana metin ve derkenarlarda kapsamlı içeriği, tıp ve tıp dışı alanda çok sayıda müelliften alıntı yapılması ve Şaʿbān Şifāʾī'nin kendi gözlem ve tecrübelerini aktarması nedeniyle“telif eser”olarak kabul edilmesinin uygun olacağı düşünülmüştür. Tedbīrü'l-Mevlūd, Osmanlı tıbbının klasik döneminde yazılan, o dönemin bilimsel tıbbı esas alınarak hazırlanan, doğum ve çocuk hastalıkları konusunda, Türkçe yazılmış ilk ve en önemli telif eser olarak değerlendirilmiş olup eserin esas olarak Hipokrat ve Galen tıbbının bir versiyonu olan İbn Sīnā tıbbına dayandığını iddia etmek yanlış olmayabilir.
Özet (Çeviri)
Tadbīr al-Mawlūd, written by Shaʿbān Shifāʾī in the early 18th century, is known as the first comprehensive Turkish work on pregnancy and childhood diseases among Ottoman manuscripts. Shaʿbān Shifāʾī was an Ottoman scholar who served teacher in a medrese, palace physician, chief army physician and kadi (Muslim judge). He is also a poet and historian. Other works by Shaʿbān Shifāʾī are: Şifâ'iyye fi't-tıbb, a translation of Terceme-i Kısas-ı Enbiyā, and a translated work, Fezail-i Āl-i Osman. The writing of Tadbīr al-Mawlūd was completed in 1701 and there are 16 known copies. The aim of this thesis is to present reliable information about the work by making a transcription of Tadbīr al-Mawlūd and using analyses based on objective data as much as possible. The transcription of the work, including the marginal notes was made using the copy registered with archive number 344 in Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan Collection, in İstanbul. The work was then examined through quantitative and qualitative analyses made on the transcription. In Tadbīr al-Mawlūd, each side of a leaf is considered as a“page,”and when looking at the page count of sections, the section with the most pages is“pediatrics”with 216 pages, followed by “obstetrics and gynecology”with 121 pages. The sections on embryology and education were found to have 16 and 14 pages, respectively. Based on this data, Tadbīr al-Mawlūd is a“book written in Turkish on obstetrics and pediatrics, which also contains information on gynecology, embryology, and child education.”It has been seen that explanations and Turkish meanings of hundreds of terms are given in the main text and marginal notes in Tadbīr al-Mawlūd which is showing us that Tadbīr al-Mawlūd is a valuable source in terms of Turkish medical terminology and dictionary studies. Tadbīr al-Mawlūd was written in the classical period of Ottoman medicine and bears the characteristics of its time. The reasons why the developments in Western medicine that started 150-200 years before Tadbīr al-Mawlūd was written are not mentioned in the work are emphasized as the lack of change in the current medical paradigm, the believes about the superiority of the existing medical school in the Ottoman Empire, the distrust of Western doctors, and the low number of Ottoman authors who knew Latin and other Western languages were emphasized. It was discussed in detail that Tadbīr al-Mawlūd is not a translation. In Tadbīr al-Mawlūd, 31 verses from Quran were mentioned in 40 places, and it was found that the verses were most frequently found in the 3rd section, which describes situations related to the fetus, often concerning“the creation of man”. Thirty seven hadiths are mentioned in Tadbīr al-Mawlūd, and it was seen that the most hadiths were included in the 7th section, where the subject of“plague fever and ṭāʿūn”was explained, with 16 of them the subject of plague. As a result of the analyses made, it was determined that Tadbīr al-Mawlūd was written mainly on the basis of the rational/scientific medicine of that period; the influence of Ṭibb-i Nabawī and folk medicine was low and consisted of a limited number of beliefs, knowledge and practices. As a result of the detailed quantitative analyses made on Tadbīr al-Mawlūd, it was seen that 95 authors or important people were quoted, 44 of whom were in the field of medicine and 51 from outside medicine. 90% of the quotations belong to 18 authors who were mentioned more than five times, and the most frequently cited ones were Ibn Sīnā, Galenus, Hippocrates, al- Shīrāzī, Ibn al-Quff. This thesis demonstrates, for the first time through quantitative analysis, the significant role of Ibn Sīnā and his renowned work Al-Qānūn in Tadbīr al-Mawlūd, as well as the importance of its commentaries. It has been shown that citations from Ibn Sīnā and his commentators al-Shīrāzī, Ibn al-Quff, and others constitute half of all quotation in the work. Additionally, the study highlights that Tadbīr al-Mawlūd is an exceptionally rich source for research in social history, medical terminology, and marginal notes data. With this thesis, Tadbīr al-Mawlūd was evaluated through quantitative and qualitative analysis. It was thought that it would be appropriate to accept Tadbīr al-Mawlūdt as a“copyrighted work”as an “original manuscript”due to its original subject, comprehensive content in the main text and marginal notes, quotations from numerous authors in medical and non-medical fields, and Shaʿbān Shifāʾī's own observations and experiences. Tadbīr al-Mawlūd was written in the classical period of Ottoman medicine, prepared based on the scientific medicine of that period, and is considered the first and most important original manuscript written in Turkish on obstetrics and pediatric diseases. It may not be wrong to claim that the work is based primarily on the medicine of Ibn Sīnā, which is a version of the medicine of Hippocrates and Galen.
Benzer Tezler
- Analysis and mitigation of harmonics in power distribution networks containing capacitor banks
Kapasitör blokları bulunan güç dağıtım ağlarında harmoniklerin analizi ve azaltılması
OMAR SAGBAN TAGHI AL-BUTTI
Yüksek Lisans
İngilizce
2017
Elektrik ve Elektronik MühendisliğiTürk Hava Kurumu ÜniversitesiElektrik-Elektronik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Prof. Dr. DOĞAN ÇALIKOĞLU
- The effect of the use of thermoplastic mask on skin dose in head and neck irradiation
Baş ve boyun ışınlamalarında termoplastik maske kullanımının cilt dozuna etkisi
ELÇİN İLKE OKUR
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Fizik ve Fizik MühendisliğiAnkara ÜniversitesiMedikal Fizik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞABAN ÇAKIR GÖKÇE
DOÇ. DR. GAYE ÖZGÜR ÇAKAL
- Ayaşlı ile Kiracıları'nda anlatıcı sorunsalı
The problem of the narrator in Ayaşlı ile Kiracıları
SEVİM GÖZCÜ
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
Türk Dili ve Edebiyatıİhsan Doğramacı Bilkent ÜniversitesiTürk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. SÜHA OĞUZERTEM
- Münevver Ayaşlı'nın eserlerinde değişen toplum ve dindarlık
The changing society and religion in the work of Münevver Ayaşlı
TUBA YİĞİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinHitit ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ELİF BÜŞRA KOCALAN