Otizm spektrum bozukluğu tanılı ergenler ile dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanılı ergenlerde içselleştirilmiş damgalanmanın yaşam kalitesi ve işlevselliğe etkisi
The effect of internalized stigma on quality of life and functionality in adolescents diagnosed with autism spectrum disorder and adolescents diagnosed with attention deficit hyperactivity disorder
- Tez No: 951165
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÖMER KARDAŞ
- Tez Türü: Tıpta Uzmanlık
- Konular: Psikiyatri, Psychiatry
- Anahtar Kelimeler: Yüksek işlevli otizm, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, içselleştirilmiş damgalanma, yaşam kalitesi, işlevsellik, stigma, ergen öz-bildirimi, ebeveyn değerlendirmesi, akran zorbalığı, High-functioning autism, attention deficit hyperactivity disorder, internalized stigma, quality of life, functioning, stigma, adolescent self-report, parent evaluation, peer bullying
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kocaeli Üniversitesi
- Enstitü: Tıp Fakültesi
- Ana Bilim Dalı: Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 139
Özet
Giriş ve Amaç: Yüksek işlevli otizm spektrum bozukluğu (YİO) ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), bireysel işlevsellik ve sosyal uyumu etkileyen nörogelişimsel bozukluklardır. Her iki grupta da toplumsal işlevsellikte zorluklar yaşanmasına rağmen, özellikle YİO tanılı bireylerde içselleştirilmiş damgalanmanın etkileri yeterince görünür kılınmamıştır. Literatürde içselleştirilmiş damgalanma çalışmaları çoğunlukla ebeveyn perspektifine odaklanmakta olup, çocukların bakış açısı sınırlı olarak ele alınmıştır. Bu çalışma, YİO ve DEHB tanılı ergenlerde içselleştirilmiş damgalanmanın yaşam kalitesi ve işlevsellik üzerindeki etkilerini, ergen, ebeveyn ve klinisyen değerlendirmeleri doğrultusunda çok boyutlu bir yaklaşımla incelemeyi amaçlamaktadır. Yöntem: Araştırmaya, Kocaeli Üniversitesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Polikliniği'ne başvuran; DSM-5 kriterlerine göre yüksek işlevli otizm spektrum bozukluğu (YİO) veya dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanısı almış ya da tanı sürecinde takip edilen, 13-18 yaş aralığında ve dahil edilme kriterlerini karşılayan toplam 70 ergen (YİO=35, DEHB=35) ile ebeveynleri dahil edilmiştir. Her iki grupta da zekâ düzeyi, WISC-IV veya WISC-R değerlendirmeleri sonucunda 70 ve üzeri puan alan bireylerden oluşmaktadır. Tüm katılımcılara sosyodemografik bilgi formu uygulanmış; ergenlerle Okul Çağı Çocukları için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi Şimdi ve Yaşam Boyu Versiyonu (ÇDŞG-ŞY-T) görüşmesi yapılmıştır. Ergenler, Ruhsal Hastalıkların İçselleştirilmiş Damgalanma Ölçeği-Ergen Formu (RHİDÖ-EF) ve Çocuklar İçin Yaşam Kalitesi Ölçeği 13-18 Yaş-Ergen Formu (ÇİYKÖ-Ergen); ebeveynler ise WİBÖ-E ve Çocuklar İçin Yaşam Kalitesi Ölçeği 13-18 Yaş - Ebeveyn Formu (ÇİYKÖ – Ebeveyn)'nu doldurmuştur. Ayrıca ebeveynlere, çocuklarının yaşadığı olası sosyal ayrımcılık ve zorbalıkla ilgili sorular yöneltilmiştir. Klinik değerlendirmede, tüm ergenlerin işlevsellik düzeyi CGAS; hastalık şiddeti ise KGİ-Ş ile araştırmacı tarafından puanlanmıştır. Bulgular: YİO grubunda yaşam kalitesi ve işlevsellik düzeyleri, DEHB grubuna kıyasla anlamlı düzeyde daha düşüktür. Grup içi karşılaştırmalarda yaşam kalitesi açısından hem YİO hem de DEHB grubundaki ergenlerin kendilerini ebeveynlerinin algıladığına göre daha yüksek sosyal işlevselliğe ve yaşam kalitesine sahip olarak değerlendirdikleri görülmüştür. Weiss İşlevsellikte Bozulma Ölçeği-Ebeveyn Formu'na göre, YİO grubunda anlamlı olarak sosyal etkinlikler ve benlik algısı alt boyutlarında daha fazla bozulma saptanmıştır. RHİDÖ-EF alt boyutlarında ise YİO grubundaki ergenlerin yabancılaşma, sosyal geri çekilme ve algılanan ayrımcılık düzeyleri anlamlı olarak daha yüksektir; buna karşılık DEHB grubunda damgalanmaya karşı direnç puanları anlamlı olarak daha yüksektir. Her iki grupta da içselleştirilmiş damgalanma puanları, daha düşük işlevsellik ve yaşam kalitesiyle anlamlı düzeyde ilişkili bulunmuştur. Bu ilişki, DEHB grubunda hem ergen hem de ebeveyn bildirimlerinde belirginleşirken; YİO grubunda daha çok ergen değerlendirmelerine yansımıştır. Ayrıca, ebeveyn bildirimlerine göre YİO grubundaki ergenlerin akran zorbalığına daha fazla maruz kaldığı görülmüştür. Sonuç: İçselleştirilmiş damgalanma, her iki tanı grubunda da işlevsellik ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyen önemli bir faktördür. Ancak DEHB'de damgalanma daha görünür semptomlarla kendini gösterirken, YİO'da daha çok bireyin iç dünyasında yaşanmakta ve ebeveyn değerlendirmelerine sınırlı yansımaktadır. Bu nedenle, içselleştirilmiş damgalanmanın ölçümü ve müdahalesi için, klinisyen, ergen ve ebeveyn bildirimini kapsayan geçerli yarı yapılandırılmış görüşme tekniklerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Damgalanma deneyimlerinin sosyal dışlanma ve benlik algısı üzerindeki etkilerini azaltmak amacıyla bireysel destek kadar İçselleştirilmiş damgalanmayı önlemeye yönelik toplumsal farkındalık çalışmaları da önem taşımaktadır.
