İçsellikten ilişkiselliğe: Mimarlıkta yumuşak bileşenlerin temsillerine failsel bir yaklaşım
From interiority to relationality: an agential approach to representations of soft components in architecture
- Tez No: 953802
- Danışmanlar: DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 187
Özet
Bu tez, çizimdeki araçların, bedenlerin, malzemelerin bir şeyi temsil etmesine dair atanan araçsallıkları ile temsile dolanıklıklarını aynı zamanda kendi maddesi/ortamı arasındaki maddi-göstergesel, bedensel ve söylemsel yakınlıkları araştırma isteği ile başlar. Çizim sırasında deneyimlenen kendiliklerinin sabit ya da önceden belirlenmiş olmadığı ancak karşılıklı iç-etkileşimlerin parçaları olarak ilişkiler aracılığıyla ortaya çıktıklarını“ilişkisellik ontolojisi”çerçevesinde kabul ederek bu etkileşimlerdeki failsel durumları sorgular. (Feminist) yeni materyalist konumdan hareketle mimarlık söylem ve üretimlerindeki“nesne yönelimli”özerk anlayışlara karşılık verebilmenin, temsil sistemlerine tanıklık etme imkanı sağlayan çizimle mümkün olduğunu öne sürüyorum. Mimari temsilin, mekansal deneyimi sabitleyen karşıtlıklar (iç/dış, özne/nesne, biçim/madde) üzerinden yapılandırılarak farklılıkları homojenleştirdiği ve içsel olanı dışsal olandan ayırarak belirli öğeleri çizimden dışladığı koşullara karşılık iç-etkileşimlerdeki farklılıkların etkilerinin failsel süreçlerde belirdiğini savunan“performatif”yaklaşım, mimari temsilin sınırlarında konumlanan yumuşak bileşenlerin (örneğin perdeler, kumaşlar, minderler) içsellikleriyle birlikte düşünülmesine olanak tanıyabilir. Yumuşak bileşenler adlandırılmasını, Katie Llyod Thomas'ın önerdiği“malzeme özeni”ne dayandırarak, malzemeye katıksız görsel (statik) bağlamda ele alışa ortaklaşa bir inkara ve malzemeleri güçler ve eylemler ağının bir parçası olarak yaklaşmayı öneriyorum. Bu kuramsal çerçeve, söz konusu bileşenlerin çizimlerdeki görünmezliklerini maddi-göstergesel, bedensel ve söylemsel ilişkilerin örgüsü içinde sorgulayan, çizimi eleştirel zanaat pratiği olarak (yeniden) konumlandırma yönündeki araştırma zeminini oluşturur. Sonlu Başlangıçlar: Mimari Düşüncenin Sınırları adlı giriş bölümünde, mimari çizim araçlarının üretim biçimleri, bilgi nesneleri ve malzemelerine dair karmaşık sorular, kavramlar ve metinleri“Düğümler kılavuzu”adını verdiğim tezin yazım yöntemi ile, kavramlar arası çelişki, yakınlık, dönüşüm gibi ilişkisellikleri değişebilen, dönüşebilen anlamlar ile birlikte kurmayı öneriyorum. Haraway'in metafor olarak kullandığı“kedi beşiği”oyunu, bilgi ve anlamın tek bir özne tarafından üretilmesinin mümkün olmadığı aksine dünyayı anlamlandırmanın ve bilgi üretiminin birlikte düşünme ve üretme süreçleriyle şekillendiğini belirtir. Mimarlığın özerklik, içsellik, nesnellik gibi yerleşik normlarını sorgulayan tez, çizim aracılığıyla alternatif düşünme biçimlerine alan açmayı hedefler. Pratikler Ekolojisi Bağlamında Mimarlıkta Eleştirel Konumlanma adlı ikinci bölümde,“nesne yönelimli”özerk anlayışlardan, öfkeli dünya kurma pratiklerinden, kendi çıkarları doğrultusunda kendi varlıkların üstünlüğünü haklı gören tutumlardan uzaklaştırma gayretiyle her daim başka şeylerle ilişkili olduğunu düşündüğüm mimarlığı, çevre-dünyaların içinde yaşamı yaşanabilir kılan daha iyi izahlar üretebilen imkanlar dahilinde kendi (feminist) yeni materyalist eleştirel konumumu belirtiyorum. Bu bölümdeki eleştirel konumlanma, bilgi nesnelerinin üretildiği ortamları yeniden düşünmek için çizimi hem bir“araştırma aygıtı”hem de bir“araştırma nesnesi”olarak kavramaya yardımcı oluyor. Yumuşak Bileşenlerle Karşılaşma: Üretim, Beden ve Temsilin