Tarihi süreçte Borçalı Türkmenleri: Bozcalı, Baydar, Demirci-Hasanlı (1587-1801)
The Borçali Turkmens in historical context: Bozcali, Baydar, Demirci-Hasanli (1587-1801)
- Tez No: 932190
- Danışmanlar: DOÇ. DR. AYNA ASKEROĞLU ARSLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 366
Özet
Borçalı bölgesi, XV. yüzyılın sonlarından itibaren Akkoyunlu döneminde fethedilerek kalıcı bir Türk yurdu haline gelmiştir. Bu süreçte, özellikle Anadolu'dan bölgeye yoğun Türkmen nüfusu yerleştirilmiş ve bölge“Akça-Kale”olarak anılmaya başlanmıştır. XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı ve Safevi yönetimleri altında, Kazaklı, Demirci-Hasanlı ve Baydar gibi Türkmen oymakları bölgede güçlü bir varlık göstermiştir. Bu oymakların liderleri, özellikle de Kazaklı Türkmenlerinin beyleri, sancak beyi ve beylerbeyi görevlerine getirilmiştir. Osmanlı Devleti'nin“Akça-Kale”olarak adlandırdığı bölgede, XVI. yüzyılda Kazaklı, Demirci-Hasanlı ve Baydar Türkmenleri çoğunluğu oluşturmuştur. XVII. yüzyılın başlarında Safeviler tarafından bölgeye Bozcalı (Borçalı) Türkmenleri yerleştirilmiştir. Safevi devlet yapısı gereği, bölgede Bozcalı Hanlığı kurulmuş; bölgenin eski Türkmen unsurları ise Baydar Sultanlığı ve Demirci-Hasanlı Eli gibi siyasi ve idari yapılar oluşturmuştur. XVIII. yüzyılın başlarında Osmanlı yönetimine geçen Borçalı coğrafyasında, Tiflis Eyaletine bağlı olarak Demirci-Hasanlı Türkmen uluslarından oluşan Demirci-Hasanlı Nahiyesi, Baydar Nahiyesi ve Bozcalı Türkmen oymaklarından meydana gelen Akça-Kale Sancağı teşkil edilmiştir. Borçalı coğrafyasının en kalabalık Türkmen grubu ise Sünni inanca sahip Demirci-Hasanlı Türkmenleri olmuştur. Ancak, 1735 yılında Nadir Şah'ın bölgeyi ele geçirmesiyle birlikte, Osmanlı'ya yakın oldukları gerekçesiyle Sünni Türkmenler ağır baskılara maruz kalmıştır. Nadir Şah'ın ölümünün ardından Borçalı bölgesi, Azerbaycan'daki Türk hanlıkları ve Gürcüler arasında bir çekişme alanı haline gelmiştir. 1765 yılında Kartli-Kaheti Krallığına dahil edilen Borçalı beylikleri, 1801 yılındaki Rus işgaline kadar iç bağımsızlıklarını korumayı başarmıştır. Ancak, Rus işgaliyle birlikte Bozcalı Hanlığı, Baydar Sultanlığı ve Demirci-Hasanlı Sultanlığı ortadan kaldırılmış; bölge,“Borçalı”adı altında tek bir idari yapı haline getirilmiştir. Bu çalışma, XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyılın sonlarına kadar Borçalı bölgesinde Türk varlığının siyasi ve etnik gelişimini ana kaynaklar ışığında incelemektedir. Borçalı Türklüğünün tarihsel süreç içerisinde nasıl şekillendiği ve geliştiği, dönemin kaynakları ve mevcut literatür temel alınarak ortaya konulmuştur.
Özet (Çeviri)
The Borchali region became a permanent Turkish homeland beginning in the late 15th century, following its conquest during the Akkoyunlu period. During this process, a significant Turkmen population, particularly from Anatolia, was settled in the area, which came to be known as“Akça-Kale.”In the 16th and 17th centuries, under Ottoman and Safavid rule, Turkmen tribes such as Kazaklı, Demirci-Hasanlı, and Baydar established a strong presence in the region. The leaders of these tribes, especially those of the Kazaklı Turkmens, were appointed to prominent positions such as sancak beyi and beylerbeyi. In the region referred to as“Akça-Kale”by the Ottoman Empire, the Kazaklı, Demirci-Hasanlı, and Baydar Turkmens constituted the majority in the 16th century. In the early 17th century, the Safavids settled the Bozcalı (Borchali) Turkmens in the area. As part of the Safavid administrative system, the Bozcalı Khanate was established, while older Turkmen groups formed political and administrative entities such as the Baydar Sultanate and the Demirci-Hasanlı Eli. In the Borchali region, which came under Ottoman administration at the beginning of the 18th century, the Demirci-Hasanlı Nahiyah (composed of Demirci-Hasanlı Turkmen tribes), the Baydar Nahiyah, and the Akça-Kale Sanjak (composed of Bozcalı Turkmen tribes) were established under the jurisdiction of the Tiflis Province. The largest Turkmen group in the Borchali region was the Sunni Demirci-Hasanlı Turkmens. However, after Nadir Shah's conquest of the region in 1735, Sunni Turkmens, perceived to be close to the Ottomans, were subjected to heavy persecution. Following Nadir Shah's death, the Borchali region became a contested zone between the Turkish khanates in Azerbaijan and Georgian powers. The Borchali principalities, incorporated into the Kingdom of Kartli-Kakheti in 1765, preserved their internal autonomy until the Russian occupation in 1801. However, following the occupation, the Bozcalı Khanate, Baydar Sultanate, and Demirci-Hasanlı Sultanate were abolished, and the region was reorganized as a single administrative unit named“Borchali.”This study examines the political and ethnic development of the Turkish presence in the Borchali region from the 16th century to the end of the 18th century, based on primary sources. It reveals how Borchali Turkish identity was shaped and evolved over time, using both historical records and existing literature.
Benzer Tezler
- Tarihi süreçte Bekir b. Vail kabilesi ve Müsenna b. Harise eş-Şeybani
In the historical process the tribe of Beki̇r b. Vai̇l and Müsenna b. Hari̇se eş-Şeybani̇
YUSUF KABLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DinErciyes Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. KADİR KAN
- Gagavuz Türkçesinde zaman, görünüş, kip ve kiplik
Tense, aspect, mood and modality in Gagauz Turkish
EBRU DİLBAS
Doktora
Türkçe
2025
DilbilimErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÖKÇE YÜKSELEN PELER
- Tarihi süreçte Hz. Muaviye hakkındaki eleştirel rivayetlerin değerlendirilmesi ve tenkidi
The review & criticism of critical rumors about Muawiyah in the historical process
SAADETTİN APAYDIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinErciyes ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HABİL NAZLIGÜL
- Tarihi süreçte Ca'feriyye kavramı
The historical period of Ja'fari concept
KAZIM KARAYİĞİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinDokuz Eylül ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A. BÜLENT ÜNAL
- Revan bölgesinde uluslararası nüfuz mücadelesi: XIX. yüzyıl
International struggle for influence in Revan (Erivan) region: In 19th century
ERDAL SEZGİ