Ebû Şâme el-Makdisî'nin kıraat ilmindeki yeri
Ebû Şâme al-Maqdisi and his position in the science of qira'at
- Tez No: 950928
- Danışmanlar: PROF. DR. ERDOĞAN BAŞ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kur’ân-ı Kerîm Okuma ve Kırâat İlmi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 117
Özet
Kur'an vahyinin nazil olduğu Arap toplumunda lehçe farklılıklarının fazlalığı, kabilelerin lehçelerine olan güçlü bağlılıkları ve sözlü kültürün hâkimiyeti gibi unsurların nüzul sürecinde yedi harf ruhsatının verilmesine ön ayak olduğu düşünülmektedir. Bu ruhsat Kur'an lafızlarında belirli sınırlar dâhilinde farklı şekillerde tilavet imkânı sağlamış ve zamanla Kur'an'daki bazı kelimelerin okuyuşlarında çeşitli farklılıklarının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu sebeple ulemanın çoğu tarafından kıraat farklılıklarının kaynağı esas itibarıyla yedi harf ruhsatına dayandırılmıştır. Ancak Arapça bilmeyen toplumların İslâm'a katılmasıyla birlikte bu imkân yanlış okumaları da beraberinde getirmiş, kıraat farklılıklarından doğan ihtilaflar sahabeyi endişeye düşürmüştür. Bu sebeple Hz. Osman döneminde istinsah faaliyeti ile bu farklılıklara sınırlamalar getirilmiştir. İstinsah edilen mushafların imkân verdiği kıraatler zamanla yaygınlık kazanmış ve bazıları geniş kitlelerce benimsenerek ön plana çıkmıştır ki bunların başında yedi imamın kıraatleri gelmektedir. İbn Mücâhid, bu yedi kıraati bir araya getirerek kaleme aldığı eseriyle yedi imam ve kıraatleri etrafında oluşacak geleneğin ilk temelini atmıştır. Onu müteakiben Ebû Amr ed-Dânî, yedi kıraat merkezli telif ettiği ve ilim çevrelerinde büyük rağbet gören et-Teysîr fi'l-ḳırâʾâti's-sebʿ isimli eseriyle yedili tasnifin tedrisat alanında kökleşmesine katkı sağlamıştır. Ardından İmam Şâtıbî, et-Teysîr'i manzum bir forma kavuşturarak Hirzü'l-emânî ve vechü't-tehânî'yi telif etmiş ve böylelikle kıraat ilmi eğitiminde manzum eser-şerh geleneğinin doğuşuna öncülük etmiştir. Bu manzum esere yazılan ilk ve en önemli şerhlerden birini kaleme alan Ebû Şâme, kıraat ilmi sahasında müstesna bir mevki kazanmıştır. İbrâzü'l-meʿânî min Ḥırzi'l-emânî fi'l-ḳırâʾâti's-sebʿadlı bu eseri ile Hirzü'l-emânî'ye nazmen istidrâkta bulunan ilk şârih olarak addedilen Ebû Şâme, sonraki Hirzü'l-emânî şerhleri üzerinde derin ve kalıcı tesir bırakmıştır. Ebû Şâme'nin kıraat ilmine dair kaleme aldığı bir diğer önemli eser, kıraat ihtilaflarının temelinde yer alan yedi harf meselesine hasrettiği ve bu alanda müstakil olarak yazılan ilk eserlerden biri olan el-Mürşidü'l-vecîz'dir. Kıraat âlimi kimliğinin yanı sıra iyi bir hadis âlimi de olan Ebû Şâme, bu eserinde yedi harf meselesine dair rivayetleri bütüncül bir bakışla değerlendirmiş; kitabında birçok farklı görüşü serdederek onları ilmî tenkit süzgecinden geçirmiştir. Yedi harfin mahiyeti, kıraat farklılıklarının teşekkülünde ruhsat ve sahabe rivayetlerinin rolü, sahih kıraat kriterleri ve kıraatlerin tarihî seyri gibi temel meselelerin ele alındığı el-Mürşidü'l-vecîz, kendisinden sonraki kıraat uleması için temel bir müracaat kaynağı hâline gelmiştir. Tezde incelenecek olan esas konu, bahsi geçen bu iki büyük eseri ilim dünyasına kazandıran Ebû Şâme'nin kıraat ilmindeki yerinin tespiti, hangi ilmî boşlukları doldurduğu ve hangi temel problemlere çözüm getirdiğidir. Çalışmanın giriş bölümünde Ebû Şâme'nin hayatı, ilmî kişiliği, hocaları, talebeleri ve eserleri üzerinde durulmuş; bu sayede ilmî birikiminin ve yetkinliğinin anlaşılması hedeflenmiştir. Araştırmanın birinci bölümünde Ebû Şâme nezdinde Kur'an kıraatinin kaynağı ve tarihsel süreçte geçirdiği evreler detaylı şekilde ele alınmıştır. Bu bağlamda yedi harf meselesi, ruhsatın mahiyeti, kapsamı ve mushaflara yansıyan boyutları incelenmiştir. Ayrıca kıraat tarihinin; Hz. Peygamber, sahâbe (rivayet), tâbiîn (ihtiyar), iştihar ve tedvîn dönemlerinden oluşan tarihsel evreleri