Macroeconomic dynamics affecting the foreign exchange position of individual and institutional investors: An in-depth analysis of Türkiye
Bireysel ve kurumsal yatırımcıların döviz pozisyonlarını etkileyen makroekonomik dinamikler: Türkiye'nin derinlemesine analizi
- Tez No: 939626
- Danışmanlar: DOÇ. DR. METE HAN YAĞMUR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İktisat (İngilizce) Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 115
Özet
Bu tez Türkiye'de bireysel ve kurumsal yatırımcıların döviz pozisyonlarını etkileyen makro dinamikleri incelemeyi amaçlamaktadır. Bireysel yatırımcılar hane halkını kapsamakta olup kurumsal yatırımcılar finans kesimi dışında kalan ve özel sektörde yer alan Borsa İstanbul'a kota şirketlerin analizini içermektedir. Döviz pozisyonları hane halkı için mevduat dolarizasyonu ve şirketler için net döviz pozisyonunu olarak hesaplanmıştır. Bu kapsamda şirketler için sadece borç dolarizasyonu inceleyen çalışmalardan farklılık arz etmektedir. Ayrıca tezin ikinci bölümü daha önceki çalışmalarda yer almadığı şekilde döviz pozisyonlarını sektörel bazda incelemiş ve var olan farklılıkların nedenlerini araştırmıştır. Gelişmekte olan ülkeler sınıfında yer alan ve tasarruf-yatırım açığı nedeniyle dış finansmana ihtiyaç duyan Türkiye'de, finansal kırılganlık ve ani duruş riskleri bireysel ve kurumsal yatırımcıları alternatif yatırım araçlarına yöneltmektedir. Özellikle yüksek enflasyon nedeniyle yerel para cinsinden yatırım araçlarının reel getirisi ve satın alma gücü, döviz cinsi yatırım araçlarını cazip hale getirmektedir. Ayrıca yerel para cinsinden borçlanma araçlarının vadesi ve çeşidi sınırlı olduğundan, şirketler için yabancı para cinsi borçlanma neredeyse zorunluluk haline gelmiştir. Kurumsal yatırımcılar için ayrıca bilanço dışı takip edilen türev enstrümanlar da hem risk yönetimi hem de korunma yöntemleri olarak aktif şekilde kullanılmaktadır. Kur riski hanehalkı için serbest kambiyo rejimi sonrası önem kazanırken, özel sektör ve finans kesimi dışındaki firmalar için 2000'li yılların başından itibaren hassasiyet kazanmıştır. Özel sektörün döviz pozisyonları Merkez Bankası tarafından yakından takip edilmeye başlanmış, döviz pozisyonlarındaki açığın yaratacağı finansal riskler çeşitli araçlarla düzenlenmeye başlanmıştır. Bu kapsamda hanehalkı ve kurumsal yatırımcıları ilgilendiren kur korumalı mevduat gibi düzenlemeler, son dönemde önem kazansa da döviz kurlarında istikrar kazanıldıktan sonra zamanla cazibesini yitimeye başlamıştır. Döviz mevduatın payının artması ya da döviz açık pozisyonlarının yükselmesi, hem ekonomi yönetimi hem de risk yöneticileri için yakından takip edilmeye devam etmektedir. Tezin genel çerçevesi bireysel ve kurumsal yatırımcıların döviz pozisyonlarının etkilendiği makro dinamikleri detaylı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda yerel ve küresel ekonomideki temel makro göstergeler açıklayıcı değişken olarak seçilmiştir. Tezin ilk bölümünde hanehalkı ve firmaların döviz pozisyonları minimum vayans portföy teorisi kapsamında iki farklı modelle açıklanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde ise, finansal kesim dışındaki firmalar sektörlere ayrılmış ve sektörel döviz pozisyonları detaylı bir şekilde incelenmiştir. Hanehalkı döviz mevduatını etkileyen dinamikler gecikmesi dağıtılmış otoregresif modellerle (ARDL) incelendiğinde elde edilen bulgular hem yazın hem de beklentilerle uyumludur. Hanehalkı döviz mevduatı; reel efektif döviz kuru, mevduat faiz farkları ve dolar spot kuru (DXY) ile korele bir şekilde hareket etmektedir. İkinci modelde ise analiz vektör otoregresif (VAR) modellerle tahmin edilmiş, değişkenler arasındaki koentegrasyon nedeniyle vektör hata düzeltme modelleri (VECM) tercih edilmiştir. Model sonuçları döviz mevduatının enflasyon, reel efektif kur ve oynaklık endeksi (VIX) ile yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. Finans kesimi dışındaki firmaların net döviz pozisyonlarını etkileyen dinamikler de bu iki modelle tahmin edilmiş ve