Effects of user experience of smart artifacts on perceived smartness

Akıllı ürünlerin kullanıcı deneyiminin algılanan akıllılık üzerine etkileri

PDF İndir

Tez No: 940922
Yazar: GİZEM ÇELEBİ
Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ FATMA PINAR ÖZEMİR
Tez Türü: Doktora
Konular: Endüstri Ürünleri Tasarımı, Industrial Design
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2025
Dil: İngilizce
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Endüstriyel Tasarım Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Endüstriyel Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 231

Özet

Akıllı ürünlerin ev ortamına girmesiyle ev ortamı, fiziksel ve dijital dünyanın bir arada bulunduğu hibrit bir ortama dönüşmeye başlamıştır. Akıllı ürünlerin evcilleştirilmesi, aynı zamanda bireylerin zihin modellerini, davranışlarını, beklentilerini, hayal kırıklıklarını ve etkileşimlerini de etkileyen bir dönüşüme yol açmıştır. Bununla birlikte, akıllılık kavramının tanımı, akıllı ürünleri deneyimleyen kullanıcılar olarak bireyler tarafından yeniden yapılandırılma eğilimindedir. Farklı bireyler akıllılık kavramına farklı anlamlar yükleyebilir. Bilişsel ve duygusal kullanıcı deneyimleri, bir deneyimin anlamını kapsayan referans yönlerini ve hem kullanıcı deneyimi hem de algılanan akıllılıkla ilişkilendirilebilen seçili akıllı ürün grubu hakkındaki kullanıcı algılarını ortaya çıkarabilir. Dolayısıyla, bu çalışma, akıllı ürünlerin sunduğu kullanıcı deneyimlerinin bilişsel ve duygusal yönlerinin akıllı ürünlerin algılanan akıllılığı üzerine etkilerini araştırmayı amaçlamaktadır ve bir akıllı ürünün 'akıllı' olarak tanımlanması için bireylerin beklentilerini daha iyi anlamayı amaçlamaktadır. Akıllı ürünlerin hızla ev ortamına girişiyle, kullanıcı deneyiminin ana öznesi olan bireylerin bakış açısından akıllı kullanıcı deneyiminin sağlanması için büyük önem taşımaktadır. Amaç, bireylerin bakış açılarına dikkat çekmek ve kullanıcıların akıllı bir artifaktı akıllı yapan şeyin ne olduğuna dair anlayışlarının nasıl olduğuna dair teorik çerçevelere katkıda bulunmaktır. Bu çalışmanın odak noktası, kullanıcı deneyiminin duygusal ve bilişsel yönlerinin algılanan akıllılık kavramını nasıl etkilediğini anlamaktır. Çalışma, ilk aşamada kullanıcı deneyiminin duygusal ve bilişsel yönlerine dayalı araştırmayı temel alarak, akıllı ürünlerin kullanıcı deneyimini bir araç olarak kullanır. İkinci aşamada, kullanıcı deneyiminin duygusal ve bilişsel yönleri ile algılanan akıllılık kavramı arasındaki varsayımsal ilişkiyi araştırır. Bu çalışma, aşağıdaki üç araştırma sorusunu ele almaktadır: • Kullanıcı deneyiminin bilişsel ve duygusal yönleri kullanıcıların algılanan akıllılığını nasıl etkiler? • Akıllı ürünlerin sağlarlıkları ve farklı etkileşim modları kullanıcı deneyimini ve algılanan akıllılığı nasıl etkiler? • Bireyler akıllı ürünlere, kullanıcı deneyimlerine ve etkileşim modlarına göre akıllılıklarına nasıl anlam verir? Araştırma kapsamında kullanılmak üzere örneklem olarak robot elektrikli süpürgeler, akıllı saatler ve akıllı hoparlörler seçilmiştir. Çünkü bu akıllı ürünler farklı sağlarlık ve fonksiyonları ile birbirinden farklı etkileşim modları sunmaktadırlar. Robot süpürgeler, otonom mobilite kabiliyetleri sayesinde görevlerini bireylerden bağımsız olarak gerçekleştirmekte, mobil uygulama ve fiziksel arayüzleri üzerinden bireylere kontrol, etkileşim ve deneyim özelleştirme olanağı sağlamaktadırlar. Giyilebilir teknoloji ürünü olarak akıllı saatler, bireylerin vücutlarına bağlı şekilde fonksiyon gösterirken, sürekli ve ulaşılabilir veri sağlamaktadırlar. Hem