Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan dünya ve evren konu alanının bilimsel okuryazarlık temaları açısından incelenmesi
An analysis of the 'Earth and universe' unit in middle school science textbooks in terms of scientific literacy themes
- Tez No: 947040
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHTAP YILDIRIM
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Eğitim ve Öğretim, Education and Training
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 155
Özet
Bu araştırmada, ortaokullarda 5, 6, 7 ve 8. sınıf seviyelerinde fen bilimleri ders kitabı olarak kullanılan kitaplarda yer alan“Dünya ve Evren”konu alanının, bilimsel okuryazarlık temaları açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımı benimsenmiş olup, çalışma bir durum çalışmasıdır. Verilerin toplanmasında doküman analizi tekniği kullanılmış, elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırma, 2023-2024 eğitim-öğretim yılında devlet okullarında kullanılan ders kitapları ile aynı yıl yayımlanan ve yeni müfredata göre hazırlanan beşinci sınıf fen bilimleri ders kitabı ile sınırlıdır. Kitaplarda ilk ünite olarak yer alan“Dünya ve Evren”konu alanı, bilimsel okuryazarlık açısından Chiappetta, Sethna ve Fillman'ın (1991; 1993; 2004) geliştirdiği bilimsel okuryazarlık çerçevesi temel alınarak incelenmiştir. Bu çerçeve kapsamında, kitaplarda sunulan içerik; bilimsel bilginin aktarılması, bilimsel süreç basamaklarına yer verilmesi, bilimin doğasının vurgulanması ve bilim-teknoloji-toplum etkileşimi temaları açısından analiz edilmiştir. Ders kitapları sınıf seviyelerine göre ayrı ayrı incelenmiş ve belirlenen bilimsel okuryazarlık tema oranları karşılaştırılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, tüm sınıf seviyelerinde birinci tema olan“Bilgi Birikimi Olarak Bilim”temasının, diğer temalara göre daha yüksek oranlarda kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Eski müfredata göre hazırlanmış 5. sınıf fen bilimleri ders kitabında bu tema %55 oranında yer alırken, yeni müfredata göre hazırlanan kitapta bu oran %48'dir. Altıncı sınıfta %77, yedinci sınıfta %59 ve sekizinci sınıfta ise %60 oranında yer aldığı tespit edilmiştir. Bu durum, kitaplarda yer alan içeriklerin büyük çoğunluğunun bilgi sunumu ile sınırlı kaldığını göstermektedir. Yeni müfredata göre hazırlanan 5. sınıf fen bilimleri ders kitabında ise ilk iki tema olan“Bilgi Birikimi Olarak Bilim”(%48) ve“Sorgulayıcı Araştırma”(%41) temalarının daha yoğun şekilde yer aldığı görülmüştür. Bu kitap derinlemesine incelendiğinde, öğrencinin daha aktif olduğu etkinliklerin artırıldığı ve düşünme becerilerinin içeriğe daha fazla dâhil edildiği anlaşılmaktadır. Altıncı sınıf fen bilimleri ders kitabında yer alan“Dünya ve Evren”konu alanında ise dördüncü tema olan“Bilim-Teknoloji ve Toplum”temasına hiç rastlanmamıştır. İncelenen ders kitabı içeriği, temaların kendi alt grupları arasındaki dağılım açısından da analiz edilmiştir. Örneğin; yeni müfredata göre hazırlanan 5. sınıf fen bilimleri ders kitabında, birinci tema olan“Bilgi Birikimi Olarak Bilim”temasına ait 41 ifadeye rastlanmış; bu ifadelerin 38'inin, birinci temanın beş alt grubundan yalnızca A grubuna (“Olayları, kavramları, ilkeleri ve kanunları sunar”) ait olduğu görülmüştür. Bu durum, diğer incelenen ders kitaplarında da benzer şekilde ortaya çıkmıştır. Bu bulgu, ders kitaplarında yer alan içeriğin bilimsel okuryazarlık ana temaları açısından dengeli olmasının tek başına yeterli olmadığını göstermektedir. İçeriğin alt temalar açısından da dengeli bir şekilde dağılım göstermesi, bilimsel okuryazar bireyler yetiştirilmesi açısından önem arz etmektedir. Çalışma sonuçlarına göre, Türkiye'de ortaokullarda okutulan 5, 6, 7 ve 8. sınıf fen bilimleri ders kitaplarında, bilimsel okuryazarlık tema ve alt temalarının nasıl olması gerektiği ve mevcut dengesiz dağılımın olası sonuçları tartışılmıştır. İncelenen kitaplarda yer alan içeriklerin, bilginin sunumu yönünde yoğunlaştığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, ders kitabı içeriklerinin, öğrencilerin bilimsel süreç ve sorgulama becerilerini geliştirme, bilimin doğasını kavrama ve bilim-toplum-teknoloji etkileşimini fark etme açısından yetersiz kaldığı görülmüştür. Bilimsel okuryazar bireylerin yetiştirilebilmesi için, ders kitaplarında her bir tema ve alt temaya belirli oranlarda yer verilmesi ve geri kalan içeriğin bu yapı doğrultusunda kurgulanması, daha sağlıklı ve etkili sonuçlar doğuracaktır. Bu bağlamda, ders kitabı içeriklerinin, öğrenciyi aktif katılıma teşvik edecek biçimde zenginleştirilmesi önem arz etmektedir. Ayrıca, ortaokul fen bilimleri ders kitaplarını hazırlayan komisyon ve yazarların ortak bir yaklaşımı benimsemeleri, içerikte bilimsel okuryazarlık temalarının ve alt temalarının daha dengeli bir şekilde temsil edilmesini kolaylaştıracaktır. Anahtar kelimeler Bilimsel okuryazarlık, Fen Bilimleri, Ders kitapları, doküman analizi
Özet (Çeviri)