Sınırları başlıklı üçüncü bölüm ise İstanbul'da 19. yüzyıldan kalma bir ticaret hanı olan Giritli Mustafa Paşa Hanındaki“malzeme özeni”kavrayışı ile yumuşak bileşenlerin üretimlerinin maddi, bedensel, söylemsel izlerini“mimari çizim”ile belgeleme denemeleri sırasında karşılaşılan sınırlara dair. Mimari çizimde yumuşak bileşenler neden çizilemiyor sorusu, mimarlık pratiğindeki perdelerin ikincil konumlandırılmalarındaki örneklerinden başlayarak, bu konumlandırmaların Batılı konvansiyonel ikiliklerine dayandığı materyal-söylemsel okumalar ile doğrulanıyor. Yumuşak bileşenlerden perdelerin içe ait oluşları dayatılan ikiliklerde olduğu gibi“içsellik”kavramının tanımında yer alıyor. İçselliğin sınırlarla ilgili olduğu ancak sınırların hilekar, muğlak, belirsiz oluşları, yumuşak bileşenlerin kendine özgü potansiyelleri ile birlikte çizimlerde yer alabilme imkanlarını arıyor. Bu imkanlar çizimi, dokuma, kesme, dikme, ölçme gibi tekrar eden jestler kuran eylemler aracılığıyla maddi yapım pratikleri ve bedensel bilgi üretimleri olan“eleştirel zanaat pratiklerindeki”materyal söylemsel olanaklara yakınlaştırabilir. Bu bağlamda eleştirel zanaatın, mekansal sınırların, geçişlerin, geçirgenliklerin ve ilişkisel karşılaşmaların örgüsünü takip eden bir eleştiri biçimi olarak okunabileceğini düşünüyorum. Çizimin Belirtileri: Mimarlığın İlişkiselliğini Çizimle Araştıran Örnekler başlıklı dördüncü bölüm, mimari çizimde üretilen anlamların, Emmons'un“mimari çizim inşaat belirtileri”anlayışı ile çizimi sabitleştiren temsil geleneklerine karşı maddi-göstergesel düğümlerdeki açılımlara doğru yönlendiriyor. Bu bölümde, birbirlerine dolanık olduğunu düşündüğüm üç belirti üzerinden çizimdeki hareketlilik, araçsallık, maddi oluşları sorguluyorum. Belirti I: Bedenlenmiş Pratikler, Çizginin Hareketliliği bölümünde, Emmons'un inşa pratiklerindeki belirtileri doğrultusunda Ivana Wingham'ın Paul Klee'nin“çizgiyi çekmek için yürüyüşe çıkmak”sözünden hareketle oluşturduğu teorik-pratik çalışmaları ele alıyorum. Belirti II: Araçsal Neden Boşluktaki İmkanlar adlı alt bölümünde, çizim aletleri ve araçlarının etkileşimlerindeki maddi boşluklarda, kolektif failsel eylemleri, Smout Allen'ın çizim pratikleri bağlamında değerlendiriyorum. Belirti III: Malzemeler, Hafifliğin Dayanılmaz Maddeselliği bölümünde ise Bloomer'ın“dirty drawings”pratiği ile, temsildeki ikili ayrımların üzerinden çizimin dışladığı malzemelerdeki maddi iç-etkileşimleri, mimari çizimin formu önceleyen hilomorfik alışkanlıklarına karşı gerilimlerde bulmaya çalışıyorum. Handaki Yumuşak Bileşenler: Yumuşak, Geçici İçe Ait Olanları Bir Çizim Pratiği İle (Yeniden) Düşünmek başlıklı beşinci bölümde, çizimin belirtilerine paralel okunabileceğini düşündüğüm denemelerde farklı çokluklar, ölçekler ve parçalar ile birlikte yumuşak bileşenleri çizginin hareketliliği, boşluktaki imkanları, malzemelerdeki maddesellikleri tez boyunca kurduğum teorik-pratik araştırmalar dahilinde çizim-kolaj denemeleri ile birlikte (d)okumayı öneriyorum. Sonuç olarak tez, mimarlığın temel varsayımlarının ötesinde ele alındığında bir nesne olmadığı,“yaratıcı pratikler ekolojisi”içinde işleyen, malzemeler, araçlar ve söylemlerle birlikte süreç olarak yaşadığımız dünya hakkında daha iyi izah ve anlatıları olanaklı kılacağına dair inancımla yazıldı. Maddi olanın, göstergesel ve söylemsel olanlarla iç içe geçtiği bu bağlamda, mimarlık etik ve politik sorumluluklarla dolanık bir pratik olarak ortaya çıkar. Bu nedenle, dünyevi ilişkilere dikkat etmenin bir yolu olarak, malzemelerle, araçlarla ve üretim süreçleriyle nasıl ilişkilendiğimizi sorgulamak kaçınılmazdır.
