Bir tasarım üslubu olarak Art Deco ve İstanbul örnekleri
Art Deco as a design movement and examples from Istanbul
- Tez No: 947821
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ZAFER SAĞDIÇ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi ve Kuramı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 377
Özet
Tez kapsamında Art Deco üslubu, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında Avrupa'da ortaya çıkan mimari ve tasarım akımları bağlamında incelenmiş, İstanbul Adaları'ndan Büyükada, Heybeliada ve Burgazada'da günümüze kadar ulaşan Art Deco etkisindeki 30 yapı tespit edilerek katalog yöntemiyle detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Tezin amacı, Art Deco üslubunun uluslararası alandaki gelişimini ve İstanbul'daki yansımalarını inceleyerek, Adalar'daki Art Deco yapılarının özgün karakteristik özelliklerini ortaya koymaktır. Aynı çerçevede, Adalar'daki Art Deco yapılarının plan ve cephe düzenlemeleri, kullanılan malzemeler ve süsleme detayları üzerinden analiz edilmiştir. Çalışmada, Art Deco'nun uluslararası alandaki gelişimi, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında Avrupa'da ortaya çıkan mimari ve tasarım akımları bağlamında ele alınmıştır. Üslubun İstanbul'daki yansımaları ve Adalar'daki özgün yorumları incelenmiştir. Çalışmada kullanılan yöntem, Art Deco üslubunun ortaya çıkış sürecini anlamak amacıyla 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında Avrupa'daki mimarlık ortamının incelenmesiyle başlamaktadır. Bu dönemde ortaya çıkan ve Art Deco'ya zemin hazırlayan üsluplar detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Ardından, Avrupa ve Amerika'da Art Deco üslubunun ortaya çıktığı ülkelerdeki gelişim süreci ve üslubun şekillenmesinde etkili olan biçimsel kaynaklar araştırılmıştır. Bu süreçte, Endüstri Devrimi'nden sonra düzenlenmeye başlayan ve özellikle 20. yüzyılın başlarında önem kazanan uluslararası fuarlardaki Art Deco temsili incelenmiştir. İstanbul Art Deco'su, tezin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Adalar Art Deco'su ile ilişki kurulabilmesi açısından, İstanbul'un Şişli, Cihangir, Ayaspaşa, Talimhane gibi Art Deco üslubunun yoğunlaştığı bölgelerindeki yapılar incelenmiştir. Bu incelemeler, farklı kültürel arka plan ve gelir seviyesi ile biçimlenen, motif, öğe ve kütle formunun tanımlanabilmesini sağlamıştır. Art Deco hakkında yapılan literatür araştırmasının ardından, saha çalışması yapılarak belirlenen Büyükada, Heybeliada ve Burgazada'daki 28 Art Deco yapı katalog yöntemi ile belgelenmiştir. Seçilen İstanbul Adaları'ndaki Art Deco yapıların incelenmesinde gömülü kuram teorisi benimsenmiştir. Bu yaklaşım, veri toplama ve analiz süreçlerinin eşzamanlı olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Aynı zamanda verilerin oluşturduğu bilgilerle tümevarımcı bir yaklaşım benimsenmiştir. Böylece, Endüstri Devrimi sonrası ortamda kendine önemli bir yer edinmiş Art Deco üslubunun dünyadaki örnekleri ve bu örneklerden etkilenen İstanbul'un nasıl bir Art Deco yaklaşımı geliştirdiği incelenmiştir. İstanbul Art Deco'su etkisinde gelişmiş Adalar Art Deco'sunun bu incelemeler içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Veri toplama süreci, Art Deco ile ilgili yapılan araştırmalar ile başlamıştır. Ardından, İstanbul'daki Art Deco yapılarına dair saha çalışmaları, gözlemler, fotoğraflar, doküman incelemeleri yapılmıştır. Adalar'daki Art Deco yapıları ile ilgili saha araştırması yapılmış ve belirlenen yapılar hakkında literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Beş bölümden oluşan çalışmanın giriş niteliğindeki birinci bölümünde; çalışmanın amacı, literatür özeti, hipotez ve yöntem aktarılmıştır. İkinci bölümde, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında Avrupa'da mimari ortam ve üslupları ele alınmıştır. Endüstri Devrimi'nin etkisiyle şekillenen modern mimarlık anlayışının temelleri, bu dönemde ortaya çıkan farklı akımlar ve üsluplar üzerinden incelenmiştir. Bölüm, Modernizm'in genel çerçevesiyle başlayarak, Arts and Crafts hareketinin el işçiliği ve geleneksel zanaatlara verdiği önemi, Art Nouveau'nun doğadan ilham alan organik formlarını ve süsleme anlayışını, Wiener Werkstatte ve Deutscher Werkbund'un disiplinler arası tasarım yaklaşımını kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Ayrıca, Kübizm'in geometrik soyutlama ve çoklu perspektif anlayışı, De Stijl'in saf soyutlama ve evrensellik arayışı ile Bauhaus'un işlevsellik ve estetiği birleştiren modern tasarım anlayışı incelenmiştir. Her bir üslubun ortaya çıkış nedenleri, estetik ve işlevsel özellikleri, dönemin sosyal, kültürel ve teknolojik bağlamıyla ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde, Art Deco üslubunun doğuşu, biçimsel kaynakları ve farklı coğrafyalardaki gelişimi ile uluslararası sergilerdeki temsilleri ele alınmıştır. Art Deco'nun uluslararası bir üslup olarak ortaya çıkışı, Birinci Dünya Savaşı sonrası dönemin toplumsal, ekonomik ve kültürel dinamikleriyle ilişkilendirilmiştir. Kuzey, Güney, Doğu