Geri Dön

Darbe ve darbe girişimlerinde genelkurmay başkanları (1960-1980)

Chiefs of general staff in the coup and coup attempts (1960-1980)

PDF İndir

  1. Tez No: 935839
  2. Yazar: DOĞAN İPEK
  3. Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ELİF AKTAŞ
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Tarih, History
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Atatürk Üniversitesi
  10. Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 442

Özet

Türklerin, ilk çağlardan itibaren savaşçı bir toplum olduğu ve göçebe yaşam tarzını benimseyerek hayatlarını idame ettirdikleri bilinmektedir. Türkler, kurdukları devletlerde zamanla çeşitli ıslahatlar yapmışlar ve bu ıslahatlarda orduya ayrı bir önem vermişlerdir. Özellikle Osmanlı Devleti'nde birçok alanda ıslahat hareketine girişilmiş ve ordu ön planda tutulmuştu. 1845'e gelindiğinde Avrupai tarzda kurmay subay yetiştirmek amacıyla Erkân-ı Harp sınıfları açılmış ve Avrupa'dan getirilen uzmanlarla ordu modernize edilmeye çalışılmıştır. Cumhuriyet döneminde ise Harp Akademilerinden kurmay subaylar yetiştirilmiş ve bu subaylar ülkenin çeşitli bölgelerinde görevlendirilmişlerdir. Diğer taraftan cumhuriyetin ilk yıllarında Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekâletinin kaldırılmasıyla yerine kurulan Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti (Genelkurmay Başkanlığı) 1980 yılına kadar büyük bir gelişme göstermiş ve ülke yönetiminde etkin bir rol üstlenmiştir. Özellikle sivil-asker ilişkilerinin adeta iç içe geçtiği 1960-1980 yılları arasında önemli bir karar mekanizması olarak gelişmelere yön vermiştir. 27 Mayıs 1960 Darbesinin gerçekleştirildiği dönemde Genelkurmay Başkanı olan Org. Rüştü Erdelhun, iktidar ile iyi ilişkiler kurmuş ve özelikle dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın ordu içerisinde en güvendiği kişi olmuştur. Org. Erdelhun'un iktidar yanlısı siyaseti ve özelikle ordudaki huzursuzluğun farkında olmayışı 27 Mayıs Darbesi'nin gerçekleşmesine önemli ölçüde etki etmiştir. Org. Erdelhun'un iktidar yanlısı tavırları ve iktidar partisinin orduyu değersiz kılmasına göz yumması onun adeta iktidarın bir üyesi gibi gözükmesine neden olmuştur. Yapılan darbe ile birlikte siyasiler gibi kendisi de Yassıada Mahkemelerinde yargılanmıştır. 27 Mayıs 1960 Darbesinden sonra Org. Erdelhun'un yerine getirilen Org. Ragıp Gümüşpala ise görev süresi boyunca ordunun ihtiyaçları ve gelişimi için çaba göstermiştir. Ordu ile iyi ilişkiler kuran Org. Gümüşpala, ülke yönetiminin ele alındığı önemli toplantılarda da yer almış ve TSK'yı en iyi şekilde temsil etmiştir. Kısa süren genelkurmay başkanlığından sonra parti kurarak siyasete atılmış ve bu süre zarfında da ülkenin ihtiyaçları doğrultusunda emek sarf VI etmiştir. Kedisinden sonra genelkurmay başkanlığına atanan Org. Cevdet Sunay ise ordu ile iyi ilişkiler kurmuş ve Albay Talat Aydemir'in 22 Şubat 1962 ile 21 Mayıs 1963 darbe girişimlerinin engellenmesinde önemli bir role sahip olmuştur. Ordu ile iyi ilişkiler içerisinde olması ve iktidarda bulunan İsmet İnönü yanlı tavırları o dönemde dikkat çekmiştir. Org. Sunay, genelkurmay başkanlığı görevinden sonra Cumhurbaşkanı olmuş ve siyaset içerisinde yer almıştır. Kendisinin cumhurbaşkanı olmasıyla birlikte yerine Org. Cemal Tural atanmış ve Org. Tural'ın askerî personel olmasına rağmen bir siyasi lider gibi bazı kurumlara ziyarette bulunması kamuoyunda yankı yaratmıştır. Emekliye ayrıldıktan sonra siyasete atılmış ve umduğunu burada da bulamamıştır. Org. Cemal Tural'ın ardından Org. Memduh Tağmaç genelkurmay başkanlığına atanmış ve ilk zamanlarda demokrasinin savunucusu olmuştur. Org. Tağmaç, 12 Mart 1971 Muhtırası gerçekleşmeden önce ordu ile siyasiler arasında dengeyi kurmaya çalışmış fakat ülkede yaşanan sorunlar karşısında huzursuz olan orduya daha fazla duyarsız kalamamış ve kuvvet komutanlarıyla birlikte 12 Mart 1971 Muhtırasına imza atmıştır. 12 Mart 1971 Muhtırasının verilmesiyle birlikte hükümet istifa ettirilmiş ve öne atılan reformlarla birlikte ülkenin huzurlu bir hâl alması için çalışmalar başlatılmıştır. Org. Memduh Tağmaç'tan sonra göreve atanan Org. Faruk Gürler ise ordu içerisinde sevilen bir komutan olmuş, yurt içi ve yurt dışı gezilerinde ülkeyi en iyi şekilde temsil etmiştir. Hedefi olan Genelkurmay Başkanlığı makamına oturduktan sonra siyasette yer almak isteyen Org. Gürler, cumhurbaşkanlığına aday olmuştu. Ancak milletvekillerinden beklediği desteği alamamış ve hedefine ulaşamamıştır. Org. Faruk Gürler'den sonra genelkurmay başkanı olan Org. Semih Sancar, Org. Gürler'in cumhurbaşkanlığı adaylığı sürecinde siyasiler ile ordu arasında bir köprü görevi görmüş ve kendisine destek olmaya çalışmıştır. Ordu tarafından sevilen ve başarılı bir lider olan Org. Sancar, Kıbrıs Barış Harekâtı'nın başarıyla sonuçlanmasında da oldukça etkili olmuştur. Org. Semih Sancar'ın ardından genelkurmay başkanlığına atanan Org. Kenan Evren, orduda önemli görevlerde yer almış ve onu en iyi şekilde temsil etmiştir. 12 Eylül 1980 Askerî Darbesinden önce ülkede yaşanan anarşik olayları yakinen takip eden Org. Evren, zamanla orduda meydana gelen huzursuzluğu fark etmiş ve çeşitli raporlarla durumun boyutunu tespit etmeye çalışmıştır. O dönemde kimin cumhurbaşkanı olacağı yönünde meydana gelen bunalım, ülkede çıkabilecek ayaklanma korkusu ve Süleyman Demirel'in ordudaki komutanlardan bazılarında değişiklik yapma isteği, durumu daha vahim bir hale getirmiştir. Bu kaos dolu günlerden kurtulmanın yolunun hiyerarşik bir müdahaleden geçtiği düşüncesine sahip olan Org. Evren, 12 Eylül 1980 Askerî Darbesini çıkış yolu olarak görmüştür. 12 Eylül'de emir-komuta zinciri içerisinde ülke yönetimine el konulmuş ve ülkenin huzura kavuşması için çalışmalar yapılmıştır. Önceki müdahalelerden farklı olarak askerî yönetim dönemi üç yıl gibi uzun bir süre devam etmiş ve 6 Kasım 1983 genel seçimi ile demokrasiye geri dönülmüştür. Org. Kenan Evren ise 9 Kasım 1989'a kadar Cumhurbaşkanlığı görevini devam ettirmiştir. 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi ile klasik darbe geleneği artık sona ermiş, bundan sonra darbe ve darbe girişimleri yapısal değişime uğramışlardır. Çalışmada 1960'tan 1980'e kadar geçen süreçte görev alan 8 genelkurmay başkanı ile onların darbe ve darbe girişimlerindeki rolleri, ordu-siyaset ilişkileri ve bunların ülke siyasetine yansımaları dönemin basınına, arşiv belgelerine, kaynaklarına ve yapılan çalışmalara dayandırılarak objektif bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Özet (Çeviri)