beklentilerle uyumlu sonuçlar elde edilmiştir. Şirketlerin döviz açık pozisyonlarını inceleyen ARDL model sonuçlarına göre döviz pozisyonları; enflasyon, reel efektif kur, dolar spot endeksi, Türk Lirası ima edilen bir aylık oynaklık, Türk Lirası fonlama maliyeti, ithalat ve özel sektöre açılan yabancı para kredilerle yakından ilişkilidir. Bu ilişki bazı değişkenlerde eş anlı olabilirken bazı değişkenlerde gecikmeli etki göstermektedir. Öte yandan VECM ile tahmin edilen sonuçlar; kredi temerrüt takası (CDS) ve oynaklık endeksinin (VIX) de şirketlerin döviz pozisyonlarına anlamlı derecede etki ettiğini göstermektedir. Tezin ikinci bölümü ise önceki çalışmalardan farklı olarak şirketler yerine sektörlerin döviz pozisyonlarını ve dinamiklerini incelemektedir. Veri yapısı gereği şirket bazında ve özel sektörde toplu olarak raporlanan döviz pozisyonları sektörlere ayrılmış ve bu sektörlerdeki döviz pozisyonları arındırılarak net döviz pozisyonu elde edilmiştir. Makro değişkenlerle sektörel döviz pozisyonları üç farklı panel veri modelleriyle incelenmiş ve farklılıklar açıklanmaya çalışılmıştır. Borsa istanbul'a kota olan şirketlerin örneklem kümesini en geniş şekilde temsil edenlerinden dokuz adet sektör (Kobi, inşaat, bilişim gıda, tekstil, kimya, elektrik, ulaşım ve turizm) detaylı şekilde analiz edilmiştir. Model bulguları enflasyon, reel efektif döviz kuru ve Türk Lirası ima edilen bir aylık oynaklığın sektörlerin döviz pozisyonları üzerinde anlamlı etki yarattığını gösteriyor. Öte yandan bu etkiler sabit etkiler ve rassal etkiler panel modelleriyle incelendiğinde etkilerin rassal olduğu ve model değişkenlerinden ziyade dışsal etkilerden kaynaklandığını göstermektedir. Makro dinamiklerden etkilenen sektörler genel olarak üç gruba ayrılmaktadır. Bunlardan ilki döviz geliri olmayan ve kronik döviz açığı verenlerdir. İkinci grup ise döviz geliri olan, döviz açığı bulunan fakat gelir dinamikleri dikkate alındığında doğal koruma sağlamış sektörlerdir. Sonuncu grup ise döviz fazlası taşıyan, dönemsel döviz açığı verse de genel itibariyle döviz varlıkları döviz yükümlülüklerinden fazla olan gruptur. Makro dinamiklerden beklentilere paralel hareket eden grup birinci grup iken, modelde sapmalara neden olan grup üçüncü gruptur. Şirketlerin bilanço yapısı ve kompozisyonunu inceleyen çalışmalar da dikkate alındığında sektörler arasındaki farklar ya da makro değişkenlerle ilişkilerin gücü daha belirgin hale gelmektedir. Özellikle enerji/elektrik sektörü gibi fiyat değişimlerini küresel piyasalara endeksleyen alanlarda döviz pozisyonlarındaki açıklık kırılganlık yaratmamaktadır. Benzer şekilde turizm sektörü gibi gelir ve maliyetlerini büyük oranda yabancı para cinsinden hesaplayan şirketler için döviz açığı sorun teşkil etmemektedir. Ya da inşaat sektörü gibi yurtdışı iştiraklerinden ciddi döviz geliri elde eden sektörler için döviz fazlası bulunduğundan, kronik döviz açığı bulunan sektörlere göre makro değişkenlere daha farklı tepkiler verilebilmektedir. Bu kapsamda bazı sektörler beklentilerin aksine türev enstrüman kullanmasa dahi gelir ve faaliyet yapısı gereği döviz pozisyonlarına doğal koruma sağlamaktadır. Tüm model sonuçları birlikte değerlendirildiğinde hanehalkı için döviz pozisyonlarını etkileyen dinamikler yurtiçi enflasyon, reel kur gibi temel manşet göstergelerdir. Bunun muhtemel nedeni, finansal okuryazarlığın düşük olması ve karmaşık göstergeler yerine temel ekonomik değişkenlere göre döviz pozisyonlarını ayarlamalarıdır. Öte yandan şirketlerin risk yönetimi kapsamında hem yerel hem de küresel göstergeleri yakından takip ettiğini ve döviz pozisyonlarını bu göstergelere göre ayarladığını bulduk. Sektörler arasında farklılıklar olmakla birlikte, anlamlı değişkenler için sektörlerin de benzer göstergelerden etkilendiğini ortaya çıkardık. Bazı sektörlerin makro değişkenlerden çok sektöre özgü ve modele dahil edilmeyen (kurumsal yönetim, borç/kaldıraç yapısı, yurtdışı iştirak kompozisyonu, fiyatlandırma mekanizması gibi) değişkenlerden etkilendiğini düşünüyoruz.