ve Batı Avrupa'daki Art Deco uygulamaları, bu bölgelerin yerel gelenekleri, ulusal kimlik arayışları ve modernleşme süreçleri bağlamında incelenmiştir. Ayrıca, Amerika Birleşik Devletleri'nde Art Deco'nun gelişimi, gökdelen mimarisi, eğlence sektörü, toplumsal ortam ve teknolojik yeniliklerle olan ilişkisi üzerinden değerlendirilmiştir. Ayrıca, Art Deco'nun farklı coğrafyalarda nasıl şekillendiği ve bu üslubun modernizmin bir parçası olarak nasıl evrensel bir tasarım dili haline geldiği ele alınmıştır. Dördüncü bölümde, dönemin mimari anlayışını ve estetik anlayışını yansıtan İstanbul'un Talimhane, Ayaspaşa, Maçka, Nişantaşı, Şişli, Cihangir, Moda, Kurtuluş gibi semtlerde yer alan Art Deco yapılarının detaylı bir analizi yapılmıştır. Art Deco'nun Türkiye'deki etkileri, özellikle 1925-1940 yılları arasında, modernleşme sürecinin bir parçası olarak İstanbul'da belirginleşmiştir. Bu yapılar, plan şemaları, cephe düzenlemeleri ve süsleme detaylarıyla hem uluslararası üsluplardan etkilenmiş hem de yerel mimari yaklaşımlarla özgün bir kimlik kazanmıştır. Beşinci bölümde, Adaların tarihi ve kültürel gelişimi 11. yüzyıldan 21.yüzyıl'a kadar tarihsel süreç içerisinde incelenmiş, Adalar'ın İstanbul ile ilişkisi ve geçirdiği dönüşümden bahsedilmiştir. Beşinci bölümün ikinci kısmında, Büyükada, Heybeliada ve Burgazada'daki 30 Art Deco yapı, katalog formatında incelenmiştir. Tez çalışması, Art Deco'nun uluslararası bağlamdaki gelişimini, İstanbul'daki yansımalarını ve Adalar'daki özgün yorumlarını ele almakta, bu üslubun yerel bağlamda nasıl şekillendiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. İstanbul ve Adalar'daki Art Deco yapılar, hem modernist hem de geleneksel unsurları bir arada barındıran özgün örnekler sunmaktadır. Bu yapılar, dönemin estetik ve işlevsellik anlayışını yansıtan önemli birer belge niteliğindedir. Tez çalışması, bu yapıların korunması ve gelecek nesillere aktarılması için kaynak oluşturmayı hedeflemektedir.
Özet (Çeviri)
Within the scope of this thesis, the Art Deco style has been examined in the context of architectural and design movements that emerged in Europe at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century. Twenty-eight buildings influenced by Art Deco, located on Büyükada, Heybeliada, and Burgazada, three of Istanbul's Princes' Islands, have been identified and analyzed in detail using a cataloging method. The thesis aims to investigate the international development of the Art Deco style and its reflections in Istanbul while revealing the unique characteristics of Art Deco structures on the Princes' Islands. In this context, the study analyzes the planning and façade arrangements, materials used, and decorative details of the Art Deco buildings on the islands. The study approaches the development of Art Deco within the framework of architectural and design movements that emerged in Europe at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century. It examines the reflections of this style in Istanbul and its unique interpretations of the Princes' Islands. The methodology employed begins with analyzing the architectural environment in Europe during this period to understand the emergence of the Art Deco style. The styles that laid the groundwork for Art Deco are examined in detail. Subsequently, the development process of Art Deco in countries where it emerged, particularly in Europe and America, and the formal sources that influenced its formation are investigated. In this process, representations of Art Deco at international exhibitions, which gained prominence primarily in the early 20th century following the Industrial Revolution, are also analyzed. A significant portion of the thesis is dedicated to Istanbul's Art Deco architecture. To establish a connection with the Art Deco structures on the Princes' Islands, buildings in districts of Istanbul where the Art Deco style is concentrated—such as Şişli, Cihangir, Ayaspaşa, and Talimhane—have been examined. These analyses have enabled the identification of motifs, elements, and mass forms shaped by different cultural backgrounds and income levels. Following a literature review on Art Deco, fieldwork was conducted, and 30 Art Deco buildings on Büyükada, Heybeliada, and Burgazada were documented using a cataloging method. The grounded theory approach was adopted to analyze the selected Art Deco buildings on Istanbul's Princes' Islands. This approach allows for the simultaneous execution of data collection and analysis processes. An inductive approach was also employed, deriving insights from the collected data. In this way, the study examines how Istanbul developed its interpretation of Art Deco, influenced by international examples of the style, which gained prominence in the post-Industrial Revolution era. The position of the Princes' Islands' Art Deco architecture within these broader examinations has also been identified. The data collection process began with research on Art Deco. Subsequently, field