It is known that Turks from the early ages, were a warrior society and maintained their lives by adopting a nomadic lifestyle. The Turks made various reforms in the states they established, and they gave special importance to the army in these reforms. Especially in the Ottoman Empire, reform movements were initiated in many areas, and the army was kept in the forefront. In 1845, Staff Officer classes were opened to train staff officers in the European style, and efforts were made to modernize the army with experts brought from Europe. In the Republican era, staff officers were trained from the War Academies, and these officers were assigned to various regions of the country. On the other hand, with the abolition of the Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekâleti (Ministry of the General Staff) in the early years of the republic, the Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti (General Staff Headquarters), which was established in its place, showed great development until 1980 and assumed an active role in the administration of the country. Especially between 1960-1980, when civil-military relations were intertwined, it developed as an important decision mechanism and directed the developments. During the period when the May 27, 1960 Coup was carried out, Chief of General Staff Org. Rüştü Erdelhun established good relations with the government and was the person that the President of the period, Celal Bayar, trusted the most within the army. Org. Erdelhun's pro-government policy and especially his unawareness of the unrest in the army significantly influenced the realization of the May 27 Coup. Org. Erdelhun's pro-government attitudes and his overlooking of the ruling party's devaluation of the army caused him to appear almost like a member of the government. Like the politicians, he was tried in the Yassıada Courts with the coup. After the May 27, 1960 Coup, Org. Ragıp Gümüşpala, who was appointed in place of Org. Erdelhun, strived for the needs and development of the army during his tenure. Establishing good relations with the army, Org. Gümüşpala also took part in important meetings where the administration of the country was discussed and represented the TSK (Turkish Armed Forces) in the best way. After a short term as Chief of General Staff, he entered politics by establishing a party VIII and made efforts in line with the needs of the country during this period. Org. Cevdet Sunay, who was appointed as Chief of General Staff after him, also established good relations with the army and played an important role in preventing the February 22, 1962, and May 21, 1963 coup attempts of Colonel Talat Aydemir. His good relations with the army and his pro-İsmet İnönü stance, who was in power, attracted attention at that time. Org. Sunay became President after his position as Chief of General Staff and took part in politics. With his election as president, Org. Cemal Tural was appointed in his place, and Org. Tural's visits to some institutions like a political leader, despite being a military personnel, created repercussions in the public. After retiring, he entered politics but could not find what he expected here either. Following Org. Cemal Tural, Org. Memduh Tağmaç was appointed as Chief of General Staff and initially became a defender of democracy. Org. Tağmaç tried to balance between the army and politicians before the March 12, 1971 Memorandum, but he could not remain indifferent to the army, which was disturbed by the problems experienced in the country, and signed the March 12, 1971 Memorandum with the force commanders. With the issuance of the March 12, 1971 Memorandum, the government was forced to resign, and efforts were initiated to bring peace to the country with the reforms put forward. Org. Faruk Gürler, who was appointed after Org. Memduh Tağmaç, became a beloved commander within the army and represented the country in the best way in his domestic and international trips. After assuming the position of Chief of General Staff, which was his goal, Org. Gürler wanted to take part in politics and ran for president. However, he could not get the support he expected from the deputies and could not reach his goal. Org. Semih Sancar, who became Chief of General Staff after Org. Faruk Gürler, acted as a bridge between the politicians and the army during Org. Gürler's presidential candidacy process and tried to support him. Org. Sancar, who was a beloved and successful leader by the army, was also very effective in the successful conclusion of the Cyprus Peace Operation. Following Org. Semih Sancar, Org. Kenan Evren, who was appointed as Chief of General Staff, took important positions in the army and represented it in the best way. Org. Evren, who closely followed the anarchic events in the country before the September 12, 1980 Military Coup, gradually became aware of the unrest in the army and tried to determine the extent of the situation with various reports. The crisis over who would be president at that time, the fear of a possible uprising in the country, and Süleyman Demirel's desire to make changes in some of the commanders in the army made the situation even worse. Org. Evren, who believed that the way to get rid of these chaotic days was through a hierarchical intervention, saw the September 12, 1980 Military Coup as a way out. On September 12, the administration of the country was taken over within the chain of command, and efforts were made to bring peace to the country. Unlike previous interventions, the military administration period lasted for a long time, about three years, and democracy was restored with the general election on November 6, 1983. Org. Kenan Evren continued his presidency until November 9, 1989. With the September 12, 1980 Military Coup, the classical coup tradition came to an end, and from then on, coups and coup attempts underwent structural changes. In this study, the roles of the 8 Chiefs of General Staff who served between 1960 and 1980 in coups and coup attempts, army-politics relations, and their reflections on the country's politics were tried to be presented objectively based on the press, archival documents, sources, and studies of the period.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    793906

