Arkeolojik çalışmalar ışığında Aşağı İtil bölgesi Altın Orda'da şehirler ve şehir hayatı
Cities and urban life in the Lower İtil region during theGolden Horde period in the light of archaeological research
- Tez No: 943017
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ERKİN EKREM
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Türk Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 377
Özet
Altın Orda Devleti'nden önce Aşağı İtil, şehirleşmenin sınırlı kaldığı bir bozkır kuşağı olmuştur; buradaki Saksin, bilinen tek büyük yerleşim olarak öne çıkmıştır. XIII. yüzyıl ortalarından itibaren Altın Orda'nın teşekkülüyle hanlar, düzenli vergi toplama stratejileri doğrultusunda, boş alanlarda sıfırdan, planlı ve çok işlevli kentler inşa ederek bölgenin çehresini kısa sürede değiştirmiştir. Bu kentler, çağdaş İslâm ve Avrupa şehirlerinden farklı olarak, çoğunlukla sursuz ve açık bir yerleşim düzeni sergilemiş; mimarî tasarımlarında Harezm, Kafkasya, Kırım, İtil ve Rus knezliklerinden getirilen zanaatkârların bilgi birikimi belirleyici rol oynamıştır. Devlet ideolojisinin İslâmîleştirilmesi, cami, hamam ve türbe kümelerini kent dokusunun ayrılmaz parçası hâline getirerek Doğu İslâm mimarisine özgü kentsel kimlikler ortaya çıkarmıştır. Altın Orda kentleri, idarî merkez olmanın ötesinde; zanaat, metalürji, seramik ve el sanatlarının geliştiği üretim sahaları, aynı zamanda Avrasya ticaret ağının kavşak noktaları olmuştur. Hanlık tarafından güvence altına alınan kervan yolları, pazaryerleri, çarşılar, kervansaraylar ve atölyeler aracılığıyla canlı bir iktisadî dolaşım tesis edilmiş; böylece Aşağı İtil, Saray ve Saray el-Cedid gibi başkentlerin yükselişiyle devletin siyasal ve ticarî merkezi hâline gelmiştir. Bu tez, söz konusu şehirleşme sürecini; arkeolojik bulgular (kazı stratigrafileri ve buluntu envanterleri) ile yazılı ve nümizmatik kaynaklar ışığında, CBS tabanlı mekânsal modelleme, tipolojik sınıflandırma ve karşılaştırmalı tarihsel analiz yöntemleriyle inceler. Amaç, Aşağı İtil'de ortaya çıkan özgün Altın Orda kent modelini tanımlamak; bozkır-yerleşik etkileşimi, İslâmîleşme ve Avrasya ticaretindeki rolü bakımından, Orta Çağ kent tarihi literatürüne disiplinler arası bir katkı sunmaktır.
Özet (Çeviri)
Before the establishment of the Golden Horde, the Lower Itil region was a steppe zone where urbanization remained limited; Saksin stood out as the only known major settlement in the area. From the mid-13th century onwards, with the formation of the Golden Horde, the khans—driven by strategies for systematic tax collection—transformed the region by constructing planned and multifunctional cities from scratch in previously uninhabited areas. These cities, unlike their contemporary Islamic and European counterparts, were mostly unfenced and open in layout. The architectural designs were significantly influenced by the expertise of craftsmen brought from Khwarazm, the Caucasus, Crimea, the Volga region, and the Russian principalities. The Islamization of state ideology integrated clusters of mosques, bathhouses, and mausoleums into the urban fabric, thereby generating urban identities typical of Eastern Islamic architecture. Golden Horde cities functioned not only as administrative centers but also as sites of production where crafts, metallurgy, ceramics, and handicrafts flourished. At the same time, they emerged as key junctions within the Eurasian trade network. Through caravan routes, marketplaces, bazaars, caravanserais, and workshops safeguarded by the state, a vibrant economic circulation was established. Consequently, the rise of capitals such as Sarai and New Sarai turned the Lower Itil region into the political and commercial heart of the state. This dissertation examines the aforementioned urbanization process through archaeological data (excavation stratigraphies and artifact inventories), along with written and numismatic sources, using GIS based spatial modeling, typological classification, and comparative historical analysis. The aim is to define the distinctive Golden Horde urban model that emerged in the Lower Itil, and to offer an interdisciplinary contribution to the historiography of medieval urbanism in terms of steppe-sedentary interaction, Islamization, and the region's role in Eurasian trade.
Benzer Tezler
- Roma-Bizans Dönemi'nde Ankara (Siyasi, fiziki, idari,sosyo-ekonomik ve dini yapı)
Ankara in Roman-Byzantine Period (Political, physical, socio-economic and religious structure)
HASAN AKYOL
- Arkeolojik veriler ışığında Sin kültü
Sin cult in the light of archaeological data
AZİZE TURGUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
ArkeolojiAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. YUSUF ALBAYRAK
- Soli nekropolü ışığında Kıbrıs'ta Klasik Dönem
Classical Period in Cyprus in light of the necropolis of soloi
HAZAR KABA
- Amorium antik kentinin manyetik yöntem ile araştırılması
Investigation of the Amorium ancient city by using magnetic method
YUNUS LEVENT EKİNCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Jeofizik MühendisliğiÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiJeofizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. ALİ KAYA