Erken dönem fıkıh-tasavvuf ilişkisi
The relationship between fiqh-sufism in early Islamic period
- Tez No: 946314
- Danışmanlar: PROF. DR. RİFAT OKUDAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Süleyman Demirel Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 204
Özet
ÖZET Bu çalışma, erken dönem temelinde fıkıh ve tasavvuf disiplinleri arasındaki ilişkiyi, teklif merkezli bir bakış açısıyla değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Modern literatürde genellikle birbirinden bağımsız veya çatışmalı iki ayrı disiplin olarak ele alınan fıkıh ve tasavvuf, bu çalışmada şer'î teklif sisteminin iki tamamlayıcı yüzü olarak yeniden konumlandırılmaktadır. Bu kapsamda, fıkıh tanımlarında geçen amelî ve fer'î niteliklerin yalnızca dış fiillerle sınırlı kalmadığı; bilakis kalbî amellerin de aynı sorumluluk zemini içinde değerlendirilebileceği vurgulanmıştır. Çalışmada, klasik fıkıh tanımlarından sûfîlerin kalp merkezli sorumluluk anlayışlarına kadar geniş bir kaynak taraması yapılmış; niyet, ihlâs, takvâ, zühd, tevbe gibi kalbî fiillerin fıkhî ve tasavvufî bağlamda nasıl ele alındığı analiz edilmiştir. Fıkhın zâhirî hükümlerle sınırlı tutulmadığını, kalbin teklifin başladığı ilk alan kabul edildiğini vurgulayan yaklaşımlar, Ebû Hanîfe, (v. 150/767) Debûsî, (v. 430/1039) Serahsî (v. 483/1090 [?]) gibi fakihlerle Cüneyd-i Bağdâdî, (v. 297/909) Hâkim et-Tirmizî, (v. 320/932) Gazzâlî (v. 505/1111) gibi sûfîlerin metinlerinden hareketle temellendirilmiştir. Ayrıca ilmin türleri, bâtınî bilgi kaynakları, keşf ve ilhâm gibi kavramlar da teklifin epistemolojik boyutuyla ilişkilendirilmiş;“fıkh-ı bâtın”anlayışı klasik metinler üzerinden yeniden yapılandırılmıştır. Sonuç olarak, fıkıh ve tasavvufun birbirinden bağımsız disiplinler şeklinde ele alınamayacağı; zâhir ve bâtın boyutlarını birlikte içeren bütüncül bir teklif sistemine karşılık geldiği ortaya konmuştur.
Özet (Çeviri)
ABSTRACT This study aims to examine the relationship between the disciplines of fiqh (Islamic jurisprudence) and Sufism, adopting a perspective centered on religious obligation (taklif), within the context of the early period. While modern literature often treats fiqh and Sufism as separate or even conflicting domains, this research redefines them as complementary dimensions of a unified system of divine responsibility. It emphasizes that the classical definitions of fiqh-traditionally associated with external, practical rulings-also encompass inward acts of the heart, such as intention, sincerity, piety, renunciation, and repentance. Drawing on a broad range of classical juristic and Sufi sources, the study analyzes how these inner actions are addressed within both legal and spiritual frameworks. The view that legal responsibility begins with the heart, rather than merely with observable conduct, is substantiated through the works of scholars such as Abu Hanifa (d. 150/767), Dabusi (d. 430/1039), and Sarakhsi (d. 483/1090 [?]) on the legal side, as well as Junayd al-Baghdadi (d. 297/909), Hakim al-Tirmidhi (d. 320/932), and al-Ghazali (d. 505/1111) among the Sufis. In addition, concepts such as the classifications of knowledge, inward epistemic sources, unveiling (kashf), and inspiration (ilham) are examined in relation to the epistemological structure of taklif. On this basis, the study reconstructs the classical notion of“inner jurisprudence”(fiqh al-batin) as a legitimate and structured form of religious knowledge. Ultimately, it is argued that fiqh and Sufism should not be regarded as isolated disciplines but as integrative components of a holistic system that unites the external and internal dimensions of moral and legal accountability.
Benzer Tezler
- İsmâil Hakkı Bursevî'nin tuhfelerinde mürşid-i kâmil anlayışı
İsmâil Hakkı Bursevî's understanding of the spiritual master in his tuḥfas
GÖKÇE TUĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinÜsküdar ÜniversitesiTasavvuf Kültürü ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. HATİCE DİLEK GÜLDÜTUNA
- Hakîm et-Tirmizî'nin Nevâdiru'l-Usûl'de hadis anlayışı ve şerh metodu
Hakîm al-Tirmidhī's conception of hadith and method of commentary in Nawādir al-Usūl
MEHMET TURAN
Doktora
Türkçe
2025
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FİKRET KARAPINAR
- Teşekkül sürecinde Eş'arilerin tasavvufla ilişkisi (h. 3-5. asırlar)
Relationship of Ash'aris with sufism during the formation process(h.3-5 centuries )
ESRA GÜLNİHAL
- Mu'tezile'de insan tasavvuru -Kadı Abdulcebbar örneği-
Human conception in Mu'tazilah: The case of Kadı Abdulcebbar
AYŞE İNCE
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinAnkara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM ASLAN
- Şeyh Fethullah Verkanisi'nin 'Kitabü'l- Küfr ve'l-Kebair' adlı eserinin tercüme, tahlil ve değerlendirmesi
Translation, analysis and evaluation of Sheikh Fethullah Verkanisi's 'Kitāb al-Kufr wa-al-Kabāir'
MUHAMMED ÇEVİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinBitlis Eren ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RAMAZAN TARİK