Nahiv usûlü ve Hâşiyetü's-Sabbân
Arabic grammatical theory and al-Sabbān's commentary
- Tez No: 946017
- Danışmanlar: PROF. DR. YAŞAR DAŞKIRAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Arap Dili ve Belagatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 136
Özet
Arap dili, İslam öncesi dönemde hitabet, şiir ve belagat yönünden gelişmiş, İslam sonrası süreçte Kur'an'ın dili olmasıyla dini bir kimlik kazanmıştır. Ancak farklı kültürlerle etkileşim sonucu dilde birtakım bozulmalar yaşamıştır. Bu gelişmeler, nahiv ilminin ortaya çıkmasını zorunlu kılmıştır. Böylece ilmin temelleri Ebü'l-Esved ed-Düelî tarafından atılmış, Sîbeveyhi ile de teorik ve sistematik bir yapı kazanmıştır. Nahiv usûlü, yalnızca gramer kuralları değil, bu kuralların arkasındaki delil ve gerekçelerin sistematik biçimde ele alındığı bir alan olarak gelişmiştir. Bu çerçevede, Sabbân'ın Hâşiyetü's-Sabbân adlı eseri, Üşmûnî'nin şerhi üzerine kaleme alınmış en kapsamlı haşiyelerden biri olup, müellifin yalnızca açıklamalarla yetinmediği, eleştirel değerlendirmeler ve özgün katkılarla metne ilmî derinlik kazandırdığı dikkat çekmektedir. Sabbân, söz konusu eserinde hem naklî (Kur'an, hadis, şiir, kıraat, mesel) hem de aklî (kıyâs, istihsân, istishâb, ta'lîl) delil türlerinden yararlanarak nahiv kurallarını temellendirmiştir. Özellikle ta'lîl yöntemine dair farklı illet çeşitlerine yer vererek özgün bir usûl anlayışı ortaya koymuştur. Bu yönüyle eser, Arap gramer geleneğinin bir yansıması olmakla beraber, aynı zamanda 18. yüzyıl Osmanlı Mısır'ındaki ilmî hareketliliği ve dil çalışmalarının sürekliliğini gösteren önemli bir örnek olarak öne çıkmaktadır.
Özet (Çeviri)
The Arabic language, prior to Islam, had developed significantly in terms of rhetoric, poetry, and eloquence. After the advent of Islam, it gained a religious identity by becoming the language of the Qur'an. However, interaction with different cultures led to certain linguistic distortions. These developments necessitated the emergence of the science of nahw (Arabic grammar). Thus, its foundations were laid by Abū al-Aswad al-Duʾalī and it attained a systematic and theoretical structure with Sībawayh. The discipline of nahw uṣūl (principles of Arabic grammar) evolved not only as a collection of grammatical rules but also as a field where the evidences and reasoning behind these rules were systematically analyzed. In this context, Sabbān's Ḥāshiyat al-Sabbān, written as a commentary on al-Ūshmūnī's work, stands out as one of the most comprehensive marginal glosses. The author does not merely explain the text but enriches it with critical evaluations and original contributions, adding scholarly depth. In this work, Sabbān bases grammatical rules on both naqlī (text-based) sources—such as the Qur'an, hadith, poetry, qirāʾāt, and proverbs—and ʿaqlī (rational) sources—such as analogy (qiyās), juristic preference (istiḥsān), presumption of continuity (istiṣḥāb), and taʿlīl (causal reasoning). Notably, he offers a unique methodological perspective by addressing various types of ʿillah (causes) within the taʿlīl framework. In this regard, the work not only reflects the tradition of Arabic grammar but also serves as a significant example of the scholarly vitality and continuity of linguistic studies in 18th-century Ottoman Egypt.
Benzer Tezler
- تعليقات الشَّيخ إسماعيل بن محمد الجديدي الكُردي (ت. 1389هـ) على تفسير النَّسفي من سورة ص إلى نهاية سورة غافر (دراسةً وتحقيقاً)
Şeyh İsmail B. Muhammed el-Cedîdî el-Kürdî'nin (Ö. 1389 H) Nesefi tefsirine yazdığı ta'likatından Sâd, Zümer, Ğâfir Surelerinin (Tahkik ve değerlendirilmesi) / Comments of Sheikh Ismail bin Muhammad al-Jadidi al-Kurdi (d. 1389 AH) on the interpretation of al-Nasafi from Surat P. to the end of Surat Ghafir (Study and investigation)
BAHJAT MUSTAFA İBRAHİM
Yüksek Lisans
Arapça
2024
DinTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN PAK
- حاشية سيف الدين الأبهري على شرح العضد لمختصر ابن الحاجبلسيف الدين أحمد الأبهري (ت800هـ/1397م)دراسة وتحقيقالجزء الأول: من المقدمة إلى مبحث 'طريق معرفة اللغة'
Seyfeddin Ahmed el-Ebherî eş-Şâfiî'nin (V. 800/1397), Hâşiyetü Seyfü'd-dîn el-Ebherî Alâ Şerhi'l-'Adud li-muhtasari İbni'l-Hâcib isimli eserinin tahkik ve tahlili (1. cüz'ün 1-48 varakları arası, 'Dil bilmenin yolu' başlığı)
MUHAMMED OSMANOĞLU
Doktora
Arapça
2023
DinFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MAHMOUD MASRİ
- Nahiv usûlü açısından gramer terminolojisinin değerlendirilmesi
Assessment of grammar termi̇nology wi̇th regard to the nahv methodology
MURAT YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YUSUF KARATAŞ
- Fıkıh usûlü ve nahiv usûlü ilişkisi
The relation between methodology of Islamic Law and methodology of Arabic grammar
MEHMET BAHATTİN ALPHAN
Doktora
Türkçe
2019
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ORHAN ÇEKER
- Şerḥu'r-Raḍī 'ale'l-Kāfiye Şerḥu İṣām 'ale'l-Kāfiye adlı nahiv eserinin metodolojik açıdan mukayesesi
A methodological comparison between two nahiwbooks: Sharh Al-Raḍī Li-Kafiyat and Sharh Al-Isam Li-Kafiyat
ABDURRAHMAN BAŞCI
Doktora
Türkçe
2021
DilbilimEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YUSUF KARATAŞ