GUL herbaryumu'ndaki Ocimum L. (Lamiaceae) cinsinin sistematiği ve ekonomiye kazandırılması
Systematics of genus Ocimum L. (Lamiaceae) in GUL herbarium and its economic importance
- Tez No: 953335
- Danışmanlar: PROF. DR. HASAN ÖZÇELİK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Biyoloji, Biology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Süleyman Demirel Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Biyoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 147
Özet
Son yıllarda 'Resimli Türkiye Florası' başlığı altında yeni ve kapsamlı bir kitap hazırlanmakta ve yayınlanmaktadır. Bu tez; adı geçen kitap için Türkiye'deki Ocimum L. cinsinin sistematik, coğrafi, ekolojik ve ekonomik özelliklerini tanıtmak amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmalar 2023-2025 yıllarında tarla koşullarında (MAREM, Eğirdir), GUL Herbaryumu'nda ve Ekolojik Ürünler Laboratuvarı'nda yürütülmüştür. Çalışma, Türkiye'de yetiştirildiği tespit edilen tüm Ocimum L. taksonlarını kapsamaktadır. Cinsin üyeleri Türkiye'de; 'Fesleğen, Fesliyen, Festikan, Reyhan, İreyhan, Peslan, Rahan' gibi isimlerle bilinmektedir. Kutsal Kitap Kur'anda doğrudan adı geçmemektedir. Dini kaynaklarda güzelliklerden, pozitif etkilerinden bahsedilirken sıkça adı geçer. Farsça kökenlidir. Arapça narin, zarif, latif, hoş kokulu anlamına gelmektedir. Reyhan; 'rayiha, yani 'hoşkoku veren' anlamına gelir. Latincedeki Ocimum kelimesi de: Yunanca 'hoş koku, aromatik ot' anlamına gelen 'Okimon' kelimesinden türetilmiştir. Gıda, ilaç ve kozmetik alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bazı ülkelerde ise bazı türleri kutsal kabul edildiği için ibadethane bahçelerine dikilmekte, gıda amaçlı olarak tüketimi yasaklanmaktadır. İslami kaynaklarda 'Reyhan kapısı' sadece oruçluların girebildiği cennet kapılarından birinin adıdır. İncelenen toplam farklı örnek sayısı yaklaşık 50; toplam koleksiyon örneği sayısı 150, Türkiye'deki toplam kültivar sayısı ise 35 kadardır. İlgili bitkilerin sistematik incelemesi sonucunda (Ocimum cinsine ait 8 tür, toplam 15 taksonu adlandırılmıştır. Tüm örnekler GUL Herbaryumu'nda (SDÜ, Isparta) muhafaza edilmektedir. Türkiye herbaryumları içerisinde Ocimum cinsi açısından en zengin koleksiyon GUL Herbaryumu'ndadır. Bu örnekler tarafımızdan çeşitli sistematik kaynaklardan teşhis edilmiş, teşhis edilemeyenlerin bir kısmı tarafımızdan ve ilk kez ve yeni olarak belirlenmiştir. Tüm taksonları Türkiye'de kültivardır, hiç birinin doğal formu bulunmamaktadır. Türkiye için bu cinsin detaylı bir revizyon çalışması gerekmektedir. Taksonomik açıdan önem sırasına göre; brakte şekli, yaprak şekli, korolla rengi, bitkide tüy durumu, çiçek salkımının rengi ve dallanması önemli ayırt edici karakterlerdir. Çalışmamızda; bazı kültivarların bilimsel isimleri belirlenebilmiş, bazıları ise belirlenememiştir. Tüm Ocimum taksonları çalışmamızda Fesleğen ve Reyhan olmak üzere 2 büyük gruba ve 8 türe ayrılmıştır. Halkın verdiği isimler esas alınmış, adı verilmeyenlere uygun Türkçe isimler önerilmiştir. İncelenen örneklerin tarafımızdan belirlenen taksonları, Türkçe adları ve taksonlara göre dağılım sayıları şöyledir: Türler: Ocimum basilicum L., Ocimum minimum L.Ocimum forskolei Benth.,Ocimum tenuiflorum L. ve Ocimum americanum L., Ocimum gratissimum L. Ocimum L. sp.-AOcimum L. sp.-B Fesleğen grubunda: Tatlı fesleğen (Ocimum basilicum L.: 4, Tarçın kokulu fesleğen (Ocimum x thyrsiflorum L.: 2,Top fesleğen (Ocimum minimum L.: 2, Yediveren fesleğen (Ocimum forskolei Benth.): 3, Kış fesleğeni/Mübarek fesleğen (Ocimum tenuiflorum L.): 2, Amerikan Fesleğeni (Ocimum americanum L.: 3 olmak üzere toplam 4 türe bağlı, 6 takson ve toplam 16 farklı kültivar. Reyhan grubunda ise: Arapgir reyhanı (Ocimum basilicum L. cf. var. purpurascens: 2, Parlak Mor reyhan: 1, Alacalı mor reyhan: 3, Tüylü reyhan (Ocimum L. sp.): 4 olmak üzere toplam 10 kültivar; Yanardöner reyhan (Ocimum L. sp.-A): 1 ve Ocimum L. sp.