Platform kapitalizmi kıskacında konut: Cihangir semti'nde airbnb eksenli konut hiper-metalaşması
Housing under platform capitalism: airbnb-mediated housing hyper-commodification in cihangir district
- Tez No: 929781
- Danışmanlar: PROF. DR. BİNNUR ÖKTEM ÜNSAL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Şehircilik Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 426
Özet
Bir kısa süreli kiralama platformu olan Airbnb, günümüzde paylaşım ekonomisinin en büyük oyuncularından biri olarak gösterilmektedir. Küresel ölçekte hızlı bir yayılma göstererek ölçeğini giderek büyüten platform, son on yıldır akademik alanda kentsel çalışmalara sıklıkla konu olmakta ve platformun kentlerde ampirik olarak ortaya konan çok boyutlu etkileri,“paylaşım”söyleminin ötesinde kapitalist çıkarların ağır bastığı çeşitli gerçeklikler ile karakterize olması gerekçesiyle eleştirilmektedir. Airbnb, son on yıldır, İstanbul'un özellikle tarihi ve turistik kent merkezlerinde önemli bir ivme kazanarak belirgin bir şekilde artış göstermiştir. İstanbul'da en çok Airbnb kayıt sayısına sahip olan Beyoğlu ilçesinde kısa süreli kiralamaların yükselişi dikkat çekicidir. Beyoğlu'nda bulunan ve geçmişten günümüze soylulaştırma literatürüne sıklıkla konu olan Cihangir Semti ise, Airbnb'nin giderek daha fazla girişimci tarafından bir yatırım aracı olarak kullanımının arttığı bir semttir. Bu tez, Cihangir Semti'nde kısa süreli kiralamaların bölgedeki konutun hiper-metalaşması sürecinde oynadığı rolü keşfetmek için semtteki Airbnb kullanımının tarihsel süreç içerisindeki dönüşümü ile bu dönüşümün konut piyasasında ortaya çıkardığı sonuçlara odaklanan bir saha araştırmasına dayanmaktadır. Çalışmada, eleştirel gerçekçilik (critical realism) meta-teorisinin sunduğu ontolojik ve epistemolojik yaklaşım ve Marksist politik ekonominin sunduğu analitik çerçeve benimsenmiştir. Airbnb'nin konutun hiper-metalaşması sürecinde oynadığı rol ve konut piyasasında meydana getirdiği toplumsal ve ekonomik eşitsizlikler incelenirken, bu eşitsizliklerin temeline kapitalizmin güncel bir biçimini oluşturan platform kapitalizminin oluşturduğu çelişkiler yerleştirilmiştir. Saha araştırması yöntemine dayanan çalışmada, sekiz farklı katılımcı grubu kapsamında, toplam 46 kişiyle yarı-yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerin temel amacı, Airbnb'nin semtin konut piyasasında çıkardığı dönüşümlerin, katılımcı gruplar tarafından nasıl tanımlandığı, algılandığı ve deneyimlendiği ile bunların arkasında yatan nedensel mekanizmaların açığa çıkarılmasıdır. Saha araştırmasının bulgularına göre Cihangir Semti'nde Airbnb kullanımının dönüşümü üç temel evrede gerçekleşmiştir: (i) Airbnb'nin birinci dalgası: barınma sorununa geçici ve bireyselleşmiş bir çözüm olarak Airbnb ve konuta yabancılaşmanın erken evresi (2010-2016), (ii) Airbnb'nin ikinci dalgası: ev paylaşanlardan“amatör”girişimcilere profesyonelleşmenin erken evresi (2017-2020), (iii) Airbnb'nin üçüncü dalgası: büyük sermaye odağında profesyonelleşen kısa süreli kiralamalar ve Airbnb eksenli konut-hipermetalaşmasına doğru (2021-günümüz). Bulgulara göre Airbnb, semtte konutları giderek ticari varlıklara dönüştürerek uzun süreli kiralanabilir konut stokunu azaltmakta, kiralık konut fiyatlarında spekülatif artışlara neden olmaktadır. Konut fonksiyonundan konaklama fonksiyonuna kayma ile konuta yabancılaşmanın da arttığı özellikle ikinci ve üçüncü dalga döneminde Airbnb, giderek daha fazla girişimci ve yatırımcıyı semte çeken bir unsur hâline gelmiştir. Cihangir Semti'nde Airbnb'nin konutun hiper-metalaşması sürecinde aktif rol oynayan bir aktör olduğuna ilişkin temel bulgular ise şu şekildedir: (1) Konut fonksiyonundan konaklama fonksiyonuna geçiş ile birlikte ortaya çıkan yeni bir“platform coğrafyası”yaratmaktadır. (2) Kısa süreli kiralama mekanizması ile konut üzerinden yeni bir değer üretimi yaratmakta ve konutu küresel finansal sistemlere bağımlı hâle getirerek konut piyasasının kırılganlığını artırmaktadır. (3) Konuta ilişkin yeni kullanım modelleri yaratarak mülkiyet ilişkilerini değiştirmekte ve konuta likidite kazandırmaktadır. (4) Konut piyasasında sermayenin hakimiyetinin artmasında katalizör görevi görmektedir. (5) Konutun kullanım değerinden soyutlanmasına ve değişim değerinde spekülatif artışlara neden olarak konut fiyatlarını artırmaktadır. (6) Mekân ve konut algısında değişime sebep olarak, konuta yabancılaşma ve geçici nüfus odaklı dönüşümü tetiklemektedir. Sonuç olarak, Cihangir Semti'nde Airbnb kullanımının geçirdiği evrim ve platformun konutun hiper-metalaşması sürecinde oynadığı rol, platform kapitalizminin kentlerdeki somut bir yansıması olarak değerlendirilmektedir. Cihangir, hem