Özet (Çeviri)
This thesis begins with a desire to explore how the tools, bodies, and materials involved in drawing are not only assigned instrumental roles in acts of representation, but are also entangled with representation itself through their material-semiotic, corporeal, and discursive proximities to the medium and matter of drawing. It acknowledges that the subjectivities experienced during the act of drawing are not fixed or predetermined, but emerge through relations as parts of mutual intra-actions within an ontological framework of relationality. From my position within (feminist) new materialist thought, I suggest that it is through drawing that one can bear witness to representational systems and their workings, and thereby respond critically to the autonomous, object-oriented assumptions embedded in architectural discourse and practice. In response to the conditions under which architectural representation stabilizes spatial experience through oppositional binaries (inside/outside, subject/object, form/matter), thereby homogenizing difference and excluding certain elements from drawing by separating the interior from the exterior, this thesis draws upon a“performative”approach that posits differences as emerging through agential processes of intra-action. This framework enables the reconsideration of soft components (such as curtains, fabrics, cushions) positioned at the margins of architectural representation, through their associations with interiority. The designation“soft components”derives from an emphasis on“material care,”resisting what Lloyd Thomas identifies as the shared disavowal of materiality when it is approached through purely visual (and static) frameworks, and instead situating material as part of a network of forces and actions. This theoretical orientation forms the ground for my inquiry, which critically examines the invisibility of such components within drawings through their entanglements with material-semiotic, corporeal, and discursive relations ultimately seeking to reposition drawing as a critical craft practice. In the introductory chapter titled Finite Beginnings: The Limits Of Architectural Thought, establishes the conceptual framework of the thesis by engaging with the production modalities, epistemic objects, and material conditions of architectural drawing through a writing methodology I term the“Guide of Knots.”This method articulates conceptual entanglements through shifting relational modes such as contradiction, proximity, and transformation foregrounding the dynamic and contingent nature of meaning-making. Informed by Haraway's“cat's cradle”metaphor, the chapter rejects the epistemological assumption of singular authorship, positing instead that the processes of sense-making and knowledge production are inherently collective, situated, and relational. By critically interrogating normative constructs such as autonomy, interiority, and objecthood within architectural discourse, the thesis seeks to reconfigure drawing as a site for speculative and transformative modes of thought. The second chapter, titled Critical positioning in architecture through the ecology of practices, articulates my (feminist) new materialist standpoint by opposing object-oriented notions of architectural autonomy and distancing itself from practices of world-making that operate through ressentiment and self-justifying claims of ontological primacy. Instead, it frames architecture as an always-already entangled practice one that is embedded within environmental-worldly conditions and capable of generating more situated, accountable modes of explanation. Within this framework, architectural drawing is conceptualized both as a“research apparatus”and as a“research object,”enabling a critical re-examination of the epistemic and material contexts in which knowledge objects are constituted. The third chapter, Encountering Soft Components: The Limits of Production, the Body, and Representation, explores the concept of“material care”through an investigation of soft components (curtains, cushions, and fabrics) produced within Giritli Mustafa Pasha Han, a nineteenth-century commercial inn in Istanbul. Through attempts to document these material traces via architectural drawing, the chapter addresses the representational limits encountered when engaging with such ephemeral and bodily materials. The inquiry into why soft components resist conventional modes of representation reveals their systematic marginalization within architectural discourse particularly the way curtains have historically been positioned as secondary, reflecting entrenched Western binary constructs. Their affiliation with“interiority”echoes the imposed spatial dichotomies through which the interior is conceived. However, as the chapter argues, interiority is never fully stable or self-contained; rather, it is constituted through thresholds that are themselves porous, ambiguous, and unstable. These conditions gesture toward the possibility of rethinking representation through the performative and material agencies of soft components. By engaging drawing through iterative, embodied gestures such as weaving, cutting, stitching, and measuring the chapter aligns architectural drawing with practices of critical craft. In this