kronolojik bir bakış açısıyla ele alınmıştır. İkinci bölümde ise Ebû Şâme'nin kıraat ilminin temel meselelerine yaklaşımı ele alınmıştır. Ebû Şâme'nin kıraat ilminin temel meselelerine dair fikriyatını temellendiren kıraat tasavvurunun incelenmesi, bu bölümün öncelikli konusu olmuştur. Ardından kıraatlerin sıhhat ve değeri bakımından tasnifi ile kıraatlerin tevâtürlüğü konuları detaylandırılmıştır. Tez kapsamında yürütülen analizler sonucunda Ebû Şâme el-Makdisî'nin hadisçi kimliğinin de etkisiyle kıraat ilmi meselelerine yaklaşımında yoğun bir rivayet aktarımına dayandığı ve bu rivayetleri derleyici bir yöntemle ele aldığı, zaman zaman ise sistematik bütünlükten uzak bir üslup sergilediği tespit edilmiştir. Bununla birlikte kıraat ilmine dair görüşlerinin bu alandaki temel meselelerin anlaşılmasına katkı sağladığı, özellikle yedi harf ruhsatı merkezli değerlendirmelerinin kıraat farklılıklarının izahında kendine özgü bir perspektif sunduğu tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
It is thought that the abundance of dialect differences in the Arab society in which the Quran was revealed, the strong attachment of tribes to their dialects and the dominance of oral culture were the factors that led to the granting of the seven-letter license during the revelation process. This license provided the possibility of recitation in different ways within certain limits in the words of the Quran and paved the way for the emergence of differences in Quranic readings over time. For this reason, the source of the differences in recitation was essentially based on the seven-letter license by most scholars. However, with the accession of societies that did not know Arabic to Islam, this opportunity also brought about incorrect readings and the conflicts arising from the differences in recitation worried the companions. For this reason, during the reign of Hz. Osman, restrictions were imposed on these differences through the copying activity. The recitations made possible by the copied mushafs have become widespread over time, and some have come to the forefront by being widely adopted, the recitations of the seven imams being the most prominent of these. Ibn Mujahid laid the first foundation of the tradition that would emerge around the seven imams and their recitations with his work that he compiled by bringing together these seven recitations. Following him, Abu Amr al-Dani contributed to the rooting of the seven-fold classification in the field of education with his work titled at-Taysir fi'l-ḳırâʾâti's-sebʿ, which he compiled centered on seven recitations, and which was in great demand in scholarly circles. Then, Imam al-Shatibi transformed at-Taysir into a verse form, compiled Hirz al-Emanî and wachü't-tehani, and thus pioneered the emergence of the tradition of verse work-commentary in recitation education. Abu Shama, who wrote one of the first and most important commentaries on this poetic work, has gained an exceptional position in the field of recitation. Abu Shama, who is also considered to be the first commentator to make a verse reference to Hirz al-Amani, has had a deep and lasting impact on the later commentaries on Hirz al-Amani. Another important work written by Abu Shama on the science of recitation is al-Murshidu'l-veciz, which he devoted to the issue of seven letters, which is at the root of the recitation disputes, and which is one of the first works written independently in this field. Abu Shama, who was a good hadith scholar as well as a recitation scholar, evaluated the narrations on the issue of seven letters in this work with a holistic perspective; he presented many different views in his book and subjected them to scientific criticism. Al-Murshidu'l-Veciz, which deals with fundamental issues such as the nature of the seven letters, the role of the permission and the narrations of