-B reyhan: 1 olmak üzere toplam 2 türe bağlı 2 kültivar. Egzotik (yurtdışından gelen) kültivar sayısı toplam 5 olup diğerleri yerlidir. O. basilicum dışındaki taksonların tamamı Türkiye için yeni kayıttır. Çalışmada adlandırılan Ocimum cinsinin, türlerinin, kültür varyetelerinin morfolojik ve taksonomik özellikleri belirlenmiş, tanımları yapılmış ve teşhis anahtarı hazırlanmıştır. Çimlendirme denemelerinin sonuçlarına göre; en yüksek tohum çimlenme oranı sırasıyla şu şekildedir: Arapgir mor reyhanı (%73), Alacalı mor reyhan % 78; Tarçın kokulu fesleğen (% 60); Tatlı fesleğen (% 69), Top fesleğen (% 65), Yediveren fesleğen (% 63) ve Kış fesleğeni/Mübarek fesleğen (% 43). Bol güneşli ve nemli, 1500 m'ye kadar rakımlı, nemi yüksek topraklarda iyi yetişir. Sonbaharda kokusu azalır ve biyolojik aktivitesi zayıflar. Sıcaklık 10°C'nin altına düşmeye başlayınca yapraklarını döker ve kurur. Ocimum cültivarlarının ekonomik amaçlı kullanımı önerilmektedir. Yerel halk; mor renkli olanlarına“Reyhan”, yeşil renkli olanlarına“Fesleğen”adını vermektedir. Ocimum genusu bitkileri arasında hem morfolojik hem de kimyasal bileşim olarak geniş bir varyasyon bulunmaktadır. Kokuları çeşitlidir. Bu kemotipik çeşitlilik kültivara ve yetişme ortamına (habitat) göre değişir. Kemotipik çeşitlilikteki bu farklılık uçucu yağ kompozisyonundaki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Uçucu yağ miktarı ve kompozisyonu hasat dönemine göre değişebilir. Sonbahar ve yaz hasatlarında koku miktarı ve tipi değişmektedir. Tüm kültivarların sonbaharda kokusu azalmaktadır. Reyhan grubunda genel olarak koku az ve taze iken çoğunlukla kokusu hoş değildir. Ancak kurutulduktan sonra kokusu yoğunlaşır ve genelde hoş koku verir.
Özet (Çeviri)
In recent years, a new and comprehensive book titled 'Illustrated Flora of Turkey' has been prepared and published. This thesis was prepared to introduce the systematic, geographical, ecological and economic characteristics of the Ocimum L. genus in Türkiye for the aforementioned book. The studies were carried out in 2023- 2025 under field conditions (MAREM, Eğirdir), in the GUL Herbarium and in the Ecological Products Laboratory. The study covers all Ocimum L. taxa found to be grown in Türkiye. Members of the genus are known in Türkiye as; 'Basil, Fesliyen, Festikan, Reyhan, İreyhan, Peslan, Rahan'. Its name is not directly mentioned in the Holy Book Qur'an. It is frequently mentioned when talking about beauty and positive activities in religious sources. It is of Persian origin and Arabic means delicate, elegant, pleasant, fragrant. Reyhan; 'rayiha', meaning 'giving pleasant smell'. The Latin word Ocimum is also derived from the Greek word 'Okimon' meaning 'pleasant smell, aromatic herb'. It is widely used in food, medicine and cosmetics. In some countries, some species are considered sacred and are planted in gardens of places of worship and their consumption for food purposes is prohibited. In Islamic sources, it is the name of one of the gates of heaven that only fasting people can enter. The total number of different samples examined is approximately 50; the total number of collection samples is 150, and the number of cultivars is 35. As a result of the systematic examination of the relevant plants, a total of 15 taxa belonging to 8 species belonging to genus Ocimum are named as cultivars in Türkiye. All samples are preserved in GUL Herbarium (in SDÜ, Isparta). The richest collection in terms of the Ocimum genus among Turkish herbaria is in GUL Herbarium. These samples were identified by us from various systematic sources, some of the unidentified ones were named by us and for the first time. All of them are cultivars in Türkiye, they do not have natural forms. A detailed revision study of this genus is required for Türkiye. According to the order of importance in terms of taxonomy; bract shape, leaf shape, corolla color, hair condition on the plant, color and branching of the inflorescence are important distinguishing characters. The names of some cultivars have been scientifically determined, while some have not been determined. All Ocimum taxa are divided into 2 large groups, Basil and Reyhan, and 8 species. The names given by the public were taken as basis, and appropriate Turkish names were suggested for those whose names were not given. The examined taxa, their Turkish names and distribution numbers according to taxa are as follows: Species are: Ocimum basilicum L., Ocimum minumum L. Ocimum forskolei Benth.,Ocimum americanum L., Ocimum tenuiflorum L. and Ocimum gratissimum L. Ocimum L. sp.-AOcimum L. sp.-B In basil group:Sweet basil (Ocimum basilicum L.: 4, Globe basil (Ocimum minimum L.: 2, Basil Sweet-Thai bacil (Ocimum x thyrsiflorum L.: 2) Yediveren basil (Ocimum forskolei Benth.): 3, Kış basil/Holy basil (Ocimum tenuiflorum L.): 2, Lemon Basil, Hoary Basil (Ocimum americanum L.: 3; in total 4 species, 6 taxa and a total of 16 different cultivars. In Purple Basil group:Arapgir purple basil (Ocimum basilicum L. cf. var. purpurascens: 2, Shiny purple basil: 1, Variegated purple basil: 3, Hairy basil (Ocimum L. sp.) 4, total 10 cultivars. Yanardöner basil (Ocimum L. sp.