sense, critical craft is not merely a mode of making, but a situated form of critique that attends to the relational textures of spatial boundaries, transitions, permeabilities, and encounters. It foregrounds drawing as a material-discursive field through which soft components might re-enter architectural knowledge not through idealized formalism, but through their differential and affective entanglements. In the fourth chapter, titled Indexes of Drawing: Meanings in the Fixity of Architectural Representation, the meanings produced in architectural drawing are directed through Emmons's notion of“architectural drawing as construction indexes”toward openings within material-semiotic knots, as opposed to representational traditions that stabilize drawing. In this chapter, I attempt to question the mobility, instrumentality, and material formations in drawing through three interrelated indexes that I consider to be inseparable and entangled, in order to shift drawing from representational systems toward the performative. In Index I: Movement Of the Line in Embodied Practices, I engage with Emmons's notion of construction indexes in conjunction with Ivana Wingham's theoretical-practical explorations, inspired by Paul Klee's phrase“taking a line for a walk.”Through this combination of theoretical approaches, drawing is (re)thought as a bodily and temporal practice of tracing. In Index II: Instrumental Cause, Possibilities in the Void, I consider the collective agential actions of drawing instruments and tools in their material voids of interaction, particularly in the context of Smout Allen's drawing practices. In Index III: the Unbearable Materiality of Lightness, I engage with Jennifer Bloomer's practice of“dirty drawings”to interrogate the material intra-actions of excluded materials through the binary divisions of representation, and to examine the tensions within architectural drawing that emerge against hylomorphic conventions privileging form. The fifth chapter, titled Soft Components In the Han: (Re)Thinking the Soft, the Ephemeral, And the Interior Through A Drawing Practice, advances a set of drawing experiments that explore the representational and epistemological possibilities of soft architectural elements curtains, cushions, fabrics hrough an assemblage of scales, temporalities, and material gestures. As situated between theory and practice throughout the course of the thesis, these experiments engage with the mobility of the line, the affordances of spatial voids, and the irreducible materiality of soft matter, offering a situated drawing methodology that unfolds across corporeal, tactile, and spatial registers. This proposition locates drawing not as a neutral representational tool, but as a performative medium through which soft components may be re-configured within architectural knowledge production. In conclusion, this thesis positions architecture not as an autonomous, object-oriented discipline but as a situated, relational, and co-constitutive practice embedded within an“ecology of creative practices.”When approached through the entangled agencies of materials, discourses, bodies, and tools, architecture emerges as a site of ethical and political accountability. In this sense, drawing conceived as both research object and apparatus becomes a means of interrogating the latent norms, habits, and exclusions that structure architectural representation. To attend to material-discursive practices is not merely a retrospective or speculative exercise but an urgent and situated mode of engaging with the here and now. Thus, by foregrounding drawing's capacity to make visible the overlooked, to reconfigure the marginal, and to articulate otherwise neglected relationalities, this study contributes to a broader effort to rethink the epistemic and operational boundaries of architectural thought and practice.
Benzer Tezler
- Elazığ'da intihar olaylarının sosyolojik analizi
Sociological analysis of suicide: In case of Elazığ
UĞUR KABASAKAL
- Nonparametrik regresyonda içsellik problemi: Teorik ve uygulamalı yaklaşımlar
Endogeneity issues in nonparametric regression: Theoretical and empirical approaches
SEVCAN ÇAĞLAYAN
Doktora
Türkçe
2025
EkonometriMarmara ÜniversitesiEkonometri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EBRU ÇAĞLAYAN AKAY
- How good is your health? Theoretical explanations and micro evidence from Turkey on socio-economic status & health nexus
Sağlığınız ne kadar iyi? Teorik açıklamalar ve sağlık sosyo-ekonomik durum ilişkisi üzerine Türkiye'den mikro kanıtlar
BURCU DÜZGÜN ÖNCEL
Doktora
İngilizce
2014
EkonomiMarmara Üniversitesiİktisat (İngilizce) Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ SUUT DOĞRUEL
- Para politikası kararlarının hisse senedi piyasası üzerine etkisi: BIST-100 Endeksine ilişkin ampirik bulgular, 2005-2012
The effect of monetary policy decisions on the stock market empirical evidences for BIST-100
ŞULE ŞEREFOĞLU
Doktora
Türkçe
2014
EkonomiAtatürk Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. FATMA GÜNDOĞDU ODABAŞIOĞLU
- Göçün Türkiye ekonomisine etkileri
Effects of migration on Turkish economy
MUHAMMED YUNUS SEVİNÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
EkonomiSiirt Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEMİH SERKAN AKTUĞ