Üveys B. Hoca Osmân B. Emîr İlyâs B. Evliyâ'nın ʽamme cüzü tefsiri (inceleme-tenkitli metin-dizin)
Üveys B. Hoca Osmân B. Emîr İlyâs B. Evliyâ's commentary on the public part (study-criticized text-index)
- Tez No: 949953
- Danışmanlar: PROF. DR. PROF.DR. MUSTAFA ARGUNŞAH
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Kur'an tefsiri, 15. Yüzyıl, Amme Cüzü Tefsiri, Eski Anadolu Türkçesi, Quranic commentary, 15th Century, Old Anatolian Turkish, Tafseer of Juzz Amme
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Erciyes Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 1027
Özet
İslamiyet'in geniş halk kitlelerine öğretilebilmesi maksadıyla edebî eserlerin yanı sıra satır altı Kur'an tercümeleri, amme cüzü tefsirleri, muhaddis ve müfessirlerin yazdıkları eserler kaleme alınmıştır. 14. yüzyılın sonları ile 15. yüzyılın başlarında kaleme alındığı düşünülen Üveys bin Hoca Osman bin Emir İlyas'a ait Amme Cüzü Tefsiri de bu çalışmalardan biridir. Kur'an-ı Kerim'in son cüzü olan ve“amme”ifadesiyle başladığı için bu ismi alan bu ve benzer çalışmalarda ortak gaye, halkın anlayabileceği bir dil ile dinî konularda aydınlanmanın sağlanmasıdır. Ölümden sonraki hayat, kişiyi bekleyen gerçekler, diriliş, hesap verme, azap ya da ödül gibi konuların ele alındığı amme cüzü tefsirlerinde amaç, bireylerin dünyadayken uyması gerektiği dinî vecibeleri yerine getirmelerini sağlamak ve dosdoğru kişiler olarak yetişmelerine katkı sunmaktır. Dolayısıyla anlatılan dinî meseleye ek olarak muhatabın halk kesimleri olmasından ötürü eserlerin dili, gramer yapıları ve kelimelerin anlamlandırılmaları dönemin dil özelliklerini göstermesi ve dil çalışmaları bakımlarından önem arz etmektedir. Yazarı hakkında detaylı bilgilerin bulunmadığı inceleme konusu yapılan eserin bilinen beş nüshası vardır. İlk nüshası Sermet Çifter Kütüphanesi nüshasıdır. 240 varaklık bu nüsha, Amme ve Yasin surelerini içermektedir. İkincisi İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Genel Kitaplığı Nadir Eserler Bölümünde kayıtlıdır. Harekeli nesihle yazılmış olan nüsha Amme ve Yasin surelerini içermektedir. Üçüncü nüsha PPN651791340 proje numarası ile Orientalische El Yazısı kategorisinde, Prusya Kültürel Mirası/Berlin Eyalet Kütüphanesinde kayıtlı olarak bulunmaktadır. Bu nüsha 250 varaktır. Dördüncü nüsha, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih bölümünde kayıtlı olan nüshadır. Nüsha 207 varaktır. Sonuncusu ise Mevlana Müzesi Kütüphanesi nüshasıdır. Nüshanın baş ve son kısımlarında eksiklik vardır. Nüsha harekeli nesih ile yazılmış olup 250 varaktan oluşmaktadır. Bu çalışma, Sermet Çifter Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesi ve Berlin Eyalet Kütüphanesi nüshalarının tenkitli metnini, gramatikal dizinini ve bir dil incelemesini ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Özet (Çeviri)
In order to teach Islam to the masses, in addition to literary works, Quran translations below the lines, public part commentaries, general works of Muhaddis and commentators were written. Tafseer of Juzz Amme by Üveys bin Hoca Osman bin Emir İlyas, which is understood to have been written in the late 14th and early 15th centuries, is one of these people. The common name of this and similar independent purpose, which is the last part of the Quran and starts with the word“amme”, is to continue religious enlightenment that cannot be changed with a language that can be learned. The purpose of the public part commentaries, which deal with issues such as the life after death, the realities that await a person, resurrection, accountability, punishment or reward, is to ensure that they fulfill the religious obligations that they must comply with while in the world and to contribute to their development as upright people. Therefore, in addition to the religious issue narrated, since the addressee is the public, the language, grammatical structures and meanings of the words of the works are important in terms of showing the language characteristics of the period and in terms of language studies. There are five known copies of the work under study, about which there is no detailed information about its author. The first copy is the Sermet Çifter Library copy. This copy, consisting of 240 leaves, includes the Amme and Yasin suras. The second is registered in the Rare Works Section of the General Library of the Faculty of Letters of Istanbul University. The copy, written in vowel-shaped naskh, includes the Amme and Yasin suras. The third copy is registered in the manuscripts section of the Bibliotheque Nationale in Berlin under Project number PPN651791340. This copy is 250 leaves. The fourth copy is the copy registered in the Fatih section of the Süleymaniye Library. The copy is 207 leaves. The last copy is the Mevlana Museum Library copy. There are deficiencies in the beginning and end of the copy. The copy is written in movable naskh and consists of 250 leaves. This study aims to present the critical text, grammatical index and a language analysis of the copies of the Sermet Çifter Library, Süleymaniye Library and Berlin Library.
Benzer Tezler
- Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ'nın 'Amme Cüzü üzerinde dil incelemesi
An examination on interpretation of 'Amme Cüzü of Uveys b. Hoca Osman b. Emir İlyas b. Evliya
FUNDA ŞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA ÖZKAN
- Tefsir Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ (1b-119a) (İnceleme-metin-gramatikal dizin-sözlük)
Tafsir Uveys b. Hoca Osman b. Emir İlyas b. Evliya (1b-119a) (Analysis-text-grammatical index-dictionary)
KÜBRA ÖZGÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAKİ KÜÇÜKER
- Tefsir Üveys b. Osman b. Emîr İlyâs b. Evliyâ (119b-240a)(İnceleme-metin-gramatikal dizin-sözlük)
Tefsir Üveys b. Osman b. Emîr İlyâs b. Evliyâ (119b-240a)(Research-text-grammatical index-dictionary)
TOLGA KIYICIOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAKİ KÜÇÜKER
- Hadis tarihinde Cezîre bölgesi (Hicrî ilk üç asır)
Jazeera region in the history of hadith (First three centuries of Hijri)
SELİM YILMAZ
Doktora
Türkçe
2021
DinHarran ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF ZİYA KESKİN
- Veysi (Üveys b. Muhammed el-Alaşehri) ve eseri 'Merace'l-Bahreyn' in tahkiki
Veysi (Üveys b. Muhammed el-Alaşehri) and his work 'Merace'l-Bahreyn' and its edition critic
SEDAT ŞENSOY