studies, observations, photographs, and document analyses were conducted on Art Deco buildings in Istanbul. Field research was also carried out on the Art Deco structures on the Princes' Islands, and a literature review was conducted on the identified buildings. The study is structured into five chapters. The first chapter, serving as an introduction, outlines the study's objectives, literature review, hypothesis, and methodology. The second chapter examines Europe's architectural environment and styles at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century. It explores the foundations of modern architectural understanding shaped by the Industrial Revolution, analyzing various movements and styles that emerged during this period. The chapter begins with an overview of Modernism. It comprehensively addresses the Arts and Crafts movement's emphasis on craftsmanship and traditional arts, Art Nouveau's organic forms and decorative approach inspired by nature, and the interdisciplinary design approach of Wiener Werkstätte and Deutscher Werkbund. Additionally, it examines Cubism's geometric abstraction and multiple perspectives, De Stijl's pursuit of pure abstraction and universality, and Bauhaus's modern design philosophy that integrates functionality and aesthetics. Each style is evaluated about its origins, aesthetic and functional characteristics, and the period's social, cultural, and technological context. The third chapter focuses on the emergence of the Art Deco style, its formal sources, its development in different geographies, and its representations at international exhibitions. The rise of Art Deco as an international style is analyzed about the social, economic, and cultural dynamics of the post-World War I period. Art Deco applications in Northern, Southern, Eastern, and Western Europe are examined within local traditions, national identity pursuits, and modernization processes. Furthermore, the development of Art Deco in the United States is evaluated by skyscraper architecture, the entertainment industry, the social environment, and technological innovations. The chapter also discusses how Art Deco evolved in different regions and how it became a universal design language as part of Modernism. The fourth chapter provides a detailed analysis of Art Deco buildings in Istanbul's districts, such as Talimhane, Ayaspaşa, Maçka, Nişantaşı, Şişli, Cihangir, Moda, and Kurtuluş, which reflect the architectural and aesthetic understanding of the period. The influence of Art Deco in Turkey, particularly between 1925 and 1940, is highlighted as part of the modernization process in Istanbul. These buildings, with their plan schemes, façade arrangements, and decorative details, are shown to have been influenced by international styles while also acquiring a unique identity through local architectural approaches. The fifth chapter examines the historical and cultural development of the Princes' Islands from the 11th to the 21st century, discussing their relationship with Istanbul and their transformations. The second part of this chapter analyzes 30 Art Deco buildings in Büyükada, Heybeliada, and Burgazada in a catalog format. This thesis explores the international development of Art Deco, its reflections in Istanbul, and its unique interpretations of the Princes' Islands, revealing how this style was shaped in a local context. The Art Deco buildings in Istanbul and on the Princes' Islands present unique examples that combine both modernist and traditional elements. These structures serve as significant documents reflecting their time's aesthetic and functional understanding. The thesis also aims to provide a resource for preserving and transmitting these buildings to future generations.
Benzer Tezler
- Taksim Meydanı, Talimhane ve Ayazpaşada Art Deco uslubunu yansıtan yapılar
Başlık çevirisi yok
IŞIN GÜLBAHAR
- Cihangir Mahallesi ve Art Deco
Cihangir District and Art Deco
NAZ GÜMÜŞELİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET MURAT GÜL
- Türkiye Cumhuriyeti mimarlığının modernleşme sürecinde mimar Giulio Mongeri: Bursa Çelik Palas Oteli ve kaplıcası
Giulio Mongeri and Çelik Palas Thermal Totel in the modernization period of Republican architecture
DAMLA ÇİNİCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
MimarlıkHacettepe ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
ÖĞR. GÖR. ÇİLER BUKET TOSUN
- Endüstri devrimi sonrası ortaya çıkan üsluplar ve Valensiya Modernizmosu'nun bu bağlamda incelenmesi
Movements after industrial revolution and analysing Valencian Modernism in the context
NAGAHAN YAĞMUR ŞİMŞEK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ZAFER SAĞDIÇ
- İç mekan tasarımlarında mimari akımların etkisi: Örnek filmler üzerinden bir analiz
The influence of architectural movements on interior design: An analysis through selected films
ZEYNEP SADİYE AKTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesiİç Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İLDEM AYTAR SEVER