Osmanlı Devleti'nde üretilen atlasların coğrafi açıdan incelenmesi
Geographical analysis of atlases produced in the Ottoman Empire
- Tez No: 944779
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NAZAN KARAKAŞ ÖZÜR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Coğrafya, Geography
- Anahtar Kelimeler: Coğrafya tarihi, kartografya, harita, atlas, Osmanlı'da atlaslar, History of geography, cartography, maps, atlas, Ottoman atlases
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çankırı Karatekin Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Coğrafya Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 208
Özet
Coğrafya tarihi içerisinde kartografya geçmişten itibaren farklı süreçlerden geçerek bugünkü durumunu almıştır. Atlaslar da bu sürecin bir parçasını oluşturmaktadır. Mercator'un Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mvndi et Fabricati (1595) adlı eseri ile atlas kavramı harita kitapları için kullanılmaya başlanmış, Mercator'la birlikte kartografik bir anlam yüklenmiştir. Atlaslar Avrupa devletlerinde matbaanın da etkisiyle ciddi miktarda basılıp satılmış, değişikliklere uğramış, coğrafi bilginin geliştirilmesiyle önemli bir ticari ürün olarak kullanılmıştır. Atlaslar Osmanlı Devleti tarafından da üretilmiştir. Bu doktora tezinin amacı, Osmanlı haritacılık faaliyetleri içinde yer alan atlasların özelliklerinin incelenmesi ve ortaya konulmasıdır. Osmanlı Atlaslarını hem içerik hem teknik yönüyle ele alarak, Osmanlı coğrafyacılığının evrimi ve Avrupa ile arasındaki farkları ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu amaçla öncelikle Osmanlı'da üretildiği bilinen 56 atlas listelenmiştir. Bunlar içerisinden 56 atlası temsil edecek 4 tanesi, daha ayrıntılı şekilde içinde yer alan her harita incelenmiştir. Tezde öncelikle atlas kavramı fenomenolojik bakışla ele alınmıştır. Atlaslar içerisindeki haritaların analizinde, Özür 'ün oluşturduğu (2019; 2021) harita analiz tekniği kullanılmıştır. Bu teknik kullanılarak, minyatür, portolan, erken modern projeksiyon ve modern projeksiyonlara sahip türde 4 atlas içerisindeki 176 harita genel ve içerik açısından değerlendirilmiştir. Osmanlıdaki atlasların durumu hakkında genel bir çerçeve çizilmiştir. Osmanlı Atlasları bulguları ile Avrupa Atlasları karşılaştırılmıştır. İnceleme sonucunda, Osmanlı atlaslarının üretim amacı ve sunum biçimi bakımından Avrupa atlaslarından ayrıldığı görülmüştür. Avrupa'da atlaslar büyük ölçüde ticari amaçlarla ve estetik kaygılarla üretilirken, Osmanlı'da atlaslar devlet ihtiyaçları doğrultusunda hazırlanmış, bu nedenle süsleme yerine işlevselliğe, coğrafi bilginin doğru sunumuna önem verilmiştir. İlk örnekler arasında yer alan minyatür ve portolan haritalar, zamanla modern projeksiyonlara evrilmiş; Muhit gibi eserlerde geçiş dönemine ait haritalar yer almıştır. Bu geçiş, Osmanlı'da atlas üretiminin değişen ihtiyaçlara göre dönüşüm geçirdiğini de ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, Osmanlı Devleti kendine özgü bir haritacılık geleneği geliştirmiş; atlas üretimi batıdakinin aksine, devlet eliyle gerçekleştirilmiş ve devlet işlerinde kullanılmıştır. Halkın veya özel girişimcilerin bu süreçte yeri olmamıştır. Oluşan bu gelenek, haritacılığın bir kaynaktan üretilmesine neden olmuş, atlas ticari bir ürüne dönüşememiş üretimin sayıca az olmasına neden olmuştur. Bu durum haritaların edinim ve kullanımının halk arasında yayılmasını da olumsuz etkilemiştir.
Özet (Çeviri)
Cartography constitutes one of the key research topics within the history of geography. Evolving through various historical phases, cartography has reached its current state with atlases playing a crucial role in this development. Since the time of The concept of the“atlas”was first introduced by Gerardus Mercator with his work Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati (1595), attributing a cartographic meaning to such map collections. With the advent of the printing press, atlases were widely produced and distributed across Europe, undergoing continuous changes and becoming significant commercial products through the advancement of geographic knowledge. Similarly, atlases were also produced in the Ottoman Empire. This doctoral dissertation aims to examine the characteristics of atlases within the scope of Ottoman cartographic practices. By analyzing both the content and technical features of Ottoman atlases, the study seeks to reveal the evolution of Ottoman geography and its distinctions from European traditions. To this end, 56 known Ottoman atlases were catalogued, and four representative examples were selected for detailed analysis of all individual maps they contain. The concept of the atlas is approached from a phenomenological perspective, and the maps within these atlases are analyzed using the technique developed by Özür (2019; 2021). Through this method, 176 maps encompassing miniature, portolan, early modern, and modern projection types were evaluated in terms of both form and content. The findings outline a general framework regarding the status of atlases in the Ottoman context and offer a comparative analysis with European atlases. The study concludes that Ottoman atlases differ from their European counterparts in terms of purpose and presentation. While European atlases were primarily produced for commercial and aesthetic purposes, Ottoman atlases were prepared to meet state needs, prioritizing functionality and accurate representation of geographic knowledge over decoration. Early examples such as miniature and portolan maps gradually evolved into modern projections, as evidenced by transitional works like Muhit. This transition reflects the adaptive nature of atlas production in the Ottoman Empire in response to shifting demands. Ultimately, the Ottoman Empire developed a unique cartographic tradition in which atlas production was state-driven and state-utilized, with minimal involvement from the public or private sector. As a result, atlas production remained limited in quantity, hindering the dissemination and accessibility of cartographic knowledge among the general population.
Benzer Tezler
- Byzantine heritage depicted: the aqueduct of Valens in the historical topography of Istanbul
Tasvirdeki Bizans mirası: İstanbul'un tarihi topografyasında Valens Su Kemeri
FATMA SARIKAYA IŞIK
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
MimarlıkOrta Doğu Teknik ÜniversitesiMimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ PELİN YONCACI ARSLAN
- Experience value, counter-monument, narrative archive: the memory landscape of the railroaders in Türkiye
Yaşam Değeri, Karşı-Anıt, Anlatı Arşiv: Türkiye'deki Demiryolcuların Hafıza Peyzajı
BAŞAK ÖZDEN
- Paşalimanı (Aloni) adası şaraphane yapıları için koruma ve yeniden kullanım önerileri
Conservation and reuse proposals for Pasalimani (Aloni) island winery buildings
TUĞÇE CANER
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ UMUT ALMAÇ
- Osmanlı Devleti'nde ihracat için pamuk üretimi (1860-1870)
Cotton production of Ottoman State for export (1860-1870)
FATİH DAMLIBAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
TarihMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN KIZILTOPRAK