the Companions in the formation of recitation differences, the criteria for authentic recitation, and the historical course of recitations, has become a fundamental reference source for recitation scholars after him. The main subject to be examined in the thesis is to determine the place of Abu Shama in the science of recitation, which scientific accumulations he filled and which basic problems he solved. In the introduction part of the study, Abu Shama's life, his scientific talent, his teachers, tales and works are emphasized; thus, comprehensiveness of scientific gain and authority is aimed. In the first part of the study, the source of Quran recitation by Abu Shama and the stages in the development process are discussed in detail. This binding seven letter issue, the nature of permission, its scope and the dimensions reflected in the mushafs. In addition, the types of recitation; the current stages formed in the Hz. Prophet, sahabe (narration), tabi'in (old), ishtihar and tedwin are discussed from a chronological perspective. In the first part of the research, the source of Quranic recitation by Abu Shama and the stages it went through in the historical process were examined in detail. In this context, the issue of seven letters, the nature of permission, its scope and the dimensions reflected in the mushafs were examined. In addition, the historical stages of the history of recitation, consisting of the periods of the Prophet, the Companions (narration), the Tâbiîn (old people), the Istikhar and the Tadvîn, were examined from a chronological perspective. In the second part, Abu Shama's approach to the basic issues of recitation was discussed. The examination of Abu Shama's concept of recitation, which founded his ideas on the basic issues of recitation, was the primary subject of this section. Then, the classification of recitations in terms of their authenticity and value and the tawâtur of recitations were detailed. As a result of the analyses conducted within the scope of the thesis, it has been determined that Abu Shama al-Maqdisi, with the influence of his hadith identity, relied heavily on narration in his approach to the issues of recitation and that he handled these narrations with a compilative method, and that at times he displayed a style far from systematic integrity. In addition, it has been determined that his views on the science of recitation contribute to the understanding of the fundamental issues in this field, and especially his evaluations centered on the seven-letter license offer a unique perspective in explaining the differences in recitation. This study aims to determine Abu Shama's contributions to the science of recitation.
Benzer Tezler
- حجية أفعال الرسول: دراسة حول كتاب المحقق لأبي شامة المقدسي
Hz. Peygamber'in fiillerinin hücciyeti: Ebu Şâme el-Makdisî'nin el-Muhakkak eseri özelinde bir inceleme
ÖMER KARADUMAN
Yüksek Lisans
Arapça
2025
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NAİL OKUYUCU
- شَـــرْحُ قَـصـيدةِ البـُردةِ للعلامة شِهاب الدِّين عبد الرَّحمن بن إسماعيل الملقَّب بأبي شــامــة (ت. 665هـ)دراسةً وتحقيقًـا
Ebu Şame lakaplı Müçtehid Alim Şahabeddin Abdurrahman b. İsmail'e ( Ö.665 H) ait Kasîdetü'l- Bürde Şerhi
SAMAHER ZUHAİR MOHAMMED MOHAMMED
Yüksek Lisans
Arapça
2022
DinÇankırı Karatekin ÜniversitesiTemel Bilimler Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HANAN AKKO
- H. VII. Asır Dımaşk Meşyeha geleneği -Meşyehatu İbni'l-Buhârî özelinde-
H. VII. century Dimashk Meşyeha tradition -Case of in Meşyehatü Ibni'l-Buhârî-
MUHAMMET ZAHİT AKYÜZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA CELİL ALTUNTAŞ
- Eyyûbîler devrinde hadis: Dımaşk (570-658/1174-1260)
Hadith in the period of Ayyubids: Damascus (570-658/1174-1260)
ABDURRAHMAN KURT
Doktora
Türkçe
2019
DinKahramanmaraş Sütçü İmam ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FAHRİ HOŞAB