Yusuf b. Mehmed b. el-Bakkal el-Tabib'in H. 1015-1016 (1607-1608) senesi için hazırladığı ahkâm takvimi üzerine bir inceleme
An analysis of the almanac with prognostications for the year H. 1015-1016 (1607-1608) prepared by Yusuf b. Mehmed al-Bakkal al-Tabib
- Tez No: 945700
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ GAYE DANIŞAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Astronomi ve Uzay Bilimleri, Tarih, Astronomy and Space Sciences, History
- Anahtar Kelimeler: astronomy, Yusuf B. Mehmed B. El-Bakkal El-Tabib, Mehmed Efendi eş-Şehir Tabib İbn-i Bakkal, Müneccimbaşı, Hekimbaşı
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Bilim Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 168
Özet
Bu tez, hekimbaşı ve müneccimbaşı Mehmed Efendi eş-Şehir Tabib İbn-i Bakkal'ın oğlu Yusuf b. Mehmed b. el-Bakkal el-Tabib'in, Sultan I. Ahmet adına H. 1015-1016 yılı için hazırladığı ahkâm takviminin içerik ve bağlam açısından detaylı bir analizini yapmayı amaçlamaktadır. Takvim, astronomi, meteoroloji, ziraat, sağlık ve siyaset gibi farklı alanlardaki öngörüleriyle dönemin pratik bilgi üretimi ve kullanımına dair önemli ipuçları sunar. Takvimi özel kılan bir diğer unsur ise, Yusuf b. Bakkâl'ın astronomik hesaplamalarında dönemin yaygın kaynağı olan Uluğ Bey Zici yerine, Takiyüddin er-Rasıd'ın gözlemlerine atıfta bulunmasıdır. Bu, İstanbul Gözlemevi'nin yıkılmasından sonra gözlemevi programının takvimlerdeki izini anlamamıza yardımcı olur. Takvim, Osmanlı Türkçesinden transkribe edilerek astronomi, meteoroloji, ziraat ve sağlık olmak üzere dört ana kategoriye ayrılmıştır. Her kategori, dönemin bilimsel literatürüyle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Ayrıca, Yusuf b. Bakkâl'ın hem hekim hem de müneccim olmasından dolayı, sağlıkla ilgili bölümler Osmanlı tıbbı literatürüyle karşılaştırılarak bireysel hekimlik pratiğinin takvime etkisi araştırılmıştır. Karşılaştırmalı analizde ise,“Osmanlı'da Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma: Yıllık ve Daimî Takvimler (1550–1710)”başlıklı 119K827 no'lu TÜBİTAK-1003 projesi çerçevesinde oluşturulan geniş takvim veri havuzundan yararlanılmış ve dijital veri analiz araçlarıyla takvimin bağlamsal konumu ve yapısal özellikleri sınıflandırılmıştır. Böylece, yalnızca bir takvimin derinlemesine analizi değil, aynı zamanda Osmanlı takvim geleneğindeki yeri de daha net bir şekilde ortaya konmuştur. AnahtarKelimeler: astronomi, Mehmed Efendi eş-Şehir Tabib İbn-i Bakkal, Yusuf B. Mehmed B. El-Bakkal El-Tabib'in, müneccimbaşı, hekimbaşı.
Özet (Çeviri)
This thesis aims to conduct a detailed analysis of the content and context of the almanac calendar with prognostications prepared by Yusuf b. Mehmed b. el-Bakkal el-Tabib, son of the chief physician and chief astronomer Mehmed Efendi eş-Şehir Tabib İbn-i Bakkal, for Sultan Ahmed I during the year 1015–1016 AH. The calendar contains predictions and interpretations in diverse fields such as astronomy, meteorology, agriculture, health, and politics, offering valuable insights into the practical production and application of knowledge during the period. One of the aspects that makes this calendar unique is Yusuf b. Bakkâl's reference to Takiyüddin er-Rasıd's observations rather than the widely used source of the time, the“Zij of Ulugh Beg,”in his astronomical calculations. This reference provides an opportunity to examine how the observatory program continued to influence calendars following the destruction of the Istanbul Observatory. The calendar was transcribed from Ottoman Turkish and categorised into four main sections: astronomy, meteorology, agriculture, and health. Each section was analysed comparatively with the scientific literature of the era, additionally, due to Yusuf b. Bakkâl's dual role as both a physician and an astrologer, the health-related sections were compared with Ottoman medical literature, exploring the impact of individual medical practice on the calendar. For the comparative analysis, the extensive calendar database created within the framework of the TÜBİTAK-1003 project with number 119K827, titled“A Comparative Study of the Theoretical and Practical Aspects of Scientific Activity in the Ottoman Empire: Annual and Perpetual Calendars (1550–1710),”was utilised. Digital data analysis tools were used to classify the calendar's contextual position and structural features. In this way, the study provides an in-depth analysis of a single calendar and clarifies its position within the broader Ottoman calendar tradition.
Benzer Tezler
- Eski Türk edebiyatında Mensur Yûsuf u Züleyhâ hikâyeleri ve Muhammed B. İbrahim'in Yûsuf u Züleyhâ'sı
The stories of Yûsuf and Zuleyhâ written in prose and Muhammed b. İbrahim's Yûsuf and Zuleyhâ
MEHMET ŞAHİN
Doktora
Türkçe
2015
Türk Dili ve EdebiyatıYıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA ERDOĞAN
- Hocazade ve Hasiya Ala Şarh hdayet Al ?Hikma adlı eseri
Hocazade and her work is Hasiya Ala Sarh Hidayet Al-Hikma
EMRE ÖNAL
- Osmanlılarda silsile geleneği ve resimli hanedan silsilenameleri
The Ottoman tradition of genealogy and the illustrated dynastic genealogies
ABDURRAHİM AYĞAN
Doktora
Türkçe
2017
El SanatlarıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BANU MAHİR
- Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan Fatih devri sonuna kadar geçen dönemde Arapça belagata dair eser yazan Osmanlı-Türk alimleri
Başlık çevirisi yok
MEHMED SAMİ BENLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
1991
Doğu Dilleri ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiArap Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET SUBHİ FURAT
- Mehmed bin Pûlâd'ın ?Terceme-i Yûsuf u Züleyhâ? adlı eserinin ses ve biçim yapısı
Voice and shape structure of Mehmed bin P?lad?s wok of art named ?Terceme-i ?Y?suf u Züleyh??
MEHTAP ALPER
Doktora
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıOndokuz Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. SALİH DEMİRBİLEK