yerel hem küresel sermaye akışlarının şekillendirdiği bir kentsel alan olarak, konutun hiper-metalaşmasının somut bir örneği haline gelmiştir. Tezin literatüre sunduğu temel katkı, Airbnb'nin konut piyasasında ortaya çıkardığı dönüşümleri ortaya koymanın ötesinde, bu dönüşümlere sebep olan mekanizmaların ve bu mekanizmaların konutun hiper-metalaşması sürecini tetikleme potansiyelini açığa çıkaran, diğer bir deyişle bu mekanizmaları aktif hâle getiren ölçekler arası nedensel ilişkilerin de ortaya konmasıdır. Konutların kısa süreli kiralamalar aracılığıyla ticari işletmelere dramatik dönüşümü, neoliberal kent ve konut politikaları ile teşvik edilen bir olgudur. Bu noktada, Airbnb konutun metalaşması süreçlerinin yegane itici gücü olarak değil, hâli hazırda süregelen konut krizini derinleştiren ve bu krizin sebep ve sonuçlarında yapısal değişikliklere yol açan yeni dijital bir aktör/bir katalizör olarak ele alınmaktadır. Bu bağlamda Airbnb'nin, konut sorunu tartışmalarına kiralık konut piyasasında ortaya çıkardığı güncel dönüşümler nedeniyle dâhil edilmesi gerektiği düşünülmektedir. Bunu yaparken kiralık konut piyasasındaki dönüşümler, geleneksel kiralama piyasasının çözülmesi ve daha kurumsal iş modellerinin ortaya çıkması ile ilişkilendirilmektedir. Bu kurumsallaşmada büyük sermaye gruplarının ve uluslararası şirketlerin özellikle İstanbul gibi yabancı nüfusu da çeken metropollerin kent merkezlerindeki konut piyasasında belirgin dönüşümlere yol açabileceği göz ardı edilmemelidir.
Özet (Çeviri)
Airbnb, a short-term rental platform, is nowadays recognised as one of the biggest players in the sharing economy. The platform, which has expanded rapidly on a global scale, has frequently been the subject of urban studies in the academic field for the last decade, and the multidimensional effects of the platform empirically revealed in cities have been criticised because it is characterised by various realities that are dominated by capitalist interests beyond the rhetoric of 'sharing'. Over the last decade, Airbnb has gained significant momentum in Istanbul, especially in the historical and touristic city centres. The rise of short-term rentals in Beyoğlu, which has the highest number of Airbnb listings in Istanbul, is striking. Cihangir, a district in Beyoğlu that has often been the subject of gentrification literature from past to present, is a neighbourhood where Airbnb is increasingly being used as an investment tool by more and more entrepreneurs. This thesis is based on field research that focuses on the historical transformation of Airbnb usage in Cihangir and the consequences of this transformation on the housing market to explore the role of short-term rentals in the process of hyper-commodification of housing in the district. The study embraces the ontological and epistemological approach offered by the meta-theory of critical realism and the analytical framework offered by Marxist political economy. While analysing the role of Airbnb in the process of hyper-commodification of housing and the social and economic inequalities it creates in the housing market, the contradictions created by platform capitalism, which constitutes a contemporary form of capitalism, are placed at the basis of these inequalities. In the study, which is based on the field research method, semi-structured interviews were conducted with a total of 46 people within the scope of eight different participant groups. The main purpose of the interviews is to reveal how the participant groups define, perceive and experience the transformations caused by Airbnb in the housing market of the district and the causal mechanisms behind them. According to the findings of the field research, the transformation of Airbnb use in Cihangir Neighbourhood took place in three main periods: (i) the first wave of Airbnb: Airbnb as a temporary and individualised solution to the housing problem and the early phase of alienation from housing (2010-2016), (ii) the second wave of Airbnb: the early phase of professionalisation from house sharers to 'amateur' entrepreneurs (2017-2020), (iii) the third wave of Airbnb: professionalised short-term rentals with a focus on big capital and towards Airbnb-mediated hyper-commodification of housing (2021-present). According to the findings, Airbnb is gradually transforming dwelling houses into commercial assets, reducing the stock of long-term rental housing and causing speculative increases in rental housing prices. Airbnb has become a factor that attracts more and more entrepreneurs and investors to the district, especially in the second and third wave, when alienation from housing increased with the