fiziksel arayüzleri üzerinden hem de mobil uygulama üzerinden kontrol, etkileşim ve deneyim özelleştirme olanağı sağlarken, bireyleri bu iki ortam üzerinden sürekli bilgilendirmektedirler. Son olarak, akıllı hoparlörler, ses ile kumanda edilme ana etkileşim modları ile bireyleri herhangi bir ortam üzerinden etkileşime gerek duymadan bilgi edinmeye ve etkileşime girmeye davet etmektedirler. Aynı zamanda fiziksel arayüzleri ve mobil uygulama üzerinden kontrol, etkileşim ve deneyim özelleştirme imkanı sunmaktadırlar. Çalışmanın odak araştırma grubu, robot süpürgelerle geçmiş deneyime sahip olan ve akıllı hoparlörde Türkçe dil desteği olmadığı için, akıllı hoparlörü deneyimleyebilmek için belli bir seviyede İngilizce konuşabilen kişiler olarak belirlenmiştir. Çünkü en az bir akıllı artifaktle geçmiş deneyime sahip olan katılımcılar, karşılaştırma ve yorumlama sürecinde geçmiş deneyimlerini referans alabilirler. Vaka analizi çalışması, konunun özüne dair daha derin bilgi elde edebilmek adına, on katılımcıyla birer haftalık kullanım süresi sonunda gerçekleştirilen çok katmanlı bir araştırma yöntem yaklaşımı belirlemiştir. Başlangıçta, katılımcıların bir haftalık kullanım süreçleri gerçekleştirilir ve ardından WhatsApp araştırma çalışması kapsamında sorular ve Google Formlar ortamı aracılığıyla anketler yapılmıştır. Ardından, kullanıcı deneyimi anlayışına dair içgörüler elde etmek için katılımcılarla bir dizi yarı yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Son olarak, kullanıcı deneyimi ile akıllı ürünlerin algılanan akıllılığı arasındaki ilişkiyi anlamak için düşünme protokolleri ile birlikte gerçekleştirilen bir haritalama çalışması yürütülmüştür. Yarı yapılandırılmış görüşmeler ve haritalama çalışmasının yapıldığı ikinci aşamada kullanıcı deneyimi ve algılanan akıllılık arasında kurulan varsayımsal bağ araştırılmıştır. Akıllı ürünlerin hangi işlevlerinin ve özelliklerinin katılımcılar tarafından akıllı ürünlerin 'akıllı' olarak tanımlanmasını sağladığını anlamak amaçlanmıştır. Toplanan veriler, kullanıcı deneyiminin duygusal ve bilişsel yönlerini ve bu yönlerin genel algılanan akıllılığı nasıl etkilediğini analiz etmek için kullanılmıştır. Bunu başarmak için, toplanan tüm veriler üç düzeyde tematik analizle analiz edilmiştir. İlk turda veriler farklılaştırılmış ancak anlamlı anlatı parçalarına bölünerek ilk alt temalar oluşturulmuştur. İkinci turda, alt temalar ile duygusal ve bilişsel kullanıcı deneyimi arasındaki ilişki kurularak üst temalar oluşturulmuştur. Bu süreçte ergonomik kullanıcı deneyimiyle ilişkili olarak ortaya çıkan alt temalar çalışma kapsamına dahil olmadığı için elenmiştir. Üçüncü turda, oluşturulan alt temalar, üst temalar ve duygusal ve bilişsel kullanıcı deneyimi ilişkileri, çalışmanın temel bulguları için şemsiye terimler olarak oluşturulan kapsayıcı kavramlar altında kategorize edilmiştir. Analiz edilen sonuçlara odaklanıldığında, akıllı ürünlerin duygusal kullanıcı deneyimi ile ilişkili olarak, duygusal katılım ve ilgi çekici varoluş kavramları ortaya çıkmıştır. Akıllı ürünlerin bilişsel kullanıcı deneyimi ile ilişkili olarak ise, tatmin edici deneyim, yeterlilik geliştirme, bağlanırlık, arzu edilirlik, ve artifakta kimlik atıfları kavramları ortaya çıkmıştır. Sonuçlar, bir akıllı artifaktın konuşulabilirliği, robotik olmaktan ziyade duygusal olarak tanımlanabilen etkileşim modları ile kullanıcılarda duygusal bir etkileşim yaratılması ve kullanıcıların akıllı artifaktları karakterize etmelerini ve insanlaştırmalarına olanak sağlanması, kullanıcıların akıllı artifaktlarla duygusal bağ kurmasını teşvik