The aim of this study is to examine the“Earth and Universe”learning domain, which is included in science textbooks used at the 5th, 6th, 7th, and 8th grade levels in middle schools, in terms of scientific literacy themes. A qualitative research approach was adopted, and the study was designed as a case study. The data were collected using document analysis and analyzed through content analysis. The scope of the study is limited to science textbooks used in public schools during the 2023–2024 academic year, as well as the newly published 5th-grade science textbook prepared in accordance with the updated curriculum for that same year. The“Earth and Universe”unit, presented as the first unit in the textbooks, was analyzed based on the scientific literacy framework developed by Chiappetta, Sethna, and Fillman (1991; 1993; 2004). Within this framework, the content was examined in terms of the transmission of scientific knowledge, inclusion of scientific process skills, emphasis on the nature of science, and science-technology-society (STS) interactions. The textbooks were analyzed separately according to grade level, and the proportions of scientific literacy themes were compared. The analyses revealed that the first theme,“Science as a Body of Knowledge,”appeared more frequently than the other themes across all grade levels. This theme was present in 55% of the content in the 5th-grade textbook prepared under the former curriculum, whereas in the textbook aligned with the new curriculum, it constituted 48% of the content. In the 6th-grade textbook, this theme accounted for 77%, while it made up 59% and 60% in the 7th- and 8th-grade textbooks, respectively. These findings suggest that the content of the textbooks is largely limited to the presentation of factual information. In contrast, the 5th-grade science textbook aligned with the new curriculum features higher proportions of the first two themes:“Science as a Body of Knowledge”(48%) and“Investigating”(41%). A detailed examination of this textbook indicates that the number of student-centered activities has increased and that thinking skills are more substantially integrated into the content. However, in the 6th-grade textbook, the fourth theme,“Science-Technology-Society,”was not included at all within the“Earth and Universe”unit. The content of the examined textbooks was also analyzed in terms of the distribution of subcategories within each theme. For example, in the 5th-grade textbook aligned with the new curriculum, 41 statements were identified under the first theme,“Science as a Body of Knowledge,”of which 38 belonged exclusively to subcategory A (“Presents facts, concepts, principles, and laws”) out of the five subcategories defined in the framework. A similar pattern was observed in the other grade levels. This finding indicates that achieving balance across the main themes alone is not sufficient; the content should also be distributed in a balanced manner across subcategories to foster the development of scientifically literate individuals. Based on the findings, the study discusses how the themes and subthemes of scientific literacy should be represented in middle school science textbooks in Türkiye, as well as the potential consequences of the current imbalanced distribution. The results indicate that the content is predominantly focused on the transmission of information. Furthermore, the textbooks were found to be inadequate in terms of promoting students' scientific process and inquiry skills, understanding the nature of science, and recognizing the interaction between science, technology, and society. In order to foster scientifically literate individuals, it is essential that each theme and subtheme is proportionately represented in science textbooks, and that the remaining content is structured in accordance with this framework. In this context, enriching textbook content to encourage active student participation is of particular importance. Moreover, the adoption of a unified approach by the committees and authors responsible for the preparation of middle school science textbooks would facilitate a more balanced and consistent representation of scientific literacy themes and subthemes within the content. Keywords Scientific Literacy, Science Education, Textbooks, Document Analysis
Benzer Tezler
- Ortaokul matematik ders kitaplarındaki görevlerin matematiksel yaratıcılık bağlamında incelenmesi
Examination of the tasks in the mathematics textbooks of secondary schools in the context of mathematical creativity
MERVE YAZOĞLU YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiMatematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ALAATTİN PUSMAZ
- Eğitsel amaçlı chatbotların fen eğitiminde kullanılmasının ortaokul öğrencilerinin akademik başarıları fen dersine yönelik ilgileri ve bilişüstü becerileri üzerindeki rolü
The role of educational chatbots in science education on middle school students' academic achievement interest in science subjects and metacognitive skills
TANER YILMAZ
Doktora
Türkçe
2024
Eğitim ve ÖğretimGazi ÜniversitesiMatematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İLBİLGE DÖKME
- Türkçe'nin anadili ve yabancı dil olarak öğretimi üzerine bir araştırma
Başlık çevirisi yok
SAMİ BALCI
- Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan etkinliklerin bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik yaklaşımına uygunluğunun incelenmesi ve öğretmen görüşleri.
İnvestigation of the appropriateness of activities i̇n the elementary school science textbooks to the science, technology, engineering and mathematics approach and teachers' opinions.
GİZEM TEZCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Eğitim ve ÖğretimVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiMatematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ELİF KAVAL OĞUZ
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA TÜYSÜZ