Esîrüddin Ebherî'nin paralel postulat ispatı
Esîruddin Abheri's parallel postulate proof
- Tez No: 909543
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ İREM ASLAN SEYHAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Bartın Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 112
Özet
Helenistik Çağ'ın önde gelen filozoflarından, Eukleides M.Ö. III. yüzyılda İskenderiye'deki Müze'de matematik dersleri vermiştir. Eukleides, kendinden önce yaşamış tüm matematikçilerin çalışmalarını ve filozofların sistematiğini bir araya getirerek 13 cilt ve 456 önermeden oluşan Elementler adlı eserini derlemiştir. Eukleides, Elementler adlı eserinde sunduğu V. Postulat yani diğer ismi ile paralel postulatı, matematiğin gündemi ve bilimin akışını değiştirmekle birlikte metodolojisini de değiştirerek bilim dünyasına yeni alanlar açmıştır. Eukleides'in paralel postulatı içerdiği sonsuzluk iması veya ifadesinin karışıklığı sebebiyle tarih boyunca hem Batılı hem de Doğulu birçok matematikçinin dikkatini çekmiştir. Bilindiği üzere İslâm dünyası 8-12. yy. da çeviri faaliyetlerinde zirve noktasına ulaşmıştır. Çeviri faaliyetlerinin zirve noktasına ulaştığı bu dönemlerde İslâm dünyası âlimleri de paralel postulatın, ispatlanması gerektiğini düşünerek çeşitli ispat girişimlerinde bulunmuşlardır. Eukleides'in Elementler'i Osmanlı bilim hayatında da önemli bir yere sahiptir. Bu eser Osmanlı bilim dünyasında, Usulu'l-Hendese ve'l-Hisâb ismiyle meşhur olmuştur. Geometriyle ilgilenen İslâm dünyası âlimleri de Eukleides'in paralel postulatına kayıtsız kalmamıştır. Paralel postulat sorunsalı birçok geometrici tarafından, büyük bir dikkat ve titizlikle ele alınmış, bu konuda çeşitli şerh ve haşiyeler yazılmıştır. 13.yy. Orta Çağ İslâm dünyası âlimlerinden, Esîrüddin Ebherî'de Eukleides'in paralel postulat ispatına kayıtsız kalmamış ve Eukleides'in Elementler adlı eserini Islahu Kitabi'l-Ustukussât fi'l-Hendese li-Öklidîs ismiyle ele alarak, paralel postulatı temkinli bir şekilde açıklamaya çalışmıştır. Esîrüddin Ebherî'nin bu eserine, Muhammed b. Eşref Semerkandî, Kemâleddin Fârisî, Kadızâde-i Rûmî, Ali Kuşçu ve Ebu İshak Abdullah el-Kirmânî gibi birçok âlim tarafından, çeşitli şerhler ve haşiyeler yazılmıştır. Bu şerh ve haşiyeler Ebherî'nin Islahu Kitabi'l-Ustukussât fi'l-Hendese li-Öklidîs eseri temel alınarak yapılmıştır. Bu da bize Esîrüddin Ebherî'nin önce İslâm dünyası ve daha sonra da Osmanlı matematikçileri için önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bu tezde Esîrüddin Ebherî'nin, Islahu Kitabi'l-Ustukussât fi'l-Hendese li-Öklidîs eserinde sunduğu paralel postulat ispatı incelenecektir. Bu tezde aynı zamanda bu ana ispat üzerine inşa edilmiş olan, Muhammed b. Eşref Semerkandî'nin, Kemâleddin Fârisî'nin, Kadızâde-i Rûmî'nin, Kemâleddin Fârisî'nin ve Ali Kuşçu'nun paralel postulat ispatları incelenecektir. Bu ispatlar verilirken, bu âlimlerin Ebherî'ye yaptıkları şerhler, haşiyeler, ya da tenkitleri tespit edilerek açıklanacaktır.