Özet (Çeviri)
This thesis aims to analyze the macro dynamics affecting the foreign exchange positions of individual and institutional investors in Turkiye. Individual investors include households and institutional investors include the analysis of Borsa Istanbul-listed companies in the private sector, known as the non-financial firms. FX positions are calculated as deposit dollarization for households and net FX position for corporates. In this context, it differs from previous studies that only examine debt dollarization for corporates. In addition, the second part of the thesis analyzes foreign exchange positions on a sectoral basis, which has not been included in previous studies, and investigates the reasons for the existing differences. The general framework of the thesis aims to analyze in detail the macro dynamics affecting the foreign exchange positions of individual and institutional investors. In this context, the main macro indicators in the local and global economy are selected as explanatory variables. In the first part of the thesis, the FX positions of households and firms are explained with two different models within the framework of minimum variance portfolio theory. In the second part, non-financial firms are categorized into sectors and sectoral FX positions are analyzed in detail. When the dynamics affecting household FX deposits are analyzed with autoregressive distributed lag models (ARDL), the findings are consistent with both the literature and expectations. Household FX deposits are correlated with the real effective exchange rate, deposit interest rate spreads and the dollar spot rate (DXY). In the second model, the analysis is estimated with vector autoregressive (VAR) models and vector error correction models (VECM) are preferred due to the co-integration between variables. The model results show that FX deposits are closely related to inflation, real effective exchange rate and volatility index (VIX). The dynamics affecting the net FX positions of non-financial firms are also estimated with these two models and results are consistent with expectations. According to the results of the ARDL model analyzing the FX open positions of firms, FX positions are closely related to inflation, real effective exchange rate, dollar spot index, Turkish lira implied one-month volatility, Turkish lira funding cost, imports and foreign currency loans extended to the private sector. While this relationship may be simultaneous for some variables, it is lagged for others. On the other hand, the results estimated with VECM show that credit default swaps (CDS) and volatility index (VIX) also have a significant effect on firms' FX positions. Unlike previous studies, the second part of the thesis analyzes the FX positions and dynamics of sectors instead of firms. Due to the data structure, FX positions reported on a company basis and in aggregate in the private sector are broken down into sectors and the net FX position is obtained by adjusting the FX positions in these sectors. Macro variables and sectoral FX positions are analyzed with three different panel data models and the differences are explained. Nine sectors (SME, construction, IT, food, textile, chemical, electricity, transportation and tourism), which are the most representative of the sample set of companies listed on Borsa Istanbul, are analyzed in detail. The model findings show that one-month volatility implied by inflation, the real effective exchange rate and the Turkish lira has a significant impact on the FX positions of sectors. On the other hand, when these effects are analyzed with fixed effects and random effects panel models, it is found that the effects are stochastic and stem from exogenous effects rather than model variables.
Benzer Tezler
- Finansal başarısızlık tahmininde makine öğrenmesi yöntemlerinin kullanımı: Türkiye'deki KOBİ'ler üzerine bir uygulama
Using machine learning methods in financial distress prediction: An application for SMEs in Turkey
YUSUF AKER
- Konut fiyat endeksi ile makro ekonomik göstergeler arasındaki ilişkinin wavelet coherence (Dalgacık tutarlığı) analiziyle incelenmesi: Türkiye örneği
Investigation of the relationship between house price index and macroeconomic indicators by wavelet coherence analysis: The case of Turkey
AYÇA GÜRSOY
Doktora
Türkçe
2025
BankacılıkBaşkent ÜniversitesiUluslararası Finans ve Bankalcılık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ONUR SUNAL
- Uluslararası sermaye hareketleri ve makroekonomik yönetimi üzerine beş deneme: belirleyicileri, ekonomik etkileri, ani duruş, para politikası ve sermaye kontrolleri
Five essays on international capital flows and its macroeconomic management: determinants, economic effects, sudden stops, monetary policy and capital controls
BERK PALANDÖKENLİER
- Hava kargo taşımacılığı ile makroekonomik faktörler arasındaki ilişkinin analizi: G8 ülkeleri ve Türkiye örneği
Analysis of the relationship between air cargo transportation and macroeconomic factors: A case study of G8 countries and Türkiye
GÜLCAN GÜZEL
- Gelişmekte olan piyasalarda ülke kredi temerrüt swap primlerini etkileyen faktörler
The factors affecting the sovereign credit default swap premiums in emerging markets
ELİF GÖKBULUT
Doktora
Türkçe
2019
EkonomiZonguldak Bülent Ecevit Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YASEMİN KÖSE