shift from housing function to accommodation function. The main findings regarding Airbnb as an actor playing an active role in the process of hyper-commodification of housing in Cihangir are as follows: (1) It creates a new 'platform geography' that emerges with the transition from housing function to accommodation function. (2) It creates a new value generation through housing with the short-term rental mechanism and increases the vulnerability of the housing market by making housing dependent on global financial systems. (3) It changes property relations by creating new usage models for housing and provides liquidity to housing. (4) It acts as a catalyst for increasing the dominance of capital in the housing market. (5) It increases housing prices by abstracting housing from its use value and causing speculative increases in its exchange value. (6) It triggers alienation from housing and temporary population-oriented transformation by causing a change in the perception of space and housing. In conclusion, the evolution of Airbnb usage in Cihangir and the role of the platform in the process of hyper-commodification of housing is evaluated as a concrete reflection of platform capitalism in cities. Cihangir, as an urban area shaped by both local and global capital flows, has become a concrete example of the hyper-commodification of housing. The main contribution of the thesis to the literature is not only to reveal the transformations that Airbnb has brought about in the housing market, but also to reveal the causal mechanisms that cause these transformations and the inter-scale causal relations that reveal the potential of these mechanisms to trigger the process of hyper-commodification of housing, in other words, to activate these mechanisms. The dramatic transformation of dwelling houses into commercial assets through short-term rentals is a phenomenon encouraged by neoliberal urban and housing policies. At this point, Airbnb is not considered as the sole driver of the commodification processes of housing, but as a new digital actor/catalyst that deepens the ongoing housing crisis and leads to structural changes in the causes and consequences of this crisis. In this context, it is considered that Airbnb should be included in the housing issue debates due to the current transformations in the rental housing market. In doing so, the transformations in the rental housing market are associated with the dissolution of the traditional rental market and the emergence of more institutionalised business models. In this institutionalisation, it should not be ignored that large capital groups and international companies may lead to significant transformations in the housing market, especially in the urban centres of metropolises such as Istanbul, which also attract foreign population.
Benzer Tezler
- Platform capitalism and the transformation of the music industry: The impact of Spotify in Turkey
Platform kapitalizmi ve müzik endüstrisinin dönüşümü: Spotify'in Türkiye'deki etkisi
MERT SARIKAYA
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
Bilim ve Teknolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiBilim, Teknoloji ve Toplum Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EBRU BELGİN YETİŞKİN DOĞRUSÖZ
- Emek sürecinin dönüşümü, platform kapitalizmi kapsamında sömürü ve denetim mekanizmaları: İzmir moto kuryeler örneği
Transformation of the labor process, exploitation and control tools in the scope of platform capitalism: The case of Izmir moto couriers
TUĞÇE KORKUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
SosyolojiMarmara ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AYŞE YETİŞ BAYRAKTAR
- Kullanıcı deneyimleri bağlamında Instagram reklamlarının gözetleme kapitalizmi çerçevesinde incelenmesi
Analysis of Instagram adverts in the context of user experiences within the framework of surveillance capitalism
SALİH APAYDIN
Doktora
Türkçe
2023
Halkla İlişkilerMaltepe ÜniversitesiDisiplinlerarası İletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YALÇIN KIRDAR
- Dijital medyada kullanıcı emeğinin eleştirel ekonomi politik yaklaşım bağlamında incelenmesi
Analysis of user labor in digital media in the context of critical economy political approach
EDA ÇALGÜNER KILINÇ
Doktora
Türkçe
2023
İletişim BilimleriAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiRadyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZAKİR AVŞAR
- Sosyal medyanın ekonomi politiği
The political economy of social media
YASİN RAMAZAN BOZYEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
GazetecilikMarmara ÜniversitesiGazetecilik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TOLGA KARA