ederek, akıllı artifaktları akıllı olarak tanımlamalarına yol açabilir. Ayrıca, motive edici ve şaşırtıcı etkileşimler ve ilgi çekici deneyimlerin sağlanmasının, algılanan akıllılığı olumlu yönde etkilediği görülmektedir. İkinci olarak, sağlanan kullanıcı deneyiminin bilişsel yönlerine odaklanıldığında, kullanıcı beklentilerini aşan ve diğer ürünlerden veya kullanıcıların yeteneklerinden daha üstün görülmelerine neden olan özellikler ve sağlarlıklar üzerinden kurulan kullanıcı deneyimlerinin, algılanan akıllılığı olumlu yönde etkilediği görülmektedir. Kullanıcının hem fiziksel hem de zihinsel olarak yeterliliğini ve yeteneklerini artırmak ve kullanıcıların diğer artifaktlara olan bağımlılığını azaltmak da algılanan akıllılık üzerinde olumlu etki yarattığı söylenebilir. Bazı hata durumlarında, kullanıcıların akıllılığının kullanıcılar tarafından sorgulandığı görülmektedir. Bilgiyi, diğer insanları ve diğer artifaktları daha erişilebilir hale getirerek, akıllı bir artifaktın bağlantısının İnternet'in veya diğer akıllı artifaktların akıllılığını kendilerine aktardığı ve bunun sonucunda kullanıcıların akıllı artifaktları akıllı olarak tanımlamasına yol açtığı görülmektedir. Arzu edilirliğin, akıllı artifaktın diğer artifaktlara kıyasla katma değer sağlayan, şık ve gelişmiş bir teknoloji ürünü olmasına bağlı olduğu ve hem akıllı artifaktın algılanış biçimini hem de kullanıcının kendi kimliğini etkileyerek algılanan akıllılığı olumlu yönde etkilediği ortaya çıkmıştır. Son olarak, tanıdık, esnek ve güvenilir olma kimlik atıflarının akıllı artifaktların algılanan akıllılıkları üzerinde olumlu etkisi olduğu söylenebilir. Sonuç olarak, bu tez, kullanılabilirlik ve verimlilik gibi ergonomik kullanıcı deneyimi ile ilgili yönlerin yanı sıra, kullanıcı deneyiminin duygusal ve bilişsel yönlerinin de akıllı ürünlerin algılanan akıllılığını artırmak için temel bir unsur olduğunu göstermektedir. Kullanıcı deneyiminin duygusal ve bilişsel yönlerine dikkat çekerek, tasarımcıların yalnızca işlevsel ve verimli değil, aynı zamanda algılanan akıllılık açısından ilgi çekici ve tatmin edici akıllı ürünler ortaya koyabileceklerini vurgulamaktadır. Bu araştırmanın çıkarımları iki yönlüdür. İlk olarak, tasarımcıların akıllı ürün tasarım süreçlerinin erken aşamalarında dikkate almaları için akıllı ürünlerin duygusal ve bilişsel kullanıcı deneyimi özellikleri hakkında kapsamlı içgörüler sağlar. İkinci olarak, kullanıcıların bakış açısından algılanan akıllılığı etkileyen duygusal ve bilişsel kullanıcı deneyimi yönlerinin kavramsallaştırılmasını sunarak akademik söyleme katkıda bulunur. Çalışma, algılanan akıllılığı etkileyen kullanıcı deneyiminin duygusal ve bilişsel yönlerini vurgularken, katılımcı sayısı ve farklı çalışmalarda genişletilebilecek örnek akıllı ürün grubu gibi sınırlamalarını da kabul etmektedir. Araştırma çalışması, robot süpürge, akıllı saat ve akıllı hoparlör ürünleri örneklem kullanılarak gerçekleştirilmiştir; gelecekteki çalışmalarda, örnek ürün grubu genişletilebilir veya farklı bir akıllı artifakt grubu kullanılabilir. Araştırma çalışması, robot elektrikli süpürgelerle ilgili geçmiş deneyimi olan ve Türkçe dil desteği bulunmayan akıllı hoparlörle iletişim kurmalarını sağlayacak düzeyde İngilizce bilen katılımcılarla yürütülmüştür. Bu nedenle, tüm katılımcılar lisans mezunlarına karşılık gelmektedir. Ancak gelecekteki çalışmalarda, katılımcı grubu değiştirilebilir veya genel algılanan akıllılığın anlaşılmasını zenginleştirmek için farklı gruplar dahil edilebilir. Araştırma çalışması, gelecek çalışmalarda daha fazla sayıda katılımcı ile tekrarlanabilir.

