Klasik Arap dilinde ittisâ' olgusu
The phenomenon of ittisāʿ in classical Arabic
- Tez No: 946541
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MUHAMMED EMİN YILDIRIM
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Din, Linguistics, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırklareli Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 140
Özet
Bu çalışmada, Arap dili gramerinin önemli bir unsuru olan ittisâ' olgusu, klasik Arap dili çerçevesinde ele alınmış; ayrıca Kur'ân-ı Kerîm'deki kullanım örnekleri üzerinden teorik bilgilerin uygulamaya yansımaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda öncelikle nahiv ilminin temel kavramları açıklanmış, ardından ittisâ' olgusunun klasik kaynaklardaki kullanımları sistematik biçimde incelenmiştir. Bu olgunun, hazf, takdim-tehir, mecâz, tazmîn, muzâf-muzâfun ileyh, mastar ve zarf yapıları gibi temel nahiv unsurlarıyla olan ilişkisi detaylı bir biçimde değerlendirilmiştir. Bu inceleme, yalnızca gramatik bir bakışla sınırlı kalmamış; aynı zamanda ittisâ'ın belâgatın bir alt disiplini olarak işlev gördüğü, yani ifade gücünü artıran ve icâzı mümkün kılan bir anlatım tekniği olduğu da ortaya konulmuştur. Çalışmanın bir diğer aşamasında, Kur'ân-ı Kerîm'den seçilen bazı ayetler gramatik olarak incelenmiş ve bu ayetlerde ittisâ'ın nasıl kullanıldığı analiz edilmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda, Kur'ân'da lafzın azaltılması, az kelimeyle çok anlamın aktarılması ve anlatımın daha etkileyici hale getirilmesi gibi amaçlarda ittisâ' yönteminin etkin bir rol oynadığı ortaya konulmuştur. Ayrıca, klasik nahiv literatüründe ittisâ' olgusuna farklı terimlerle ya da mecâz, hazf, kinâye gibi başlıklar altında dolaylı biçimde atıflar yapıldığı görülmüştür. Bu durum, ittisâ'ın yalnızca nahivsel bir mesele değil, aynı zamanda belâgatle de iç içe bir anlatım yöntemi olduğunu ortaya koymakta; dolayısıyla kavramsal sınırların daha net bir biçimde belirlenmesini gerekli kılındığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışma ile hem ittisâ' olgusunun nahiv ve illet teorisi içindeki yerinin sistematik olarak ortaya konulması hem de Kur'ân dilindeki icâz üslubunun gramatik ve belâgat yönüyle anlaşılmasına katkı sağlanması hedeflenmiştir. Bu tez, konuya dair doğrudan akademik bir çalışmanın bulunmadığı mevcut literatürde, ittisâ' kavramının hem teorik çerçevesini belirlemeyi hem de klasik kaynaklarda dağınık biçimde yer alan bilgileri sistematik hale getirerek, nahiv ilmine özgün ve bütüncül bir katkı sunmayı amaçlamaktadır.
Özet (Çeviri)
This study examines the linguistic phenomenon of ittisāʿ, a significant element of Arabic grammar, within the framework of classical naḥw methodology and the theory of ʿillah (grammatical causality). It also aims to trace the practical reflections of theoretical knowledge through examples of usage found in the Qur'ān. In this context, the fundamental concepts of Arabic grammar are first explained, followed by a systematic analysis of how ittisāʿ is employed in classical sources. The study further explores the relationship of this phenomenon with core grammatical structures such as ḥadhf (ellipsis), taqdīm-taʾkhīr (word order variation), majâz (figurative language), tadmīn (semantic inclusion), the iḍāfa (construct phrase) system, verbal nouns (masdar), and adverbial structures (zarf). This analysis is not confined to a purely grammatical perspective; it also demonstrates that ittisāʿ functions as a rhetorical device, enhancing expressive power and enabling iʿjāz—the Qur'anic style of inimitable conciseness and eloquence—thereby highlighting its role as a sub-discipline of balāghah (rhetoric). In the subsequent stage of the research, selected Qur'anic verses were subjected to grammatical analysis to observe the practical application of ittisāʿ. These analyses revealed that ittisāʿ plays an effective role in achieving conciseness, conveying deeper meanings with fewer words, and enhancing stylistic eloquence within the Qur'anic discourse. Moreover, it was observed that classical naḥw literature often refers to the concept of ittisāʿ either under different terminologies or indirectly under related rhetorical categories such as majâz, hadhf, and kinâyah (allusion). This suggests that ittisāʿ is not merely a grammatical construct but also an integral part of the rhetorical system, thereby necessitating a clearer delineation of its conceptual boundaries. The study thus aims to systematically establish the place of ittisāʿ within the theoretical framework of naḥw and ʿillah, while also contributing to the understanding of the grammatical and rhetorical dimensions of the Qur'anic iʿjāz style. Given the absence of any dedicated academic study on the subject in the current literature, this thesis seeks to define the theoretical scope of ittisāʿ and to organize the scattered discussions found in classical sources into a coherent system—ultimately offering an original and comprehensive contribution to the field of Arabic grammar.
Benzer Tezler
- Arap dilinde iştikâk olgusu bağlamında Ebû İshâk ez-Zeccâc ve Tefsîru esmâillâhi'l-hüsnâ adlı eseri
Abu Ishâq Al-Zajjâj and his work called Tafsir esmâillah al-hûsna in the context of ishtiqâq in the Arabic language
SÜMEYYE TAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN GÜNDAY
- Klasik Arap dilbiliminde ses-mâna ilişkisi ve modern yaklaşımlar
Sound-meaning relationship in classical Arabic linguistics and modern approaches
RAMAZAN KILIÇ
Doktora
Türkçe
2023
DilbilimAnkara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SONER GÜNDÜZÖZ
- Arap dilinde edimbilim
The pragmatics in Arabic language
YUSUF AKYÜZ
Doktora
Türkçe
2020
DinAtatürk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YAKUP KIZILKAYA
- Arapçada aynu'l-fiilinin harekesinin değişmesiyle anlamı değişen sülâsi fiiller
Sülâsi Verbs, meaning of which changes with the change of the vowel point of Aynu'l-Verb in Arabic
ZEKİ KANBUR
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimHitit ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ŞAHABETTİN ERGÜVEN
- Modern dönemde Arap dilinde konuşma ve yazı dili problemi
The problem of diglossia in the Arabic language in the modern times
SUUD YUSUF
Yüksek Lisans
Arapça
2018
DilbilimSüleyman Demirel ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEVİN KARABELA