Cenknáme-i Õūfünūn (inceleme, metin, dizin)
Cenknáme-i Õūfünūn (analysis, text, index)
- Tez No: 940580
- Danışmanlar: PROF. DR. AYHAN ÇELİKBAY
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Ẕūfünūn, Muóammed Óanefiyye, Çağatay Türkçesi, Özbek Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi, Ẕ ūfünūn, Muóammed Óanefiyye, Chagatai Turkish, Uzbek Turkish, New Uyghur Turkish
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 541
Özet
Bu çalışma, 1911 yılında Kagan (Buhara) Matbaası'nda basılan CengnÀme-i Ẕūfünūn adlı eseri konu alır. Arap harfleri ile kaleme alınan cenk-name türündeki bu eserin kimin tarafından yazıldığı belli değildir. 95 sayfalık eserin son sayfasında bu cenk-nameden ayrı olarak“hikâye”başlığı altında iki fıkra ve biri Arap dilinde olmak üzere iki beyit yer alır. 19. yüzyıl-20. yüzyıl başı Türkistan sahası eserleri bir yandan Çağatay Türkçesi dil özellikleri gösterirken, diğer yandan da modern Türk lehçelerine geçiş dönemi dil özellikleri gösterir. Tez çalışmamızın konusu olan CengnÀme-i Ẕūfünūn adlı eser de bu dönem eserlerinden olup eserde genel olarak Çağatay Türkçesinin dil özelliklerinin yanı sıra modern Özbek ve Yeni Uygur Türkçesi dil özelliklerine rastlanması da Türk dili tarihinin belirli bir döneminin dil özelliklerinin izlenmesi bakımından önem arzeder. Eser, dil özelliklerinin yanı sıra, halk edebiyatı araştırmacıları, dini konulara ve coğrafik adların kullanımı bakımından da tarihsel coğrafya için önemli malzeme niteliğindedir. Tez çalışması,“Giriş”,“CengnÀme-i Ẕūfünūn”,“CengnÀme-i Ẕūfünūn'un Dil Bilgisi”,“Metin”ve“Dizin”ana bölümlerinden oluşur.“Giriş”bölümünde araştırmanın konusu, amacı, kapsamı ve önemi, araştırmada takip edilen yöntem hakkında bilgi verilmiştir.“CengnÀme-i Ẕūfünūn”bölümünde eserin yazılış tarihi, önemi, dili, konusu, nüsha ve varyantları hakkında bilgi verilmiştir.“CengnÀme-i Ẕūfünūn'un Dil Bilgisi”bölümünde eserin yazım, ses bilgisi ve şekil bilgisi özellikleri ayrı ayrı alt bölümler olarak incelenmiştir.“Yazım Özellikleri”alt bölümünde metnin yazım özellikleri incelenmiştir. Metnin, istisnalar dışında geleneksel yazıma uygun ve tutarlı bir şekilde yazıldığı söylenebilir.“Ses Bilgisi Özellikleri”alt bölümünde ünlü ve ünsüz sesler, uyum ve ses olayları bakımından değerlendirilmiştir.“Şekil Bilgisi Özellikleri”alt bölümünde metin yapım şekil bilgisi ve çekim şekil bilgisi bakımından incelenmiş ve metinde geçen sözcük türleri örneklerle açıklanmıştır.“Metin”bölümünde metnin yazı çevirimi verilmiştir. Metinde rastlanan yazım yanlışları dipnotlar olarak gösterilmiştir.“Dizin”bölümünde eserin gramatikal dizini hazırlanmıştır. Bu bölümde, metinde geçen sözcükler metin bağlamında anlamlandırılmaya ve mümkün olduğunca, alıntı sözcüklerin hangi dile ait olduğunun belirlenmesine çalışılmıştır.“Kaynaklar”bölümünde ise tez çalışmasının hazırlanması sürecinde faydalanılan kaynaklar verilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study examines the work Cengnâme-i Ẕūfünūn, which was printed in 1911 at the Kagan (Bukhara) Printing House. The author of this cenk-name (battle narrative), written in Arabic script, remains unknown. On the last page of this 95-page work, apart from the cenk-name itself, there are two anecdotes under the heading“hikâye”(story) and two couplets, one of which is in Arabic. The literary works of the Turkestan region from the 19th to the early 20th century exhibit both the linguistic characteristics of Chagatai Turkish and features indicative of the transitional period towards modern Turkic dialects. Cengnâme-i Ẕūfünūn, the subject of this thesis, belongs to this period. While it predominantly reflects the linguistic features of Chagatai Turkish, it also contains elements of modern Uzbek and New Uyghur Turkish. This makes the work significant for tracing the linguistic features of a particular period in the history of the Turkic languages. In addition to its linguistic aspects, the work serves as valuable material for researchers in folk literature, religious studies, and historical geography, particularly in terms of the usage of geographical names. The thesis is structured into five main sections:“Introduction,”“Cengnâme-i Ẕūfünūn,”“Grammar of Cengnâme-i Ẕūfünūn,”“Text,”and“Index.”The“Introduction”section provides information about the research topic, objectives, scope, significance, and methodology. The“Cengnâme-i Ẕūfünūn”section discusses the work's historical context, significance, language, subject matter, manuscript copies, and variants. The“Grammar of Cengnâme-i Ẕūfünūn”section analyzes the orthographic, phonological, and morphological characteristics of the text through separate subsections. The“Orthographic Features”subsection examines the spelling conventions of the text, noting that, with some exceptions, it adheres to traditional orthographic norms in a consistent manner. The“Phonological Features”subsection evaluates vowel and consonant sounds, phonetic harmony, and phonological processes. The“Morphological Features”subsection explores derivational and inflectional morphology, explaining the word types found in the text with examples. The“Text”section presents the transcription of the text, with any spelling errors observed in the manuscript indicated through footnotes. The“Index”section includes a grammatical index of the work. This section aims to define the words within their textual context and, where possible, identify the origins of loanwords. Finally, the“References”section lists the sources utilized in the preparation of this thesis.
Benzer Tezler
- Özbekistan sahası cenknâme türü: 'Zufunun Kıssası'
Uzbekistan field cenkname type: 'The Story of the Zufunun'
GÜLSEREN UYSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Halk Bilimi (Folklor)Ankara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEYFULLAH YILDIRIM
- Kitâb-ı Hâver-nâme'nin metindeşliği ve incelenmesi
Intertextuality and searching of the Kitâb-i Hâver-nâme
ALİ ATİLAY
Doktora
Türkçe
2020
Karşılaştırmalı Edebiyatİstanbul ÜniversitesiKarşılaştırmalı Edebiyat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULKADİR EMEKSİZ
- Gazavât-ı İmam' Ali (K.A.V) yazma eserin transkripsiyonu ve değerlendirmesi
Gazavât-i İmam ' Ali Qapu (K.A.V) transcribed and assessment of the work of writing
AYLİN ERCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DinNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ RECEP KÜREKLİ
- Kadıoğlu'nun manzum Dâstân-ı Ebâ Müslim'i (Metin-inceleme-sözlük)
Kadioglu's epic poem of Abâ Muslim (Language-analysis-text)
BETÜL AVCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSA DUMAN
- Bir halk kitabı olarak (H.1329 tarihli) 'Muhammed Hanefi hazretleri Cengi'
As a populer book (Dated h.1329) 'Muhammed Hanefi Hazretleri Cengi'
ESRA KARABIYIK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Türk Dili ve EdebiyatıÇankırı Karatekin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ABDULSELAM ARVAS