Mustafa Sabri Efendi ile Zâhid el-Kevserî'nin kulların fiilleri hakkındaki görüşlerinin mukayesesi
Comparison of Mustafa Sabri Efendi and Zāhid al-Kawtharī's views on human actions
- Tez No: 934114
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ AYŞE BETÜL DÖNMEZ TEKİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yalova Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 89
Özet
Bu araştırma, kelâm alanında kader mevzusu içerisinde en çok tartışılan bahislerden biri olan kulların fiilleri meselesini, Osmanlının son dönem âlimlerinden Mustafa Sabri Efendi (ö. 1954) ve Zâhid el-Kevserî'nin (ö. 1952) görüşleri üzerinden ele almaktadır. Araştırma, kulların fiilleri meselesini Mustafa Sabri Efendi'nin Mevkıfü'l-beşer taḥte sulṭâni'l-ḳader adlı eserindeki görüş, metod ve delillendirmeleriyle Zâhid el-Kevserî'nin el-İstibsâr fi't-tehaddüs ʿani'l-cebr ve'l-ihtiyâr eserindeki görüş, metod ve delillendirmelerini mukayese ederek kaleme almıştır. Sabri Efendi'nin Mevkiful-Akl eserinde hem kulların fiilleri meselesindeki görüşlerini beyan etmesi hem de Zâhid el-Kevserî'yi bu meselede eleştirmesi sebebiyle Mevkıfu'l Akl eseri de kaynak olarak incelenmiştir. Kulların fiilleri meselesinde, Sabri Efendi, Osmanlı topraklarında yaşadığı zamanlarda Mâtürîdî mezhebinin görüşlerini benimserken sürgün yıllarında bu konudaki görüşlerini değiştirip Eşʿarî mezhebine geçmiştir. Fakat Sabri Efendi'nin bu konuda, kul hem cebr altında hem de tefvizdedir görüşü, Eşʿarî mezhebine ait bir görüş değildir. Hatta Sabri Efendi'nin bu tabiri ile Eşʿarî mezhebinin konu üzerindeki tabirleri hiç uyuşmamaktadır. Zira Eşʿariyye mezhebi,“kul, fiillerinde ne tefvîz ne de cebrdedir; ikisi arası bir durumdadır”görüşünü benimsemektedir. Sabri Efendi ise cebr ve tefviz kelimelerini aynı cümlede kullanıp kelimelere, kulların fiilleri bağlamında farklı manalar yükleyerek aslında Eşʿarî mezhebinin görüşlerini savunduğunu iddia eder. Şimdiye kadar Eşʿarî mezhebinde böyle bir tabire rastlanılmadığı için Sabri Efendi, görüşleri sebebiyle birçok kişi tarafından cebrî bir görüş benimsemekle itham edilmiştir. Mustafa Sabri Efendi'nin bu görüşü benimseme sebeplerini gerek hayatındaki yaşadığı olaylara gerek yapmış olduğu araştırmalara bakarak beyan etmeye çalışılmıştır. Cebrîyye mezhebini benimsemekle itham edilen Sabri Efendi'nin, kulların fiilleri meselesinde Cebriyye mezhebini mi yoksa Eşʿariyye mezhebini mi benimsediği tespit edilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
This research examines the issue of human actions one of the most debated topics in theology within the context of fate through the perspectives of late Ottoman scholars Mustafa Sabri Efendi (d. 1954) and Zāhid al-Kawtharī (d. 1952). The study analyzes this issue by comparing the views, methods, and arguments presented by Mustafa Sabri Efendi in his work Mawqif al-Bashar taḥta Sulṭān al-Qadar with those of Zāhid al-Kawtharī in al-Istibsār fī al-Tahadduth 'an al-Jabr wa al-Ikhtiyār. Additionally, Sabri Efendi's Mawqif al-'Aql is examined as it not only articulates his perspective on human actions but also critiques Zāhid al-Kawtharī's stance on the matter. While living in Ottoman lands, Sabri Efendi adhered to the Māturīdī school of thought regarding human actions. However, his views evolved during his years in exile, leading him to adopt the Ashʿarī school of thought. Notably, Sabri Efendi's position that humans are simultaneously subject to compulsion (jabr) and delegation (tafwīḍ) does not align with the traditional Ashʿarī doctrine. In fact, his interpretation fundamentally diverges from the Ashʿarī stance, which holds that human actions are neither fully compelled nor entirely delegated but occupy a middle ground between the two. Sabri Efendi, however, asserts that his views are consistent with the Ashʿarī school, employing the terms jabr and tafwīḍ in the same sentence but attributing different contextual meanings to them in relation to human actions. Since such an expression is unprecedented within the Ashʿarī tradition, Sabri Efendi has faced accusations of subscribing to a Jabrī (deterministic) view. This research seeks to elucidate Sabri Efendi's rationale for adopting this perspective by considering both his life experiences and the scholarly inquiries he undertook. Finally, we address whether Sabri Efendi, accused of endorsing the Jabriyya school, truly adopted its doctrines or if he instead remained aligned with the Ashʿarī school in his views on human actions.
Benzer Tezler
- Mustafa Rumi Efendi Divanı'nda dini ve tasavvufi unsurlar
Religious and mystical elements in the Divan of Mustafa Rumi Efendi
İSMAİL HALICIOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. HÜSEYİN YORULMAZ
- Modern Mısır'da nübüvvet tartışmaları -Şeyhulislam Mustafa Sabri Efendi ve Muhammed Ferid Vecdi örneği-
Discussions on prophethood (nubuwwah) in modern Egypt –the cases of Shaykh al-İslam Mustafa Sabri Efendi and Muhammed Ferid Vecdi–
SADIK TANRIKULU
Doktora
Türkçe
2021
DinEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN AYDIN
- Mustafa Sabri Efendi'nin nübüvvet anlayışı
Mustafa Sabri̇ and his prophecy understanding
AHMET ÖZVARİNLİ
- Mustafa Sabri Efendi'nin düşünce sisteminde din ve diyalektik
Religious and dialectical method in Mustafa Sabri Efendi's system of thought
MEHMET EMİN ŞEN
Doktora
Türkçe
2019
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAYRAM DALKILIÇ
- Said Nursî ve Mustafa Sabri Efendi'nin kader görüşlerinin karşılaştırılması
The comparative sense of the divine determining of Said Nursî and Mustafa Sabri Efendi
METİN ŞENCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinHarran ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. VEYSEL KASAR