Türk- İslâm mimârisindeki plân kurgusu ile hilye levhalarının sayfa düzeni arasındaki benzerlikler üzerine bir araştırma
A study on the similarities between the plan structure in Turkish-İslamic architecture and the page layout of hilye plates
- Tez No: 951275
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET NUHOĞLU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Güzel Sanatlar, Fine Arts
- Anahtar Kelimeler: Hilye, Mimari, Kâbe, Hâfız Osman, Tasarım, Hilye, Architecture, Kaaba, Hâfız Osman, Design
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 122
Özet
TÜRK- İSLÂM MİMÂRİSİNDEKİ PLÂN KURGUSU İLE HİLYE LEVHALARININ SAYFA DÜZENİ ARASINDAKİ BENZERLİKLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Hilyeler, 15. yy.'dan günümüze gelene kadar edebi bir eser olarak manzum ve mensur türden ele alınmıştır. Türk Divan Edebiyatı'nda İslam medeniyetine özgü bir şiir türü olan hilyeler Hz. Muhammed (sav)' e duyulan muhabbetin içten bir şekilde ifade bulmasıyla karşımıza çıkar. Bu büyük değer pek çok şair tarafından kaleme alınmış, şemâil, nâ't, siyer vs. gibi türlerde işlenmiş, en son hilye türüyle Hz. Muhammed'e atfedilmiştir. Her ne kadar diğer peygamberler, aşere-i mübeşşere, din büyükleri, dört halife ve Hasan-Hüseyin için yazılmış hilye türlerine rastlanmış olsa da hilye dendiğinde akla ilk gelen Hz. Muhammed (sav) hilyeleri olmuştur. Böyle olmasının nedeni hilyelerin Hz. Peygamberle özdeşleşmiş olmasıdır. Bu çalışmada Türk sanatında önemli bir konumu ve Müslümanlar için evrensel bir değer olan İslam peygamberi Hz. Muhammed'in, genel itibariyle fiziksel ve ahlâkî özelliklerinin anlatıldığı hilye-i şerif levhalarının sayfa düzeninin, dini mimarideki plan düzeneğiyle benzerliği ele alınmıştır. Bu konunun seçilmesinin ana nedeni, hilyenin bir sanat eseri olmasında öncülük eden 17. yy. hattatlarından Hafız Osman'ın, klâsik hilye-i şerif levhasını tasarlarken nasıl bir seyri takip ettiğinin ve nelerden ilham aldığının merak konusu olmasından ötürü incelemektir. Bir nevi tasarım kodunun çözülmesine yönelik bir araştırmayı ortaya koymaktır. Aynı zamanda tasarımı oluşturan elemanların, diğer bir deyişle şematik yapının incelenmesinin yanı sıra tasarımdaki anlam ve kavram boyutunun mimaride olduğu gibi edebiyatta da yer alışına dikkat çekilmiştir. Böylece sanat, edebiyat ve mimaride ortak bir düşünce örüntüsünün varlığı gösterilmeye çalışılmıştır. Özellikle sayfa düzeni ve mimari plan arasındaki benzerliği kurmak adına ilk olarak Karahanlılar dönemindeki camilerden örnekler verilmiştir. Türk sanatının İslâmî anlamda gelişmesine katkı sunduğu bilinen Karahanlılar Dönemi'nden ilk örneklerin verilmesi suretiyle Selçuklu ve Osmanlı Dönemi'ne ait yapılar üzerinden yola çıkılmıştır. Kronolojik şekilde ele alınan ve dini mimari yapının gelişiminin devam ettiği bir döngüde sunulmaya çalışılan, klasik hilye-i şerif levha tasarımının olgunlaşmış seviyesine nasıl eriştiği gösterilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
A STUDY ON THE SIMILARITIES BETWEEN THE PLAN STRUCTURE IN TURKISH-ISLAMIC ARCHITECTURE AND THE PAGE LAYOUT OF HİLYE PLATES Hilyes have been discussed as literary works in both verse and prose from the 15th century until today. Hilye, a type of poetry specific to Islamic civilization in Turkish Divan Literature, is based on Hz. It appears before us as a sincere expression of the love felt for Muhammad (pbuh). This great value was written by many poets, şemâil, na't, siyer etc. processed in genres such as Hz. It was attributed to Muhammad. Although there are types of hilyah written for other prophets, ashara-imubeşshara, religious elders, four caliphs and Hasan-Husayn, the first thing that comes to mind when it comes to hilyah is Hz. Muhammad (pbuh) had tricks. The reason why is that the hilyahs are Hz. It is because he is identified with the Prophet. In this study, the Prophet of Islam, who has an important position in Turkish art and a universal value for Muslims, is depicted. The similarity of the page layout of the Hilye-iŞerif plates, in which the physical and moral characteristics of Muhammad are generally described, with the plan mechanism in religious architecture is discussed. The main reason for choosing this subject is the 17th century, which pioneered the use of hilyah as a work of art. It is a matter of curiosity to examine what kind of a course Hafız Osman, one of the calligraphers, followed when designing the classical hilye-i sheriff plate and what he was inspired by. In a way, it is research aimed at deciphering the design code. At the same time, in addition to examining the elements that make up the design, in other words the schematic structure, attention is drawn to the fact that the meaning and concept dimension in design takes place in literature as well as in architecture. Thus, it was tried to show the existence of a common thought pattern in art, literature and architecture. In order to establish the similarity between the page layout and architectural plan, examples from the mosques of the Karakhanid period were first given. By giving the first examples from the Karakhanid Period, which is known to have contributed to the development of Turkish art in the Islamic sense, it started with the structures of the Seljuk and Ottoman Periods. It has been tried to show how the classical hilye-i sheriff plate design, which is discussed chronologically and presented in a cycle in which the development of the religious architectural structure continues, reached its mature level.
Benzer Tezler
- 10-15. yy. arasında Orta Asya ve Yakın Doğu Türk mimarisinde eyvanlı yapıların mekân dizimsel analizi
The analysis of the buildings with iwans in Central Asian and Near Eastern Turkish architecture between 10-15. centuries by space syntax
AYŞENUR DAĞ GÜRCAN
Doktora
Türkçe
2024
MimarlıkGazi ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CEMİLE NAKIŞ KARAMAĞARALI
- Anadolu'da Selçuklu Çağı cami ve mescit mimarisi (Plan-mimari-süsleme)
Seljuk age masjid and mosque architecture in Anatolia (Plan-architecture-ornament)
MUHAMMET ARSLAN
Doktora
Türkçe
2017
Sanat TarihiAtatürk ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN YURTTAŞ
- Akçakoca'dan bir grup ev mimarisi
A group of home architecture Akçakoca
FUNDA NALDAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Sanat TarihiAtatürk ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAMZA GÜNDOĞDU
- Sandıklı'daki Türk Dönemi eserleri
Turkish Period artifacts in Sandıklı
FATİH BOSTAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
MimarlıkPamukkale ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KASIM İNCE
- Ortaçağ Çarşamba Türk tarihi ve mimari eserleri
Medieval wednesday Turkish historical and architectural works
ERTAN SAĞLAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Sanat TarihiAğrı İbrahim Çeçen ÜniversitesiOrtaçağ Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF ÇETİN