-A): 1, Ocimum L. sp.-B basil: 1; in total 2 different cultivars related to 2 species. Number of samples of exotic (from abroad) Ocimum taxa: Total 5, the others are local cultivars. All taxa except O. basilicum are new records for Türkiye. Morphological and taxonomic characteristics of the Ocimum genus, species, and culture varieties named in the study were determined, their definitions were made and an identification key was prepared. We have not produced each genotype from seed. According to the results of germination experiments conducted by us; the highest seed germination rate is as follows, respectively: Arapgir basil (73%), Variegated basil 78%; Cinnamon basil (60%); Sweet basil (69%), Globe basil (65%), Yediveren basil (63%) and Winter basil/Holy basil (43%). It grows well in sunny and humid soils with high humidity, up to 1500 m altitude. Its smell decreases in autumn and its biological activity weakens. When the temperature starts to drop below 10°C, it sheds its leaves and dries. In this thesis, the use of Ocimum taxa for economic purposes is also suggested. Local people call the purple ones“Basil”and the green ones“Basil”. There is a wide variation among Ocimum taxa both morphologically and chemically. Their odors are diverse. This chemotypic diversity varies according to the cultivar and the habitat. This difference in chemotypic diversity is due to the difference in the composition of the volatile oil. The amount and composition of the volatile oil may vary according to the harvest period. The amount and type of odor change in autumn and summer harvests. The odor of all genotypes decreases in Autumn. In the basil group, the odor is generally low and mostly unpleasant when fresh. However, after drying, the odor intensifies and generally gives a pleasant odor: weet basil, Globe basil, Yediveren basil and Winter basil and Cinnamon basil are deliciously fragrant and strongly aromatic. These taxa are the main genotypes of the genus, their ancestral lineages. It is estimated that the other cultivars emerged by crossbreeding the ancestral lines specified here. The amount of odor is higher in hybrids. In hybridization, whichever ancestral lineage is dominant, the hybrid offspring resembles that genotype in the ancestral lineage more. The oily water obtained by distilling the basil mixed into the cauldron has a pH of 5.40 (acidic); and its oil is light yellow; strong and delicious smelling, easy to drink and appetizing. The essential oil obtained from the purple basil herb is black and the oil ratio is 0.05%. In our experiment, 10 g of essential oil was obtained from 20 kg of herb. Its essential oil is strongly acidic; its oil is black, its oily water is slightly blackish. The oily water of the Yediveren basil is off-white. Both its oily water and its essential oil are strongly aromatic and have high fluidity.
Benzer Tezler
- GUL Herbaryumu'ndaki Ranunculaceae familyasının revizyonu ve veritabanının hazırlanması
The revision of Ranunculaceae family in Herbarium GUL and the preparation of the database
MAHMUT KORKMAZTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
BiyolojiSüleyman Demirel ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN ÖZÇELİK
- GUL herbaryumundaki apiaceae taksonlarının tanıtımı ve ekonomiye kazandırılması olanaklarının araştırılması
Apiaceae taxa in the GUL herbarium introduction and introduction to the economy exploration of possibilities
ÖZLEM BEBEKLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
BotanikSüleyman Demirel ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN ÖZÇELİK
- Rosa damascena Mill.'nın Türkiye'deki yayılışı, karakterizasyonu ve Isparta koşullarında verim analizi
Distribution of Rosa damascena Mill. in Türkiye, characterization and yield analyses in Isparta conditions
BEKİR YILDIRIM
- Fonksiyonel kuşburnu (Rosa L. spp.) ürünleri
Functional rosehip (Rosa L. spp.) products
İLKAY MORAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
BiyolojiSüleyman Demirel ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN ÖZÇELİK
- Türkiye'nin peyzaj gülleri (Rosa L. spp.) üzerine araştırmalar
Investigations on roses of landscape architecture (Rosa L. spp.) in Türki̇ye
AHMET KOCA
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
BiyolojiSüleyman Demirel ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN ÖZÇELİK