Türkçenin tarihi gelişiminde {+lAr} eki ve işlevleri
The suffix {+lAr} and its functions in the historical development of Turkish
- Tez No: 952296
- Danışmanlar: PROF. DR. NESRİN BAYRAKTAR ERTEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 150
Özet
Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine kadarki süreçte ad çekim eki olarak öne çıkan {+lAr}, üzerinde taşıdığı çokluk bildirme anlamıyla günümüze kadar dinamiğini korumayı başarmış bir ektir. Çekim eki olarak değerlendirilen {+lAr}'ın çokluk bildirme işlevinin yanı sıra kazandığı çeşitli anlamlar onu yapım ekine yaklaştırmıştır. Eklendiği sözcüğe topluluk anlamı katması; saygı ve yüceltme belirtmesi;“ve”bağlacı anlamı taşıması; meslek gruplarını ifade etmesi; aile ve akrabalık adlarıyla; mezhep, millet, kavim, devlet adlarını ifade etmesi; anlamı güçlendirme, abartma, pekiştirme ve ikilemeler oluşturması; genelleme anlamı katması; selamlaşma ve kalıplaşmış (deyimsel ve masalsı) ifadeler belirtmesi; soyut ve sayılamayan isimlerde mecazlar kurması; somut ve sayılabilir isimlerde mecazlar oluşturması; vücudun bazı bölümlerinin ifadesinde kullanılması; seslenme anlamı katması; fiil çekimlerinde saygı ve nezaket bildirmesi ekin çok yönlülüğünü ortaya koymakla birlikte yapım ekine yatkınlığını öne çıkarmıştır. {+lAr}'ın çekim ve yapım eki gibi davranması araştırmacıları ekin tasnifi konusunda farklı görüşlere sevk etmiştir. Söz konusu ek, bir grup araştırmacı tarafından çekim eki olarak; bir grup araştırmacı tarafından yapım eki olarak; diğer bir grup araştırmacı tarafından da“ara ek”vb. gibi yeni bir kategori ve başlıkta ele alınmıştır. Ekin tasnifinde nasıl ki bir görüş birliği sağlanamadıysa etimolojisi üzerinde de yürütülen fikirlerde bir birliğe varılamamıştır. Bu bağlamda ekin etimolojisi bazı eklerin birleşimine;“olar”zamirine ve başka bir sözcüğe dayandırılarak üç ana başlık altında ele alınmıştır. Bu çalışmada, Türkçenin tarihi dönemleri boyunca {+lAr}'ın eklendiği sözcüklere kattığı yeni anlamlarla yapım ekine olan yatkınlığı ortaya konmuştur.
Özet (Çeviri)
{+lAr}, which came to the fore as a noun inflectional suffix from Old Turkish to Turkish, is a suffix that has managed to preserve its dynamism until today with the plural meaning it carries. The suffix {+lAr}, which is considered an inflectional suffix, has acquired various meanings in addition to its function of indicating plurality, bringing it closer to a derivational suffix. The fact that it adds a sense of community to the word it is added to; that it indicates respect and exaltation; that it carries the meaning of the conjunction“and”; that it expresses professional groups; that it expresses the names of family and kinship; that it expresses the names of sects, nations, tribes, and states; that it strengthens, exaggerates, reinforces, and reduplicates the meaning; that it adds the meaning of generalization; that it indicates greetings and stereotyped (idiomatic and fairy-tale) expressions; that it establishes metaphors in abstract and uncountable nouns; that it creates nominalized adjectives and metaphors in concrete and countable nouns; that it is used in expressing some parts of the body; that it adds the meaning of address; that it expresses respect and politeness in verb conjugations, while revealing the versatility of the suffix and highlights its tendency to be a derivational suffix. The fact that {+lAr} acts as an inflectional and derivational suffix has led researchers to different views on the classification of the suffix. The suffix in question was discussed as an inflectional suffix by a group of researchers; as a derivational suffix by a group of researchers; and under a new category and title such as“intermediate suffix”by another group of researchers. Just as there has been no consensus on the classification of the suffix, there has also been no consensus on the ideas on its etymology. In this context, the etymology of the suffix is discussed under three main headings, based on the combination of some suffixes; the pronoun“olar”and another word. In this study, the tendency of Turkish language towards derivational suffixes has been revealed with the new meanings it has added to the words to which {+lAr} has been added throughout its historical periods.
Benzer Tezler
- Liberal düşüncenin gelişiminde iktisat politikasının evrimi ve Türk örneği
The Evolution of economic policy in the development of liberal thought and the Turkish case
KIVANÇ ACAR
- Kasım b. Mahmud Karahisari'nin, İrşadü'l Mürid ile'l-Murad fi Tercemeti Mirsadi'l-İb?d (İnceleme-metin-dizin)
Kasım b. Mahmud Karahisari? of İrşadü?l Mürid ile?l-Murad fi Tercemeti Mirsadi?l-İb?d
AHMET ÇAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Türk Dili ve EdebiyatıFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NADİR İLHAN
- «дивану лугат-ит-түрк» сөздүгү кыргыз тилинин тарыхый өнүгүшүн изилдөө булагы(фонологиялык жана морфонологиялык изилдөө)
Kırgız dilinin tarihi gelişiminin araştırılmasında bir kaynak olarak Divanü Lugati't-Türk (Fonolojik ve morfonolojik inceleme)
NEGİZBEK ŞABDANALİYEV
Doktora
Kırgızca
2015
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KADIRALI KONKOBAYEV
- Orta Türkçede organ adlarının kullanım alanları
Usage areas of organ names in Middle Turkish
MERVE GÜLMEZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HACER TOKYÜREK
- Fatih Dönemi merkezî ve umumi kanunnamelerin dili üzerine bir inceleme
An examination on the language of central and general laws in the Period of Fatih
NEŞE YAMANOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH ÖZEK