Anadolu Türk kültüründe Şahmeran motifi ve tekstillerde kullanımı
Sahmeran motif in Anatolian Turkish culture and its use in textiles
- Tez No: 956103
- Danışmanlar: PROF. NESRİN ÖNLÜ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Güzel Sanatlar, Fine Arts
- Anahtar Kelimeler: Shahmaran, Anatolian mythology, Textile art, Legend, Symbolic meaning
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Güzel Sanatlar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tekstil ve Moda Tasarımı Ana Sanat Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 116
Özet
Anadolu Türk kültüründe köklü bir geçmişe sahip olan Şahmeran motifinin tarihsel süreç içerisindeki kökenleri, efsanevi anlatıları, sembolik anlamları ve özellikle tekstil uygulamalarındaki yansımaları ele alınmaktadır. İlk bölümde, Şahmeran figürünün tanımları, Anadolu ve diğer kültürlerde nasıl olduğu ve diğer kültürlerdeki mitolojik figürlerle Şahmeran'ın benzerlik ve farklılıkları ele alınmıştır. Şahmeran'ın“baş insan, gövde yılan”biçiminde tanımlanan, yılanın, bereket, şifa, bilgelik ve koruyuculuk gibi kavramlarıyla özdeşleştirilen efsanevi bir varlık olduğu incelenmektedir. Şahmeran figürünün günümüze kadar nasıl geldiği ve ilk nasıl oluştuğu anlatılmaktadır. İkinci bölümde ise, Anadolu Türk tekstilinde Şahmeran motifinin kullanım biçimleri detaylandırılmaktadır. Çalışma, incelenen geleneksel el dokuması kilimlerden, modern tekstil tasarım uygulamalarına kadar uzanan geniş bir yelpazede, Şahmeran'ın hem dekoratif bir unsur hem de koruyucu tılsım olarak nasıl benimsendiğini ortaya koymaktadır. Elde edilen bulgular, Şahmeran motifinin tarihsel kökenleriyle modern tasarım uygulamaları arasında süreklilik gösterdiğini; bu durumun ise kültürel etkileşimler, toplumsal hafıza ve sembolik dil yoluyla yeniden yorumlandığını göstermektedir. Bu çalışma, Şahmeran'ın evrensel bir simge haline gelmesinin ve Anadolu Türk tekstilinde önemli bir yer tutmasının, mitolojik anlatıların kültürel kimlik ve estetik değerler üzerindeki etkisini bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmektedir. Tez çalışmasının uygulama bölümünde, Şahmeran efsanesinden esinlenerek 9 adet dijital tasarım %100 pamuklu kumaşlara dijital baskı yöntemiyle aktarılmış ve belirli bölgelere punch tekniği uygulanarak yüzeysel bir ifade derinliği kazandırılmıştır. Ortaya çıkan ürünler duvar tekstili olarak kullanılmak üzere yapılmıştır. Bu uygulamalar bağlamında Şahmeran'ın hala günümüzde modernize edilerek kullanılabileceği ve kendimizde Şahmeran'dan anlamlar çıkararak bağ kurabileceğimiz anlatılmaktadır.
Özet (Çeviri)
The Shahmaran motif, which has a deep-rooted history in Anatolian Turkish culture, is examined in terms of its historical origins, legendary narratives, symbolic meanings, and particularly its reflections in textile applications. In the first chapter, definitions of the Şahmeran figure, its manifestations in Anatolia and other cultures, and its similarities and differences with other mythological figures are discussed. Şahmeran, described as a mythical creature with a human head and snake body, is associated with concepts such as fertility, healing, wisdom, and protection. The formation and transmission of the Şahmeran figure through time are also explored. In the second chapter, the usage of the Şahmeran motif in Anatolian Turkish textiles is elaborated. The study reveals how Şahmeran has been embraced both as a decorative element and a protective talisman, across a broad spectrum ranging from traditional handwoven kilims to contemporary textile design practices. The findings indicate a continuity between the historical roots and modern reinterpretations of the motif, shaped through cultural interaction, collective memory, and symbolic language. This research holistically evaluates the influence of mythological narratives on cultural identity and aesthetic values, emphasizing the significance of Şahmeran as a universal symbol within Anatolian textile traditions. In the application section of the thesis, nine original digital designs inspired by the Şahmeran legend were printed on 100% cotton fabrics using digital printing techniques, and punch embroidery was applied to specific areas to create surface depth and texture. These pieces were created as wall textiles. Through these applications, the study demonstrates that Şahmeran can still be modernized and reinterpreted today, offering individuals a way to connect with its symbolism on a personal and cultural level.
Benzer Tezler
- Şahmeran motifinin yorumlanarak tekstil tasarımında uygulanabilirliği
Sahmeran motif's applicability in textile design with interpretation
NİHAL YURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Giyim EndüstrisiGazi ÜniversitesiTekstil Tasarımı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. H. FERİHA AKPINARLI
- Anadolu Türk kültür geleneğinde Şahmaran
Shahmaran in the tradition of Anatolian Turkish culture
BİRSEL ÇAĞLAR ABİHA
Doktora
Türkçe
2014
Halk Bilimi (Folklor)Kocaeli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYNUR KOÇAK
PROF. DR. MAHMUT ESAT HARMANCI
- Anadolu Türk kültüründe mumyalama
Mummification in Anatolion Turk culture
ZEHRA EFE
Doktora
Türkçe
2011
Halk Bilimi (Folklor)Dokuz Eylül Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ŞEKER
- Erzurum halk kültüründe kuşbazlık
Pigeon breeding in Erzurum folk culture
GÖKHAN YAĞAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Halk Bilimi (Folklor)Erzurum Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF ZİYA SÜMBÜLLÜ
- Çankırı'da geleneksel halk hekimliği
Traditional folk medicine in Çankırı
ŞULE BERBER
Yüksek Lisans
İngilizce
2021
Halk Bilimi (Folklor)Çankırı Karatekin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ABDULSELAM ARVAS