Cedidizm fikrinin ortaya çıkışı ve Orta Asya'da yayılışı
The emergence of the idea of Jadidism in the spread in Central Asia
- Tez No: 953873
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ROZA ABDIKULOVA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 120
Özet
Cedidizm, XIX. yüzyılın sonlarından XX. yüzyılın başlarına kadar Rusya'da yaşayan Müslüman Türkler arasında yayılım göstermiş olan bir reform ve fikir hareketidir. Eğitim reformları ve usul-ı cedid mektepleri ile başlayan bu hareket, politikadan ekonomiye, kültürel hayattan bilime birçok alana büyük etkide bulunmuştur. Cedidizm hakkında tarih alanında günümüze dek yapılan çalışmalara kıyasla daha çok fikrî temele odaklanan bir çalışma ortaya koymak tezin ana amacı olup, tezin coğrafi kapsamı dikkate alınarak hareketin Orta Asya coğrafyasındaki etkilerine ve sonuçlarına odaklanılacaktır. Bu bağlamda Cedidizmin fikrî temelleri, gazete ve dergi gibi yayın organları, döneme ait yazılı eserler, usul-ü cedid okulları ve Cedidizm hareketine dâhil olmuş şahıslar hakkında bilgi verilecektir. İsmail Gaspıralı, usul-ı cedid mekteplerinin kurucusu ve Cedidizm'in en önemli ideologu olarak tezde önemli bir yere sahip olacaktır. Ancak Cedidizm gibi geniş çaplı akımlar tek bir kişinin uhdesine yüklenemeyecek kadar çeşitli faktörlere bağlı olmak mecburiyetindedir. Rusya İmparatorluğundaki Türk ve Müslüman toplulukların batıdaki bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerisinde kalmaları ve yaşanılan Rus işgalleri Cedidizm gibi bir reform hareketine ihtiyaç doğurmuştur. Tabii olarak ortada bir ihtiyaç var ise bu ihtiyacı giderebilmek için kaynak gereklidir. Bu kaynak, Rusya Müslümanları için ihtiyacı doğuran sebep ile aynı yerden gelmiştir. Rus İmparatorluğu bu toplumların yaşadıkları bölgeleri işgal ederek ve muharebe ederek onları belirli açılarda zor durumda bırakmıştır. Cedidizm Hareketi toplumun geri kalmışlığını aşmak ve Rusya Müslümanlarının milli uyanışını başlatma ihtiyacı ile başlamıştır. İlk başta Tercüman Gazetesi hareketin yaygınlaşmasında çok önemli bir rol oynamıştır. Usul-ü Cedid mektepleri ve eğitim anlayışı, modern fikirleri Türk ve Müslüman toplum arasında yaygınlaştırmanın ikinci ayağı olmuştur. Kırımdan başlayıp Türkistan coğrafyasına yayılım gösteren Cedidizm Hareketi birçok alanı etkileyip dönüştürdükten sonra siyaset alanına da etki etmiştir. Milli uyanışı destekleyen Cedidizm Hareketi ve Ceditçiler, 1905 İhtilalinden sonra siyaset alanında faaliyetlerini artırmıştır. 1905 ile 1917 yılları arasında kongreler ve siyasi partiler aracılığı ile siyasi tecrübeler edinen Rusya Müslümanları 1917 Bolşevik İhtilalinden sonra özerk hükümetler kurmuşlardır. Bu çalışmada, özerk hükümetler dönemi Cedidizm Hareketi'nin bir sonucu ve yarattığı milli uyanış etkisinin zirve noktası olarak ele alınmıştır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin kurulmasından sonra Cedidizm Hareketi ve Ceditçiler ciddi bir şekilde siyasi baskı altına girmiştir ve hareket sönümlenmiştir.
Özet (Çeviri)
Jadidism was a reformist and intellectual movement that spread among Muslim Turks living in the Russian Empire from the late 19th century to the early 20th century. Initiated through educational reforms and the establishment of usul-ü jadid (new method) schools, the movement exerted significant influence across various domains, including politics, economics, cultural life, and science. This thesis aims to offer a study that focuses more on the intellectual foundations of Jadidism compared to previous works in the field of history. Given the geographical scope of the thesis, particular attention will be paid to the impact and consequences of the movement within the Central Asian context. Within this framework, the thesis will examine the intellectual foundations of Jadidism, its print media mass such as newspapers and journals, regarding to written works of the period, usul-ü jadid schools, and key figures involved in the movement. İsmail Gasprinsky, founder of the usul-ü jadid schools and the leading ideologue of Jadidism, held a prominent place in the study. However, a large-scale movement such as Jadidism cannot be attributed solely to a single individual, as it emerged from and was shaped by a multitude of interconnected factors. The backwardness of Turkic and Muslim people in the Russian Empire in comparison to Western scientific and technological developments, as well as the impact of Russian imperial conquests, created a pressing need for reformist movements like Jadidism. Naturally, where there is a need, there must also be resources to address it. The Jadidism Movement began with the need to overcome the backwardness of society and to initiate the national awakening of the Muslims of Russia. At first, the newspaper Tercüman played a very important role in the spread of the movement. The Usul-ü Jadid schools and their educational approach became the second pillar for disseminating modern ideas among Turkish and Muslim societies. Starting from Crimea and spreading across the Turkestan region, the Jadidism Movement influenced and transformed many fields, eventually extending its impact to the political sphere as well. Supporting national awakening, the Jadidism Movement and the Jadidists increased their political activities after the 1905 Revolution. Between 1905 and 1917, the Muslims of Russia gained political experience through congresses and political parties, and after the Bolshevik 3 Revolution of 1917, they established autonomous governments. In this study, the period of autonomous governments is considered as a result of the Jadidism Movement and the peak of the national awakening it created. After the establishment of the Union of Soviet Socialist Republics, the Jadidism Movement and the Jadidists came under heavy political pressure and the movement eventually declined.
Benzer Tezler
- Cedit dönemi Kazan-Tatar tiyatrosu ve Galiesgar Kamal'ın piyesleri (Çeviri-inceleme)
The Kazan Tatar theater and the plays of GaliesgarKamal in the age of Jadid
ALİ YOLDAŞ KAHRAMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATMA ŞAHAN GÜNEY
- Abdulhaluk Uygur'un şiirlerinin dili
The Language of Abdulhaluk Uygur's poetries
MINARA ALIYEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiTürk Dili ve Lehçeleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ALİMCAN İNAYET
- 19. Yüzyılda Azerbaycan cedidizminde kadın olgusu
Women's case in the 19th century Azerbaijan jedidism
REYHAN YAKIŞAN
- Çolpan'ın köşe yazıları (İnceleme-metin)
Cholpan's columns (Analysis-text)
ASLIHAN ASLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜSEYİN BAYDEMİR