Osmanlı hanedan mezar yapılarında şemse formları
The shamsa forms in Ottoman dynasty tombs structures
- Tez No: 932637
- Danışmanlar: PROF. VEDAT KACAR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Güzel Sanatlar, Fine Arts
- Anahtar Kelimeler: Şemse formu, Sultan türbeleri, Klasik Dönem, İznik çini sanatı, Gösterge-Sembol, Shamsa form, Sultan tombs, Classical Period, Iznik tile art, Sign-Symbol
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Güzel Sanatlar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Geleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 262
Özet
Osmanlının 16. yüzyılına damgasını vuran anıtsal boyutlardaki şemse formları, Osmanlı hanedan türbe girişlerinde ölüme açılan estetik kapılarını İznik çinileriyle aralamaktadır. Türk çini sanatında önemli bir tasarım alanı sunan şemse formu, geleneksel motif repertuarını kendi kadrajından yansıtabilen kapalı kompozisyonlardır. Yüzlerce yıllık sanat birikimiyle birbirini referans alarak gelişen şemse tipolojisi, oval form özelinde sunduğu zengin tasarım çeşitliliği ve tasarım boyutunda yakaladığı estetik anlayışı, klasik dönemin sultan mezar yapıları üzerinden günümüze yansıtmaktadır. Osmanlı padişah türbelerinin revak çinilerinde iktidar kavramıyla sembolleşen şemse formları 16. yüzyıl hanedan türbe çinilerinde ortak bir bildirinin göstergesini sunmaktadır. Türbe mezar yapılarındaki kişiye özgü bu çini tasarımlar, estetik tasarım boyutlarıyla birbirlerinden ayrılmaktadır. Şemse formlarının estetik örüntüsünü oluşturan boyut, biçim, yüzey, motif, desen, renk ve kompozisyon gibi temel tasarım unsurlarının yanı sıra motiflerin anlam yükü de 16. yüzyıl çini tasarımcısının elinde kişiye özel biyografik bir yansıtım aracına dönüşmüştür. Ortak bir gösterge olarak şemse formlarında, motifin sadece bir süsleme unsuru olarak tesadüfen yer almadığı veya boşlukların doldurulma alanı olmadığı gibi aksine Türk İslam kozmolojisinden beslenen sembolik tasarım unsurlarıdır. Sultan türbe mezar yapıları ile geçmişin iktidar ve hâkimiyet alanlarına işaret eden şemse formları, türbe revak girişlerindeki çini kompozisyonlar üzerinden bilinçle yansıtılmıştır. Süleymaniye Külliyesi Haziresi ve Ayasofya Camii Haziresi kapsamında bulunan hanedan türbeleri bu çalışmanın alan odağıdır. Osmanlı hanedanlarından Kanuni Sultan Süleyman, Sultan II. Selim ve Sultan III. Murad'ın türbeleriyle sınırlandırılan çalışmada, türbe revak çinilerinde görülen şemse formları incelenmiştir. Alan araştırmalarına bağlı olarak tespit edilen şemse formları, katalog içeriğinden oluşmaktadır. Türk çini sanatının zengin tasarım örneklerini sunan ve Osmanlı hanedan mezar yapılarıyla kendisini günümüze aktaran şemse formlarının incelendiği bu çalışmanın bölümleri; tarihsel kronolojiye bağlı katalog düzeni, eser okuma fişleri, fotoğraf ve çizimlerden oluşmaktadır. Sanat eseri analizleri, katalog düzeninde yer verilen tarihsel aktarıma göre yapılmıştır. Aynı zamanda biçim ve içerik ilişkisi üzerinden ele alınan şemse formları ile Türk çini sanatı literatürünün anlam araştırmaları odağına katkı sunulması amaçlanmıştır.
Özet (Çeviri)
The monumental shamsa forms that marked the 16th century of the Ottoman Empire open the aesthetic doors of death in the entrances of the tombs of the Ottoman dynasty with Iznik tiles. The shamsa form, an important design area in Turkish tile art, is a closed composition that can reflect the traditional repertoire of motifs within its own frame. Developed by referencing each other with hundreds of years of artistic accumulation, the shamsa typology reflects the rich design diversity it offers in the oval form and the aesthetic understanding it captures in the design dimension to the present day through the sultan tomb structures of the classical period. Symbolized by the concept of power in the portico tiles of the tombs of the Ottoman sultans, the shamsa forms in the 16th-century dynastic tomb tiles represent an indication of a common declaration. These personalised tile designs in tomb structures are distinguished by their aesthetic design dimensions. In addition to the basic design elements of size, shape, surface, motive, pattern, colour and composition that make up the aesthetic pattern of shamsa forms, in the hands of the 16th-century tile designer, the meaning of the motives also became a tool for personal biographical reflection. As a common indication, the motive is not just an ornamental element or a space for filling in the gaps, but on the contrary, they are symbolic design elements fed by Turkish Islamic cosmology. With the tomb structures of the sultan tombs, the shamsa forms, which point to the power and dominance areas of the past, are consciously reflected through the tile compositions at the entrances of the tomb porticoes. The dynasty tombs in the Süleymaniye Complex Treasury and the Hagia Sophia Mosque Treasury are the focus of this study. The study, which was limited to the tombs of the Ottoman dynasties of Suleiman the Magnificent, Sultan Selim II and Sultan Murad III, examined the shamsa forms seen in the tiles of the tomb porticoes. The shamsa forms identified based on the field research consist of the catalog content. The chapters of this study, which examines the shamsa forms, which offer rich design examples of Turkish tile art and which have transferred themselves to the present day with the Ottoman dynasty tomb structures, consist of catalog layout based on historical chronology, artifact reading slips, photographs and drawings. The analyses of the artworks were made according to the historical narrative given in the catalog order. Simultaneously, the objective is to make a contribution to the focus on meaning research in the Turkish tile art literature using shamsa forms, which are handled through the relationship between form and content.
Benzer Tezler
- Osmanlı anıt mezar mimarisinde pencere açıklıklarının gelişimi ve cephe tasarımına katkıları
The development of window openings in Ottoman mausoleum architecture and their contribution to facade design
NESLİHAN UZUN
Doktora
Türkçe
2024
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURİ SEÇGİN
- XVIII. yüzyıl İstanbul türbeleri
18th century Istanbul tombs
AHMET AĞAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Sanat TarihiÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MESUT DÜNDAR
- The waqf buildings in Tripoli in 1835-1911
Trablusgarp'ta vakıf binaları (1835-1911)
HAİTHAM MOHAMED ELGHAWI
- İstanbul hanedan türbelerindeki sanduka örtüleri
Coffi̇n covers of dynastic tombs in İstanbul
NEVRA BAYINDIR
Sanatta Yeterlik
Türkçe
2025
Güzel SanatlarFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. DR. AYDIN UĞURLU
- The Hagia Sophia Mausoleums
Ayasofya Türbeleri
AYŞEGÜL DAMLA GÜRKAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2013
Sanat TarihiBoğaziçi ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÇİĞDEM KAFESCİOĞLU
YRD. DOÇ. DR. DERİN TERZİOĞLU