Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ndeki eş anlamlı sözlük birimleri
Synonym lexemes in Seyahat-name of Evliya Çelebi
- Tez No: 932857
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MEDİHA MANGIR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Metin dil bilimi, Anlam bilimi, Eş anlamlılık, Seyahatname, Text-linguistics, Semantics, Synonymy, Seyahatname
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 397
Özet
Bu çalışmada eş anlamlılık, Evliya Çelebi Seyahatnamesi eserinde ele alınmıştır. Evliya Çelebi'nin gerek Arapça ve Farsçayı çok iyi bilmesi gerek Seyahatname'nin yazıldığı dönemde Türkçenin, Arapça ve Farsça başta olmak üzere birçok dilden ödünçlemeler yapması eserde eş anlamlıların yaygın olarak kullanıldığını göstermiştir. Metin dil bilimi esas alınarak hazırlanan çalışmada, Seyahatnamede tespit edilen eş anlamlı sözlük birimleri için“Ödünçlenmiş Kelimelerde Eş Anlamlılık”,“Biri Türkçe Diğeri Ödünçlenmiş Kelimelerde Eş Anlamlılık”,“Türkçe Kelimelerde Eş Anlamlılık”başlıkları belirlenmiştir. Ayrıca çalışmada, her bölüm kendi içinde“Mutlak Eş Anlamlılık, ”Bilişsel Eş Anlamlılık“ ve ”Yakın Anlamlılık“ açısından değerlendirilirken eş anlamlı sözlük birimlerinin yapıları da ”tek kelimeden oluşan eş anlamlılar, kelime öbeği ile oluşan eş anlamlılar“ biçiminde bir ölçüt olarak ele alınmıştır. Dil bilimciler ”dilde her anlam için ayrı bir kelime bulunmalıdır“ önermesinden hareketle mutlak eş anlamlılığa tereddütle yaklaşarak bir dilde bütünüyle aynı anlamı taşıyan kelimelerin olmayacağını ifade ederler. Ancak bir dilde ödünçlenerek kullanım alanı bulan kelimeler o dile ait başka kelime veya kelimelerle mutlak eş anlamlılık özelliği gösterebilmektedir. Türkçede ”ak, kara, gök, al“ gibi göstergelerin, ödünçleme yoluyla dile yerleşen beyaz (Ar.), siyah (Far.), mavi (Ar.), kızıl (Ar.) vb. kelimeleri ile ”ak/beyaz“, ”kara/siyah“, ”gök/mavi“, ”al/kızıl" gibi eş anlamlılık oluşturduğu görülür. Evliya Çelebi'nin eserinde ödünçlenmiş bir kelimeyi kullanırken aynı bağlamda ya da bir sonraki bağlamlarda Türkçe karşılığına da yer verdiği görülmüştür. Çelebi'nin bilinçli olarak yaptığı bu dil kullanımı, eserin eş anlamlılar açısından zenginliğini ortaya koymasının yanı sıra mutlak eş anlamlılık özelliği gösteren kelime çiftlerinin tespit edilmesini de sağlamıştır. Çalışmada, kullanım sıklığı yoğun olan kelimelerin yanı sıra bir kere tanıklanan kelimeler de eş anlamlılar arasında değerlendirilmiştir. Seyahatname'nin içeriğinin zenginliği ve Evliya Çelebi'nin dil kullanımındaki ustalığı sebebiyle Seyahatname, bütüncül olarak değerlendirilmek istenmiştir. Bu nedenle Seyahatname'nin tüm ciltleri (1-10) taranarak eserin eş anlamlılık açısından görünümü ortaya konmuştur. Anlam bilimi çalışmalarının önemli bir kuramı olan eş anlamlılığın, Osmanlı Türkçesi genelinde ve Seyahatname özelinde ele alınıp incelenmediği görülmüştür. Bu çalışma ile hem Osmanlı Türkçesi döneminin hem de Seyahatname'nin eş anlamlılara dair söz varlığının bütüncül bir şekilde gösterilmesi amaçlanmıştır. Hazırlanan çalışmanın eş anlamlılık ve Seyahatname üzerine yapılacak çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmüştür.
Özet (Çeviri)
In this study, synonymy is analyzed with a special focus on Evliya Çelebi Seyahatname. The fact that Evliya Çelebi knew both Arabic and Persian very well and that Turkish borrowed from many languages, especially Arabic and Persian, during the period when the Seyahatname was written, showed that synonyms were widely used in the work. In this study, which was prepared on the basis of text-linguistics, synonyms were evaluated under the headings of“synonymy in borrowed words, synonymy in one borrowed and one Turkish word, synonymy in Turkish words”as well as being classified according to the types of“absolute synonymy, cognitive synonymy, close synonymy”used for synonymy in semantic studies. After the scanning of Evliya Çelebi Seyahatnamesi, it was seen that word pairs showing synonymy were not only composed of single words but also of phrases. For this reason, in addition to the titles mentioned above, the titles“synonyms formed by a single word”and“synonyms formed by a phrase”were also added. Semantic scholars approach absolute synonymy with hesitation, stating that there cannot be words that have exactly the same meaning in a language. However, words that are borrowed in a language may show absolute synonymy with other words or words belonging to that language. When Evliya Çelebi uses a borrowed word in his work, it is seen that he also includes its Turkish equivalent in the same context or in the following contexts. This deliberate use of language by Çelebi not only reveals the richness of the work in terms of synonyms but also enables the identification of word pairs that show absolute synonymy. In the study, in addition to the words with high frequency of use, the words that were witnessed only once were also evaluated among the synonyms. Due to the richness of the content of the Seyahat-name and Evliya Çelebi's mastery in the use of language, it was desired to evaluate the text holistically throughout the period. For this reason, all volumes of the Seyahatname (1-10) were scanned and the appearance of the work in terms of synonymy was revealed. It has been observed that synonymy, which is an important theory of semantic studies, has not been examined in Ottoman Turkish in general and Seyahatname in particular. This study aims to present the synonyms of both the Ottoman Turkish period and the Seyahatname in a holistic manner.
Benzer Tezler
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ndeki büyü, sihir ve falın halkbilimi açısından değerlendirilmesi
The Evaluation of magic, witchcraft and fortune in terms of folklore in Evliya Çelebi travel book
ELİF DÜLGER
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ndeki halkbilimi unsurları
Folklore elements in the Evliya Çelebi's Seyahatname
HAKAN KÖKTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
Halk Bilimi (Folklor)Hacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF.DR. ZİYAT AKKOYUNLU
- Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'ndeki (1. cilt) meslek adları üzerine bir dil incelemesi
A language study on the professions in the first volume of Evliya Celebi's Seyahatname
MURAT ÖZGAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıKahramanmaraş Sütçü İmam ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SADİ GEDİK
- Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi'nin değer eğitimi açısından incelenmesi
The analysis of Evliyâ Çelebi's travelogue in terms of value education
FATIMA YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Eğitim ve ÖğretimGazi ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMET ÇETİN
- Fear in Evliya Çelebi's Seyahatname: Politics and historiography in a seventeenth century ottoman travelogue
Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde korku: Bir on yedinci yüzyıl Osmanlı Seyahatnamesi'nde siyaset ve tarih yazımı
GÖRKEM ÖZİZMİRLİ
Yüksek Lisans
İngilizce
2014
TarihKoç ÜniversitesiKarşılaştırmalı Tarih ve Toplum Çalışmaları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ASLI NİYAZİOĞLU