Özet (Çeviri)

Smart artifact domestication has been transforming the home environment into a hybrid environment of physical and digital worlds. It has also affected the behaviors, expectations, frustrations, mindsets, and interactions of individuals with smart artifacts. Correspondingly, the definition of smartness is reconstructed by individuals who are the subject of the user experience of smart artifacts. This thesis investigates the impact of user experience with a focus on cognitive and emotional aspects on the perceived smartness of smart artifacts, aiming to better understand what users expect when a smart artifact is identified as 'smart'. With the rapid domestication of smart artifacts, ensuring user experience that enhances the smartness of the artifact and user experience from individuals' perspectives is of utmost importance. The purpose is to give attention to individuals' points of view and to contribute to the theoretical frameworks about how the users perceive what makes a smart artifact smart. The focus of this thesis is on understanding how emotional and cognitive aspects of user experience influence the perceived smartness concept. The study uses the user experience of smart artifacts as a tool by basing the research on the emotional and cognitive aspects of user experience in the first stage. In the second stage, it investigates the hypothetical relationship between the emotional and cognitive aspects of user experience and the perceived smartness concept. The thesis addresses three research questions as follows: • How do cognitive and emotional aspects of user experience influence the perceived smartness of users? • How do affordances and different interaction modes of smart artifacts affect user experience and perceived smartness? • How do individuals give meaning to smart artifacts, their user experience, and their smartness in relation to interaction modes? Selection of the exemplary smart artifacts is based on a smartness characteristics definition map designed by analyzing the previous smartness studies in the literature. Definitions from the previous studies are used as a base for a thematic analysis to structure the smartness characteristics definition map. Followingly, 15 smart artifacts are gathered from e-commerce websites, analyzed, and evaluated based on the smartness characteristics definition map. In the end, 3 smart artifacts, robot vacuum cleaners, smartwatches, and smart speakers, are selected as exemplary smart artifacts for the study. These smart artifacts also provide different affordances from each other by being mobile, being able to be controlled by voice, and being wearable technology. The exemplary smart artifacts are also analyzed based on their multimodal interaction modes, participation and communication types, and sensory levels. Pilot studies are conducted with 2 participants to understand if the selection of research methodologies is effective in researching emotional and cognitive aspects of user experience and their effects on the perceived smartness concept. The online research study is conducted to understand if user comments as narratives are efficient in understanding the emotional and cognitive aspects of user experience and their effects on the perceived smartness concept. Finally, based on the insights gathered from the pilot study and the online research study, the research methodology of the case study is structured. The research study adopted a multi-layered methods approach to provide a comprehensive analysis. Initially, use sessions are conducted with participants, which are followed by a WhatsApp research study and questionnaires via Google Forms. Followingly, a series of semi-structured interviews is conducted with participants to gather insights into common user experience understanding. Lastly, a mapping study was conducted along think-aloud protocols to understand the relation between user experience and perceived smartness of smart artifacts. The second phase of the mapping study aimed to understand which functions and characteristics of the smart artifacts ensure that the smart artifacts are defined as 'smart' by the participants. The gathered data were used to analyze the emotional and cognitive aspects of user experience and how these aspects influence the overall perceived smartness. To achieve this, all gathered data is analyzed by three levels of thematic analysis. In the first round, the data is divided into differentiated but meaningful bits of narratives, and the initial sub-themes are generated. In the second round, sub-themes are related to the emotional and cognitive aspects of UX, and parent themes are generated. In the third round, the generated sub-themes, parent themes, and emotional and cognitive aspects of UX relations are categorized under generated concepts that are umbrella terms for the key findings of the study. Focusing on the analyzed outcomes, about emotional aspects of UX of smart artifacts, emotional engagement, and intriguing existence concepts emerged. About cognitive aspects of UX of smart artifacts, gratifying experience, competence enhancement, connectivity, desirability, and identity attributions to the artifact concepts have emerged. As the results present, creating emotional engagement in users by talkability of an artifact, by interaction modes that can be defined emotional rather than robotic, and providing affordances and features that lead the users to characterize and humanize smart artifacts encourage users to emotionally bond with smart artifacts can lead the users to identify smart artifacts as smart. Also, it is seen that providing motivating and surprising interactions, and situations as intriguing experiences influence the perceived smartness positively. Secondly, focusing on the cognitive aspects of the user experience, it is seen that providing gratifying experiences that exceed user expectations and are better than other devices or the user's capabilities is found to be superior, which influences the perceived smartness positively. Enhancing the user's competence and abilities, both physically and mentally, and liberating the user from other devices, also affects the perceived smartness. In some error situations, smartness of the users is questioned by the users themselves. It is seen that by making information, other people, and other devices more accessible, the connectivity of a smart artifact transfers the smartness of the Internet, or other smart artifacts, to themselves, which leads participants to define the smart artifacts as smart. It has emerged that desirability depends on the smart artifact being a stylish and advanced technology product that has additional value compared to other artifacts, and by affecting the identity of the user, positively influencing the perceived smartness. Lastly, identity attributions of being familiar, flexible, and trust-worthy have a positive impact on the perceived smartness. In conclusion, this thesis demonstrates that apart from ergonomic aspects of UX, such as usability and efficiency, emotional and cognitive aspects of UX are also pivotal elements for enhancing the perceived smartness of smart artifacts. By paying attention to the emotional and cognitive aspects of user experience, designers can create smart artifacts that are not only functional and efficient but also engaging and satisfying in terms of perceived smartness. The implications of this research are twofold. Firstly, it provides comprehensive insights about the emotional and cognitive aspects of the UX of smart artifacts for designers to take into account in the early phases of smart artifact design processes. Secondly, it contributes to the academic discourse by offering a conceptualization of emotional and cognitive aspects of UX that influence perceived smartness from the users' perspective. While the study highlights the emotional and cognitive aspects of user experience that influence perceived smartness, it also acknowledges its limitations, such as the number of participants and the exemplary smart artifact group, which can be extended in different studies.

