Tüketim değeri teorisi çerçevesinde ekolojik anksiyete ve normatif etki aracılığıyla sürdürülebilir tüketim niyetinin değerlendirilmesi
Evaluation of sustainable consumption intention mediated by ecological anxiety and normative influence within the consumption value theory framework
- Tez No: 946093
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MELTEM CANOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İşletme, Business Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İşletme Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 198
Özet
Enerji krizi, iklim değişikliği ve çevresel sorunlar giderek daha büyük ve karmaşık hale gelmektedir. Bu durum, insanların çevresel konulara olan farkındalığını ve duyarlılığını artırmaktadır. Sürdürülebilir tüketim davranışı, bu farkındalığın bir sonucu olarak, çevreye duyarlı, sorumlu ve toplum yararını gözeten bir yaklaşım olarak tanımlanmaktadır. Özellikle doğal kaynakların tükenmesi ve ekolojik dengenin bozulması, bireylerde ve toplumda çevreye yönelik kaygıları artırabilir. Bu çerçevede, sürdürülebilir tüketim davranışının, hem yaşam kalitesini artırmaya hem de kaynakların verimli kullanılmasına katkı sağladığı söylenebilir. Bu gelişmeler, çevre bilincinin yaygınlaşmasına ve çevre politikalarına olan ilginin artmasına neden olmaktadır. Bu çalışmada, Tüketim Değeri Teorisi değerlerinin sürdürülebilir tüketim niyeti üzerindeki dolaylı etkileri, ekolojik anksiyete ve normatif etki aracılığıyla incelenmiştir. Ayrıca, bireyci, özgeci ve biyosferik değerlerin bu ilişkilerdeki düzenleyici rolleri değerlendirilmiştir. Bu kapsamda, İstanbul'da yaşayan 18 yaş ve üzeri bireylerden, kolayda örnekleme yöntemi kullanılarak ve yüz yüze anket tekniğiyle 461 katılımcıdan veri toplanmıştır. Verilerin analizinde keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin yanı sıra, serisel aracılık ve koşullu süreç analizleri, lojistik regresyon analizi ve yapısal eşitlik modeli kullanılmıştır. Çalışmanın bulgularına göre, Tüketim Değeri Teorisi kapsamında ele alınan faktörler arasında, sürdürülebilir tüketim niyeti üzerinde en güçlü etkiye sahip olan değişken durumsal değer olmuştur. Özellikle, özgeci ve biyosferik değeri yüksek tüketicilerde, normatif etkinin sürdürülebilir tüketim niyeti üzerindeki olumlu etkisi daha güçlü bir şekilde gözlemlenmektedir. Fonksiyonel, duygusal, sosyal, epistemik ve durumsal değerlerin etkileri, ekolojik anksiyete ve normatif etki gibi psikolojik ve sosyal süreçler aracılığıyla farklı seviyelerde ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, bireyci değerin düzenleyici etkisiyle birlikte durumsal değerin sürdürülebilir tüketim niyeti üzerindeki doğrudan etkisinin arttığını, ancak ekolojik anksiyete aracılığıyla oluşan dolaylı etkinin azaldığını söylemek mümkündür. Bu bulgu, bireyci değeri yüksek bireylerin doğrudan etkileri daha fazla dikkate aldığını, ancak dolaylı psikolojik süreçlerden (ekolojik anksiyete) daha az etkilendiğini ortaya koymaktadır.
Özet (Çeviri)
The energy crisis, climate change and environmental problems are becoming greater and more complex. This situation increases people's awareness and sensitivity to environmental issues. As a result of this awareness, sustainable consumption behavior is defined as an environmentally sensitive, responsible and socially responsible approach. In particular, the depletion of natural resources and the deterioration of the ecological balance may increase environmental concerns in individuals and society. In this framework, it can be said that sustainable consumption behavior contributes to both improving the quality of life and efficient use of resources. These developments lead to a widespread environmental awareness and increased interest in environmental policies. In this study, the indirect effects of the Consumption Value Theory dimensions on sustainable consumption intention were examined through the mediating roles of ecological anxiety and normative influence. Furthermore, the moderating roles of individualistic, altruistic, and biospheric values in these relationships were evaluated. Within this scope, data were collected from 461 participants aged 18 and above residing in Istanbul, using the convenience sampling method and a face-to-face survey technique. For data analysis process, in addition to exploratory and confirmatory factor analyses, serial mediation and conditional process analyses, logistic regression analysis, and structural equation modeling were employed. According to the findings of the study, among the factors examined within the framework of the Consumption Value Theory, conditional value emerged as the most influential variable on sustainable consumption intention. Notably, among consumers with high levels of altruistic and biospheric values, the positive effect of normative influence on sustainable consumption intention was observed to be stronger. The effects of functional, emotional, social, epistemic, and conditional values manifest at varying levels through psychological and social mechanisms such as ecological anxiety and normative influence. Furthermore, it can be stated that, under the moderating effect of individualistic value, the direct impact of conditional value on sustainable consumption intention increases, whereas its indirect effect through ecological anxiety diminishes. This finding suggests that individuals with high individualistic values are more influenced by direct effects and less affected by indirect psychological processes such as ecological anxiety.
Benzer Tezler
- Çevreci tüketim davranışının değer-inanç-norm teorisi kapsamında incelenmesi
An examination of pro-environmental consumption behavior within the context of value-belief-norm theory
AHMET TUĞRUL TUĞER
Doktora
Türkçe
2018
İşletmeGebze Teknik Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EBRU TÜMER KABADAYI
- Kırsal soylulaşma sürecinde aktörler, eylemler ve sonuçlar: Çanakkale Yeşilyurt kırsalı örneği
Actors, actions, and outcomes in the process of rural gentrification: The case of Yeşilyurt rural area in Çanakkale
MUHAMMED EMİRHAN KARAMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GİZEM AKSÜMER KAYNARCA
- The evaluation of organic food purchase intention in terms of consumption value theory and involvement: An empirical study in Turkey
Organik gıda satın alma niyetinin tüketim değeri teorisi ve ilginlik açısından değerlendirilmesi: Türkiye'de gerçekleştirilen amprik bir çalışma
LOJAIN AL WASETI
Yüksek Lisans
İngilizce
2020
İşletmeİstanbul Aydın Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MÜGE İRFANOĞLU
- Tüketici davranışlarının terör yönetimi teorisi çerçevesinde incelenmesi
Investigation of consumer behavior from the perspective of terror management theory
NESİBE PINAR UĞURLAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
PsikolojiEge ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İBRAHİM MERT TEKÖZEL