Ebû Abdullah Muhammed b. İshak İbn Mende ve itikâdî görüşleri
Abû Abdullah Muhammad b. Ishak Ibn Manda and his theological views
- Tez No: 948020
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET ÜMİT
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 206
Özet
Ashâbu'l-hadîs geleneği, mihne sürecinin ardından kendi içinde çeşitli fikrî ve metodolojik ayrışmalara sahne olmuş; bu farklılaşma Hicrî IV. yüzyılda daha da belirginleşerek Hanbelîlik ve Eş'arîlik gibi mezhebî yapılanmaların öne çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu tez, Hicrî IV. yüzyılın önde gelen Hanbelî muhaddislerden Ebû Abdullah Muhammed b. İshak İbn Mende'nin (310/922-395/1005) itikadî ve siyasî görüşlerini merkeze alarak, Ashâbu'l-hadîs geleneğinin söz konusu dönemde içinde bulunduğu durumu analiz etmeyi amaçlamaktadır. İbn Mende'nin ilmî ve fikrî tutumunu doğru biçimde kavrayabilmek için, onun yaşadığı dönemin siyasî, toplumsal ve ilmî koşulları dikkate alınmış; temsil ettiği Ashâbu'l-hadîs-Hanbelî çizginin sadece şahsî bir tercih değil, aynı zamanda çok boyutlu dinî ve mezhebî mücadelelerin içinde şekillenmiş tarihî bir duruş olduğu ortaya konmuştur. Bu çerçevede araştırma, İbn Mende'nin mensubu olduğu hadis merkezli din anlayışını tarihsel ve toplumsal bağlamı içerisinde bütüncül bir yaklaşımla ele almaktadır. Çalışmada tarihsel analiz, metin çözümlemesi ve karşılaştırmalı yöntem birlikte kullanılmış; klasik dönem kaynaklarının yanı sıra çağdaş akademik literatürden de konu çerçevesinde yararlanılmıştır. Tez üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Hicrî IV. ve V. yüzyılların sosyo-politik ve ilmî yapısı ele alınarak, Abbâsî hilafetinin zayıflamasıyla ortaya çıkan siyasî parçalanma, Büveyhîler'in mezhebî etkisi ve bu bağlamda Hanbelîliğin konumu irdelenmiştir. Ayrıca Hanbelîlik ile Eş'arîlik arasındaki mezhebî rekabet, dönemin öne çıkan şahsiyetleri üzerinden somut örneklerle değerlendirilmiştir. İkinci bölümde, İbn Mende ailesinin ilim geleneği ile bu geleneğin şekillendiği İran ve İsfahan'ın mezhebî yapısı analiz edilmiş; bölgede Hanbelîliğin varlık zemini ve İbn Mende'nin ailesiyle birlikte bu zemine sunduğu katkılar üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda İbn Mende'nin hayatı, eserleri ve Ebû Nu'aym el-İsfahânî ile olan ilmî ilişkilerine ayrıntılı biçimde yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise İbn Mende'nin kelâmî yaklaşımı, iman ve tevhid anlayışı, Allah'ın sıfatları, sem'iyyât ve nübüvvet gibi konulardaki görüşleri incelenmiş; ayrıca yöneticilere itaat, ümmet düzeni, cihad, fitne ve dinî otoriteye ilişkin görüşleri, doğrudan kendi eserleri ve rivayetlerinden hareketle ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Araştırma, özellikle Kitâbü't-Tevhîd, Kitâbü'l-Îmân ve er-Redd ale'l-Cehmiyye gibi temel metinlere dayalı analizlerle İbn Mende'nin Hanbelî gelenek içerisindeki yerini belirlemekte; klasik biyografi ve tarih kaynaklarının yanı sıra çağdaş akademik çalışmalardan da istifade ederek, Hanbelîliğin Hicrî IV. ve V. yüzyıllardaki fikrî ve toplumsal serencamını muhtelif yönleriyle ele almaktadır.