Benzer Tezler

Tez No
518980
Psikofizyolojik ölçüm tabanlı beyin bilgisayar arayüz sistemlerinde performans artırmaya yönelik bir çalışma
A study on performance increasing in psychophysiological measurement based brain-computer interface systems
ERDEM ERKAN
Doktora
Türkçe
2018
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrol Karabük Üniversitesi
Bilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET AKBABA
Tez No
893031
Etkileşimli ortamlarda görsel iletişimin ikna üzerine etkisi ve bir uygulama
The effect of visual communication on persuasion in interactive environments and an application
DEMET ÖZKAN ÇETİNKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Güzel Sanatlar Hacettepe Üniversitesi
Grafik Ana Sanat Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ DENİZ YEŞİM TALUĞ
Tez No
940894
Akıllı mücevherlerde lüks değer algısını etkileyen faktörlerin analizi
The analysis of factors influencing the luxury value perception in smart jewelry
SEVBAN AKIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Endüstri Ürünleri Tasarımı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Endüstri Ürünleri Tasarımı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜSEYİN ÖZKAL ÖZSOY
Tez No
816000
Dialogue for all: Crafting inclusive and humanized voice assistants for diverse populations through an interdisciplinary approach
Herkes için diyalog: Farklı topluluklar için kapsayıcı ve insani sesli asistanlar oluşturmak üzerine disiplinler arası bir yaklaşım
YELİZ YÜCEL
Doktora
İngilizce
2023
İletişim Bilimleri Galatasaray Üniversitesi
Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KEREM RIZVANOĞLU
Tez No
683174
Urban ecotherapy: A comparative evaluation on the therapy potentials of park features in Istanbul
Kentsel ekoterapi: İstanbul'daki park özelliklerinin terapi potansiyelleri üzerine karşılaştırmalı bir değerlendirme
DİDEM KARA
Yüksek Lisans
İngilizce
2021
Şehircilik ve Bölge Planlama İstanbul Teknik Üniversitesi
Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLDEN DEMET ORUÇ

Geri Dön