Özet (Çeviri)
Objective: High-functioning autism spectrum disorder (HFA) and attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) are neurodevelopmental disorders that affect individual functioning and social adaptation. Although both groups experience difficulties in social functioning, the effects of internalized stigma are particularly underexplored in individuals with HFA. Existing literature primarily focuses on parental perspectives, with limited consideration of the youths' own views. This study aims to examine the impact of internalized stigma on quality of life and functioning in adolescents diagnosed with HFA and ADHD using a multidimensional approach incorporating adolescent, parent, and clinician assessments. Method: The study included 70 adolescents (HFA = 35, ADHD = 35) aged 13-18 years who presented to the Child and Adolescent Psychiatry Clinic at Kocaeli University and met DSM-5 diagnostic criteria or were under diagnostic evaluation. All participants had an IQ score of 70 or above as assessed by WISC-IV or WISC-R. Sociodemographic information was collected, and adolescents were interviewed using the Kiddie Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia—Present and Lifetime Version (K-SADS-PL). Adolescents completed the Internalized Stigma of Mental Illness Scale–Adolescent Form (ISMI-AF) and the Pediatric Quality of Life Inventory (PedsQL 13-18, adolescent form). Parents completed the Weiss Functional Impairment Rating Scale–Parent Form (WFIRS-P) and the Pediatric Quality of Life Inventory–Parent Form (PedsQL 13-18, parent form). Parents were also asked about potential experiences of social discrimination and bullying involving their children. Functionality was rated using the Children's Global Assessment Scale (CGAS), and illness severity using the Clinical Global Impression – Severity scale (CGI-S), both rated by the clinician. Results: Adolescents with HFA showed significantly lower quality of life and functioning levels compared to those with ADHD. Within-group comparisons revealed that adolescents in both groups rated their social functioning and quality of life higher than their parents' assessments. According to the WFIRS-P, the HFA group exhibited greater impairment in social activities and self-concept domains. ISMI-AF subscales indicated significantly higher levels of alienation, social withdrawal, and perceived discrimination in the HFA group, whereas the ADHD group showed higher stigma resistance scores. Internalized stigma scores were significantly correlated with lower functioning and quality of life across both groups; this association was more evident in both adolescent and parent reports within the ADHD group, and predominantly in adolescent reports in the HFA group. Parental reports also indicated that adolescents with HFA were more frequently exposed to peer bullying. Conclusion: Internalized stigma is an important factor negatively affecting functioning and quality of life in both diagnostic groups. In ADHD, stigma manifests more visibly, while in HFA, it is experienced more internally and less reflected in parental evaluations. Therefore, the development of valid, semi-structured interview techniques incorporating clinician, adolescent, and parent reports is essential for measuring and addressing internalized stigma. Reducing the impact of stigma on social exclusion and self-concept requires not only individualized support but also community awareness initiatives aimed at prevention.
Benzer Tezler
- Normal kilolu ile aşırı kilolu/obez olan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanılı ergenlerin psikiyatrik komorbidite, patolojik internet kullanımı ve internet kullanım paternleri açısından karşılaştırılması
Comparison of normal weight and overweight/obese adolescents diagnosed with attention deficit and hyperactivity disorder in terms of psychiatric comorbidity, pathological internet use and internet use patterns
BÜŞRA ÜSTÜNDAĞ
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2024
PsikiyatriSağlık Bilimleri ÜniversitesiÇocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM ADAK
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu tanılı 6-12 yaş arası çocuklarda periferik dolaşımda klaudin-5, okludin, zonulin ve trisellülin düzeyleri
Peripheral circulation levels of claudin-5, occludin, zonulin and tricellulin in children 6-12 years old with attention deficit/hyperactivity disorder
HURŞİT FERAHKAYA
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2021
PsikiyatriNecmettin Erbakan ÜniversitesiÇocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER FARUK AKÇA
- Hafif düzeyde otizm spektrum bozukluğu tanılı çocuk ve ergenlerde sluggish cognitive tempo (yavaş bilişsel tempo) belirtileri: İlişkili bireysel ve ailesel özelliklerin belirlenmesi ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanılı çocuk ve ergenlerle karşılaştırılması
Sluggish cognitive tempo symptoms in children and adolescents with mild autism: investigating associated individual and familial factors and comparing to children and adolescents with attention deficit hyperactivity disorder
NAZAN EKİNCİ
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2020
PsikiyatriSağlık Bilimleri ÜniversitesiÇocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖZALP EKİNCİ
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan ergenlerde duyu profilinin ve kişilik özelliklerinin araştırılması
Investigation of sensory profile and personality traits in adolescents with attention deficit hyperactivity disorder
GÖZDE ÖZDEN
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2019
PsikiyatriMarmara ÜniversitesiÇocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE ARMAN
- Otizm spektrum bozukluğu tanısı olan çocuk ve ergenlerde kronotip özelliklerinin uyku ve yürütücü işlevler ile ilişkisinin araştırılması
Başlık çevirisi yok
BEYZA KUYUMCU
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2025
PsikiyatriMarmara ÜniversitesiÇocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ALİYE TUĞBA BAHADIR