Özet (Çeviri)
Euclid, one of the prominent philosophers of the Hellenistic Age, taught mathematics at the Museum of Alexandria in the 3rd century BCE. Euclid compiled the works of all mathematicians and the systematic theories of philosophers who preceded him, and authored his work Elements, consisting of 13 books and 456 propositions. In Elements, Euclid introduced the Fifth Postulate, also known as the Parallel Postulate, which not only altered the course of mathematics and science but also changed its methodology, opening new fields in the world of science. Euclid's parallel postulate, with its implication or expression of infinity, has attracted the attention of numerous mathematicians, both from the Western and Eastern worlds, due to its complexity. It is well known that the Islamic world reached its peak in translation activities during the 8th to 12th centuries. During this period, when translation efforts were at their peek, scholars in the Islamic world also believed that the parallel postulate needed to be proven and made various attempts to do so. For this reason, Euclid's Elements held a significant place in the scientific life of the Ottoman Empire. In the Ottoman scientific world, Euclid's Elements became well-known under the name Usul al-Handasa wa'l-Hisab (The Principles of Geometry and Arithmetic). Scholars in the Islamic world who were interested in geometry did not remain indifferent to Euclid's Parallel Postulate. The dilemma of the parallel postulate was addressed by many geometers with great attention and care, who made efforts to prove it. To enhance understanding, various commentaries and annotations were written in places where the meaning was unclear. In the 13th century, Esîrüddin Ebherî, a prominent scholar of the Islamic world during the Middle Ages, did not remain indifferent to Euclid's Parallel Postulate. He approached Euclid's work, Elements, with great care, attempting to explain the proof of the parallel postulate in his treatise titled Islahu Kitabi'l-Ustukussât fi'l-Hendese li-Öklidîs. Ebherî's work attracted the attention of many scholars, including Muhammad b. Ashraf Samarkandî, Kamal al-Din al-Farisî, Qadi Zadeh al-Rumi, Ali Qushji, and Abu Ishaq Abdullah al-Kirmanî, who wrote various commentaries and annotations on it. These commentaries and annotations were based on Ebherî's Islahu Kitabi'l-Ustukussât fi'l-Hendese li-Öklidîs, which underscores the significance of Esîrüddin Ebherî in both the Islamic world and later among Ottoman mathematicians. In this study, we will examine how Esîrüddin Ebherî approached the proof of Euclid's Parallel Postulate in his work Islahu Kitabi'l-Ustukussât fi'l-Hendese li-Öklidîs. The thesis will also analyze the proofs related to the Parallel Postulate found in the works of Muhammad b. Ashraf Samarkandî, Kamal al-Din al-Farisî, Qadi Zadeh al-Rumi, Kamal al-Din al-Farisî, and Ali Qushji. These proofs, grounded in Ebherî's work, will be examined by identifying and explaining the commentaries, annotations, or critiques.
Benzer Tezler
- Hocazade ve Hasiya Ala Şarh hdayet Al ?Hikma adlı eseri
Hocazade and her work is Hasiya Ala Sarh Hidayet Al-Hikma
EMRE ÖNAL
- Esîrüddin Ebherî'nin nefs anlayışı
Athīr Al-dīn Al-abharī's views on the soul
ZEYNELABİDİN HÜSEYNİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Felsefeİstanbul ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER MAHİR ALPER
- Hendeseyi Islâh Etmek: Esîruddîn el-Ebherî'nin Islâhu Uklîdis adlı eseri (Tahkik-İnceleme)
Rectifying Geometry: Athīr al-Dīn al-Abharī's Islāh Uqlīdis
MEHMET ARIKAN
Doktora
Türkçe
2024
Bilim ve Teknolojiİstanbul Medeniyet ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İHSAN FAZLIOĞLU
- Esîrüddin Ebherî'de göksel cisimler
Celestial bodies in athīr al-Dı̄n al-Abharı̄
MAHMUT TONYUKUK BİLGE
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Dinİstanbul ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜMEYYE PARILDAR
- Muhyiddin et-Tâlişî'nin Haşiyetu Muhyiddin ala şerh-i İsaguci li'Hesmekâtî adlı eserinin tahlil ve tahkiki
An analysis and critical edition of Muḥyī al-Dīn al-Tālishī's work entitled Ḥāshiyat Muḥyī al-dīn 'alā Sharḥ Īsāghūjī li Hasmakātī
AHMET EMİN AKYÜZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinMarmara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HİKMET YAMAN