Morfometrik analiz yardımıyla erozyona duyarlı alanların önceliklendirilmesi
Prioritization of erosion-prone zones by morphometric analysis
- Tez No: 941016
- Danışmanlar: PROF. DR. MÜSTEYDE BADUNA KOÇYİĞİT
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: İnşaat Mühendisliği, Civil Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Hidrolik ve Su Kaynakları Mühendisliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 175
Özet
Toprak erozyonu, şiddetli yağış veya güçlü rüzgâr gibi doğal kuvvetler ile insan etkisiyle toprak parçacıklarının yerinden koparılıp taşınmasıyla oluşan jeolojik bir süreçtir. Türkiye, coğrafi konumu, topoğrafyası, iklimi ve toprak koşulları nedeniyle erozyona karşı özellikle hassastır. Bu çalışmada, Türkiye'nin ciddi toprak erozyonu ile karşı karşıya olan havzalarından biri olan Çoruh Havzası çalışma alanı olarak seçilmiştir. Çalışmada Çoruh Havzası'nın üç alt havzasında erozyon duyarlılığını etkilediği düşünülen onyedi morfometrik parametre ile üç jeololik-hidrolojik parametre kullanılarak havzanın erozyon duyarlılığı incelenmiştir. Parametrelerin erozyon duyarlılığı üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP)-uzman görüşü ve AHP-doğrusal normalizasyon, Shannon entropi, temel bileşen analizi ve eşit ağırlıklar olmak üzere beş adet yöntem kullanılmıştır. Elde edilen parametre ağırlıkları kullanılarak Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinden (ÇKKV) COPRAS (Complex Proportinal Assessment) ve TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) yöntemleri uygulanmış ve üç alt havzada toplam 93 mikro alt havza erozyon duyarlılığı açısından önceliklendirilmiştir. Çalışmada kriter ağırlıklarının belirlenmesinde kullanılan Shannon entropi yönteminin uzman görüşleriyle benzer sonuçlar verdiği, en farklı sonuçların parametrelerin aynı etkiye sahip olduğu eşit ağırlık yöntemiyle elde edildiği görülmüştür. COPRAS ve TOPSİS yöntemleri ile de çok benzer sonuçlar elde edilmiştir. Önceliklendirme işlemleri sonucu erozyona en duyarlı alt havzanın Artvin'in Yusufeli ilçesinde, en az duyarlı alt havzanın ise Erzurum ili Şenkaya ilçesi ile Kars ili Sarıkamış ilçesinin kesişiminde yer aldığı tespit edilmiştir. Bu çalışma sonucunda kriter ağırlıklarının belirlenmesinde Shannon entropi yönteminin güvenilir sonuçlar vermesi ve pratik olması nedenleriyle tercih edilebileceği, özellikle ölçüm veya gözlem istasyonu bulunmayan havzalarda morfometrik parametreler yardımıyla ÇKKV yöntemleri kullanılarak erozyon duyarlılık haritalarının oluşturulabileceği ve ilgili kurumlar için bu haritaların havza yönetiminde önemli fikirler verebileceği sonucuna varılmıştır.
Özet (Çeviri)
Soil erosion is a geological process that occurs when soil particles are dislodged and transported by natural forces such as heavy rainfall and strong winds, or by human activities. Turkey is particularly vulnerable to erosion due to its geographical location, topography, climate, and soil conditions. This study examines the Çoruh Basin in Türkiye, which faces severe soil erosion. In the study, the erosion susceptibility of the basin was investigated using seventeen morphometric parameters and three geological-hydrological parameters that are considered to affect the erosion susceptibility of the Çoruh Basin. Five methods were used to determine the effect of parameters on erosion susceptibility: Analytical Hierarchy Process (AHP)-expert opinion and AHP-linear normalization, Shannon entropy, principal component analysis, and equal criteria weights. Using these parameter weights, COPRAS (Complex Proportional Assessment) and TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) methods of Multi-Criteria Decision Making Methods (MCDM) were applied, and a total of 93 micro sub-basins in three sub-basins were prioritized in terms of erosion susceptibility. It was observed that the Shannon entropy method used in determining the criterion weights in the study gave similar results to expert opinions, and the most distinct results were obtained with the equal weights method, where the parameters had the same effect. Very similar results were obtained with COPRAS and TOPSIS methods. As a result of the prioritization process, it was determined that the sub-basin that is the most prone to erosion is located in the Yusufeli district of Artvin. In contrast, the least sensitive sub-basin is located in the intersection of Şenkaya district of Erzurum and Sarıkamış district of Kars provinces. Following this study, it is concluded that the Shannon entropy method can be preferred in determining the criteria weights because it provides reliable results and is practical and that erosion susceptibility maps can be created using MCDM methods and morphometric parameters, especially in basins without measurement or observation stations. These maps can offer valuable insights for relevant government bodies in basin management programs.
Benzer Tezler
- Havza (Samsun) Depresyonu'nda doğal afet risk analizi
Natural disaster risk analysis in Havza (Samsun) Depression
ÖZGÜR ARAS
Doktora
Türkçe
2021
CoğrafyaOndokuz Mayıs ÜniversitesiCoğrafya Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HALİL İBRAHİM ZEYBEK
- Morfometrik parametreler ve havza hidrolojisi üzerindeki etkileri: Eğirdir Gölü havzası örneği
Morphometric parameters and watershed hydrology effects: Eğirdir Lake basın sample
CANAN KARADENİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Ormancılık ve Orman MühendisliğiIsparta Uygulamalı Bilimler ÜniversitesiOrman Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYTEN EROL GÖRÜR
- Göksu nehri ve Tarsus çayı (Mersin) arasında yer alan akarsuların morfometrik, hidrolojik ve hidrokimyasal özelliklerinin araştırılması
Investigation of the morphometric, hydrological and hydrochemical properties of the rivers located between Goksu river and Tarsus river (Mersin)
ÜMİT YILDIRIM
Doktora
Türkçe
2018
Jeoloji MühendisliğiMersin ÜniversitesiJeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CÜNEYT GÜLER
- Hydrogeological investigation of the central part (central sub-basin) of the Erbil basin (north of Iraq)
Erbil havzası orta bölümünün (orta alt havzası) (Irak'ın kuzeyi) hidrojeolojik incelemesi
NASHWAN JALAL SMAIL KHOSHNAW
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
Jeoloji MühendisliğiFırat ÜniversitesiJeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖZLEM ÖZTEKİN OKAN
- Morfometrik parametreler yardımıyla olası havza taşkın potansiyelinin değerlendirilmesi: Doğu Akdeniz havzası örneği
Assessment of potential flash flood risk using morphometric parameters: The Eastern Mediterranean basin case study
EGEMEN BABAİBAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
İnşaat MühendisliğiGazi Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MÜSTEYDE BADUNA KOÇYİĞİT