Özet (Çeviri)
The Ashābu'l-ḥadīth tradition, following the miḥna period, witnessed various internal intellectual and methodological divergences. These distinctions became more pronounced in the 4th century AH, paving the way for the emergence of theological schools such as Ḥanbalism and Ashʿarism. This thesis aims to analyze the state of the Ashābu'l-ḥadīth tradition during this period by focusing on the theological and political views of one of the leading Ḥanbalī hadith scholars of the 4th century AH, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Isḥāq Ibn Manda (310/922-395/1005). In order to accurately grasp Ibn Manda's scholarly and intellectual stance, the political, social, and academic conditions of his time have been taken into consideration. The study demonstrates that the Ashābu'l-ḥadīth–Ḥanbalī stance he represented was not merely a personal preference but rather a historically grounded position shaped within the context of complex religious and sectarian struggles. In this framework, the research adopts a holistic approach to Ibn Manda's hadith-centered understanding of religion, examining it within its historical and societal context. The study employs historical analysis, textual interpretation, and comparative methodology, making use of both classical sources and contemporary academic literature relevant to the topic. The thesis is structured into three main chapters. The first chapter discusses the socio-political and intellectual structure of the 4th and 5th centuries AH, examining the political fragmentation that followed the weakening of the Abbasid caliphate, the sectarian influence of the Buyids, and the position of Ḥanbalism within this context. Furthermore, the sectarian rivalry between Ḥanbalism and Ashʿarism is analyzed through concrete examples centered on prominent figures of the time. The second chapter focuses on the scholarly tradition of the Ibn Manda family and the sectarian structure of Iran and Isfahan, where this tradition developed. The study highlights the foundations of Ḥanbalism in the region and the contributions made by Ibn Manda and his family to its establishment. In this context, the life and works of Ibn Manda, as well as his scholarly relationship with Abū Nuʿaym al-Iṣfahānī, are examined in detail. The third chapter investigates Ibn Manda's theological approach, including his views on faith (īmān), divine unity (tawḥīd), God's attributes (ṣifāt), the samʿiyyāt, and prophethood (nubuwwa). Additionally, his views on obedience to rulers, the order of the ummah, jihad, civil strife (fitna), and religious authority are explored based directly on his own works and transmitted reports. The study, through detailed analyses of key texts such as Kitāb al-Tawḥīd, Kitāb al-Īmān, and al-Radd ʿala al-Jahmiyya, seeks to identify Ibn Manda's place within the Ḥanbalī tradition. Drawing from both classical biographical and historical sources and contemporary academic studies, the thesis offers a comprehensive account of the intellectual and social trajectory of Ḥanbalism in the 4th and 5th centuries AH.
Benzer Tezler
- Muhammed b. Abdurrahman el-Bekrî'nin tefsirdeki metodu
Muhammed b. Abdurrahman al-Bakri and his method on the Qur'anic interpretation
BİLAL TOPUZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
DinOndokuz Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSHAK YAZICI
- Horasanda iktidar mücadeleleri (M.705-796)
The struggles for power in Khurasan (A.D. 705-796)
MEHMET DALKILIÇ
Doktora
Türkçe
2009
DinErciyes Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEBAHATTİN SAMUR
- Endülüslü kıraat âlimi Harrâz ve mushaf imlâsı bağlamında Mevridü'z-zam'ân adlı eseri
Andalusian qiraat scholar Harraz and his work named Mawridu'z-zam'an in the conrext of mushaf orthography
BEŞİR SAMİ ÖZDOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İSHAK KIZILASLAN
- Selçuklu çağında Trablusşam'da Ammâroğulları hâkimiyeti (462-502/1070-1109)
Banū ʻAmmār's rule in tripoli during the Seljuk era (462-502/1070-1109)
AHMED ALDAHROUJ
Doktora
Türkçe
2023
TarihKırıkkale ÜniversitesiFen Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HALİL İBRAHİM GÖKBÖRÜ
- Esîrüddin Ebherî'nin paralel postulat ispatı
Esîruddin Abheri's parallel postulate proof
NAZLI YASEMİN FARSAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
FelsefeBartın ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İREM ASLAN SEYHAN