    27 Mayıs'tan 15 Temmuz'a, Türkiye'de gazetelerin askerî darbeler karşısındaki tavrı

    The attitude of the newspapers against the military coups in Turkey from 27 May to 15 July

    SOLMAZ KARAMAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Siyasal BilimlerHitit Üniversitesi

    Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ANIL VAREL

  2. Tez No

    389385

    A review and evaluation of development in exploration, production, reserves estimation, and research efforts for shale gas and oil

    Şeyl gazı ve petrolü için arama, üretim, rezerv kestirimive araştırma çalışmalarının incelenmesi ve değerlendirilmesi

    OSMAN MOHAMMED

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2015

    Petrol ve Doğal Gaz Mühendisliğiİstanbul Teknik Üniversitesi

    Petrol ve Doğal Gaz Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. İBRAHİM METİN MIHÇAKAN

  3. Tez No

    856696

    Siyasal itibar(sız)laştırma bağlamında askeri müdahaleler: Gazete haberleri üzerine bir inceleme

    Military interventions in the context of political (dis)reputation: An analysis on newspaper news

    MEHMET ERDOĞAN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Halkla İlişkilerAtatürk Üniversitesi

    Halkla İlişkiler ve Tanıtım Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. RACİ TAŞCIOĞLU

  4. Tez No

    886956

    National identity and elite interests: Makarios and Greek Cypriot nationalism (1967-1974)

    Milli kimlik ve elit çıkarları: Makarios ve Kıbrıs Rum milliyetçiliği (1967-1974)

    ŞEVKİ KIRALP

    Doktora

    İngilizce

    İngilizce

    2014

    Siyasal BilimlerKeele University

    Uluslararası Siyaset Ana Bilim Dalı

    DR. LORNA LLOYD

  5. Tez No

    575542

    1960 askeri darbesinde kamuoyu oluşturma projesi: Propaganda

    The project of public opinion in the 1960 military coup: Propaganda

    FATMA ÇELİK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    TarihAydın Adnan Menderes Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. DİLŞEN İNCE ERDOĞAN

Geri Dön