İdil-Ural Türklerinde cedidcilik (Yeniliklçilik) hareketi (1850-1917)
The Jadiddist movement in Idil-Ural area (1850-1917)
- Tez No: 94576
- Danışmanlar: PROF. DR. HAYRANİ ALTINTAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2000
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Felsefesi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 279
Özet
İdil Ural bölgesindeki cedidcüik hareketi, dinî düşüncede yenileşme ile ilgili fikirlerle başlamıştır. Daha da önemlisi İslâm dünyasının farklı bölgelerindeki yenileşme hareketlerinden bağımsız olarak, kendi özgün şartlarında doğmuştur. Ancak zamanla; gerek Osmanlı, gerek Hint gerekse Mısır'daki ıslahat hareketlerinden etkilenmiştir. Hatta eğitimde yenileşmede, Rusya'daM ıslahatların ve Avrupa'nın etkisi de söz konusudur. Dinî düşüncenin ıslahı üe ilgili ilk fikirleri Abdünnasîr Kursavî (ö. 1812) ve Şehabüddin Mercanı (ö. 1889) 'de görmek mümkündür. Onların gayretleri neticesinde; ictihad kapısının açılmasından, klasik islâm kaynaklarının eleştirisine kadar pek çok konuda yeni fikirler ortaya atılmıştır. Söz konusu yenilikçi fikirler, Mercanı ve onun öğrencileri tarafından eğitim alanına da kaydırılmıştır. Böylece, Tatar cedidcüik hareketinin iki yönü ortaya çıkmıştır. 1880'den itibaren bu iki yön birleşmeye başlamış ve“cedidci”tabiri hem dinî düşüncede, hem de eğitimde yenüikçüiği savunanlar için kullanılmaya başlamıştır. Dinî düşüncedeki cedidcüik hareketinin en önemli karakteri, oldukça geniş bir bakış açısı sunmasıdır. Bu bakış açısı; İslâm 'in evrensel mesajını, bir veya bikaç mezhebin, şu veya bu zaman diliminin sınırları içinehapsedilmesine karşı çıkmaktadır. Gerektiğinde sûfilere, gerektiğinde filozoflara ve diğer büyük âlimlere müracaat etmekten çekinmeyen cedidciler, Kur'an ve sünnetin yeniden anlaşılmasını savunmaktadırlar. Hakim olan Eş'arî anlayışın bazı görüşlerine karşı Maturîdîliği öne çıkarmalarının ve Ehl-i sünnet kavramını dar anlamından çıkarmaya çalışmalarının temel sebebi budur. Onların Türkçe hutbe, teljîk, kadın meselesi vb. konulardaki fikirlerini de aynı çerçevede mütâlâa etmek mümkündür. Savundukları düşüncelerin hepsinin ük kez onlar tarafından ortaya atılmadığı kesindir, bunu kendileri de söylemektedir. Ancak getirmeye çalıştıkları bütünlükçü ve açılımcı ve daha da önemlisi kuşatıcı bakış açısı, onların cedidci olarak nitelenmelerine yeterlidir. Kaldı ki; hutbenin Türkçeleştirilmesi ve bunun uygulamaya geçirilişi, mezhepler arasında telftk gibi, halk ve mutaassıp çevreler tarafından oldukça tepki gösterilebilecek bir düşüncenin topluma maledüecek tarzda savunulması Tatar cedidcileri sayesinde olmuştur. Tatar cedidcilerin en önemli hedefi; dinin, Allah için değil insanlar için olduğunu müslümanlarm zihnine yerleştirmek ve onları içine düştükleri bunalımdan, ikilemden çıkarmaktır.
Özet (Çeviri)
Tatar Jadidism started as a renewalist movement concerning religious ideas in İdil-Ural area in the beginning of the XVHlth century. The movement grew up in its own unique conditions that were totally different from the other trends appeared with similar characteristics in the other parts of the Muslim World. In the course of time, however, it was affected by the ones appeared in Ottoman Istanbul and Qairo and in India. Moreover it was influenced by the reformist ideas both in Russia and in Europe especially as far as education is concerned. Abdunnasir Kursavi (d. 1812) and Şehabuddin Mercanı (d. 1889) are regarded the pioneers of the Tatar renewaHsm. They initiated discussions on many topics, from openning the door ofijtihad to the criticsm of classical sources of Islamic culture, that are regarded undiscussible until then. Later these new ideas were carried to the area of education by Mercani and his students. Therefore the emphasis of Tatar Jadidist movement appeared in two aspects, namely religion and education. Since 1880 the title“jadidist”was given to the people who promote the renewalism both in the fields of religion and education. The main characteristic of the movement is that it had a comprehensive perspective. Thes point of view opposed to prisoning the universal messageof Islam within certain school of thought or a limited period of time. Jadidists basically supported a new interpretation of the Qur'an and the Sunnah. For this purpose they did not hesitate to appeal to sufis, philosophers and other great scholars from the tradition when it was necessary. In fact, it is the main reason why they severely criticised the concept of Ahl-i Sunna and promoted Maturudism against Ash 'ari school ofKalam. In this regard they developed some new interpretations as regards giving khutbah in Turkish, talfiq (the unification of the law schools), gender issue etc. It is certain that they were not the first to develope all the ideas they defended. By the openminded and comprehensive perspective they developed, however, they were rightly deserved to be called renewalists. Muslims owe not only the discussion of the new issues such as giving Turkish khutbah, the unification of the Mazhabs (talfiq) but also the implementation of the ideas is contemporary Muslim communities. The main goal of Tatar Jadidists was to show that the religion was for mankind but not for God and also cultivating this idea in the minds of Muslims to liberate them from this dualism.
Benzer Tezler
- Tatar ceditçiliğinde din adamlarının, aydınların, tüccarların rolü (Alimcan Barudi, Abdullah Battal Taymas, Ahmet Bay Hüseyinov)
The role of the ecclesiastics, intellectuals and the merchants in Tatar jadidism (Alimcan Barudi, Abdullah Battal Taymas, Ahmet Bay Hüseyinov)
AYŞE AKDENİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
TarihAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ŞAHİNGÖZ
- 20. yüzyılın başlarında Kazakistan'da fikir hareketleri
At the begining of twenty century idea movements in Kazakhistan
EMİN ÖZDEMİR
- Fatih Kerimî'nin Hıyal mı? Hakıykat mi? ve Andan Bundan eserleri üzerinde dil ve üslup incelemesi
Language and style review of Fati̇h Keri̇mî's works named Hıyal mı? Hakiykat mi̇? and Andan Bundan
CİHAN ÇAKMAK
Doktora
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA ÖZKAN
- Şûra Dergisi ve İdil-Ural Türklerinde kimlik ve tarih algısı
Sura Journal and the perception of identity and history in İdil-Ural Turks
RAMAZAN AYDIN
Doktora
Türkçe
2023
TarihAnkara ÜniversitesiGenel Türk Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH GÜNDOĞDU
- Muallim ve Mektep dergilerine göre Kazan Türklerinde eğitim
Education among Kazan Turks according to Muallim and Mektep Magazines
NUREFŞAN ÇETİNTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
TarihAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiGenel Türk Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BEKİR TÜMEN SOMUNCUOĞLU