Mimarlık ve sanat tarihi perspektifinden Bursa evliya türbeleri ve yapıların çevresinde oluşan veli kültü
Saints tombs in Bursa from architectural and art history perspective and formation of saint cult around these structures
- Tez No: 950577
- Danışmanlar: PROF. DR. SELEN DURAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Mimarlık, Sanat Tarihi, Religion, Architecture, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Bursa Uludağ Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 225
Özet
Toplumlar tarih öncesi devirlerden itibaren bir kutsallık anlayışına sahip olmuşlardır. Kutsal olana karşı duyulan merak dolayısı ile toplumdaki inanç önderlerini ve onlara ait olan yaşam alanları ve mezar alanlarını kutsallaştırmışlardır. Buna bağlı olarak kutsal mekan anlayışı ortya çıkmıştır. İnsanlar bağlı bulundukları inanç doğrultsunda Bu mekanların çevresinde ritüeller geliştirmişlerdir. Pagan inançlarda yer alan ritüller, bu inançtaki inasanların zaman içerisinde din değiştirmesi ile Hırisyanlık ve İslâmiyete de geçmiştir. Eski Türk inançlarında yer alan ata ve kam mezarlarından yardım isteme gibi uygulamalar, İslâm inancında veli kültüne dönüşmüştür. Bursa ilk Osmanlı başkentidir, mimari açıdan önemli bir Osmanlı başkenti olmasının yanı sıra manevi açıdan da önemli bir merkezdir. Osmanlı'nın kuruluşundan itibaren pek çok evliya Bursa'da yaşamış, Erken Osmanlı Dönemi sultanları ile yakın temaslarda bulunmuşlar ve Bursa'da vefat etmişlerdir. Günümüzde Bursa'da evliyalara ait olan pek çok mezar yapısı yer almaktadır. Bu yapıların çevresinde veli kültüne bağlı olarak çeşitli ritüeller gerçekleştirilmiştir, bazı yapılarda veli kültü mimari yapıyı tipolojik olarak da etkilemiştir. Böylece çift birimli, tek birimli ve konuttan türbeye dönüştürülmüş yapılar ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın amacı, Bursa evliya türbelerinin mimari ve bezeme özelliklerinin incelenerek mimarlık ve sanat tarihi açısından öneminin açıklanması, veli kültünün türbe mimarisine olan etkisinin ortaya konulmasıdır. Yöntem olarak nitel bir yöntem kullanılmış, türbeler, tarihsel ve mimari yönden incelenmiştir. Her yapı türü mimari ve bezeme özellikleri açısından analiz edilmiş, mimari üslup açısından değerlendirilmiş ve veli kültü ile ilişkilendirilmiştir. Türbelerde medfun olan evliyaların biyografileri anlatılmıştır. Yapılar, veli kültünün etkileri açısından üç farklı şekilde gruplandırılmıştır. Çift birimli yapılarda veli kültünün mimari yapılanmaya olan etkileri görülmüş, tek birimli olan yapılar ile konuttan türbeye dönüştürülmüş olan yapılarda ise hacet penceresi uygulması ve mekânsal kullanım açısından bir etkileşim olduğu, veli kültünün yapıların sürdürülebilirliğine etki ettiği görülmüştür.
Özet (Çeviri)
Since prehistoric times, societies have held a concept of sacredness. Due to the curiosity directed towards the sacred, communities have sanctified their religious leaders, their living spaces, and their burial sites. Consequently, the notion of sacred space emerged. People developed rituals around these places in accordance with their beliefs. Rituals found in pagan beliefs, over time, transitioned into Christianity and Islam as followers converted. Practices from ancient Turkish beliefs, such as seeking help from ancestral and shamanic tombs, evolved into the cult of saints within the Islamic faith. Bursa, as the first Ottoman capital, is not only an important architectural center but also a significant spiritual hub. From the establishment of the Ottoman Empire, many saints lived in Bursa, maintaining close contact with early Ottoman sultans, and eventually passed away there. Today, numerous tomb structures belonging to these saints are located in Bursa. Various rituals associated with the cult of saints have been performed around these structures. In some cases, the cult of saints has even typologically influenced the architectural form of the tomb itself, leading to the emergence of double-unit structures, single-unit structures, and dwellings converted into tombs. The aim of this study is to explain the architectural and decorative features of the saintly tombs in Bursa, highlighting their significance from an architectural and art historical perspective, and to demonstrate the impact of the cult of saints on tomb architecture. A qualitative method was employed, examining the tombs from historical and architectural viewpoints. Each building type was analyzed in terms of its architectural and decorative features, evaluated for its architectural style, and correlated with the cult of saints. Biographies of the saints interred in these tombs have been recounted. The structures were grouped in three different ways based on the effects of the cult of saints. In double-unit structures, the cult of saints was observed to influence the architectural layout. In single-unit structures and dwellings converted into tombs, an interaction was noted in terms of the“hacet penceresi”(prayer window) application and spatial usage, indicating that the cult of saints contributed to the sustainability of these structures.
Benzer Tezler
- Mekânsal dönüşümlerin distopik bilimkurgu sineması aracılığı ile incelenmesi ve mimari öngörüler
Spatial transformation through dystopian science fiction films and architectural foresight
BÜŞRA ÜNVER
Doktora
Türkçe
2016
Güzel SanatlarMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesiİç Mimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. İSMAİL EMRE KAVUT
- Sanatın mekansallaşması ve enstalasyon
Spatialization of art and installation
NECLA RUKEN BARS
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DENİZ ÖNDER
- The production and transformation of space: Dismantling the space of artistic production
Mekânın üretimi ve dönüşümü: Sanatsal üretim mekânının sökümü
ZÜMRÜT ŞAHİN
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İFFET HÜLYA ARI
- Ses ve mekan: Form üretimi üzerine disiplinlerötesi bir yaklaşım
Sound and space: A transdisciplinary aprroach to form generation
DİDEM ACAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesiİç Mimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURGÜN BAYAZIT
- Samsun'daki Türk devri yapılarında devşirme malzeme kullanımı
Use of spolien materials in Turkish period buildings in Samsun
YAHYA NEHİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Sanat TarihiSelçuk ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MURAT KARADEMİR