Travmatik olay yaşayan bireylerde görülen travma sonrası stres belirtilerinin sağaltımına yönelik etkililiği sınanmış internet temelli bir müdahale programı geliştirme çalışması
A study to develop an internet-based intervention program with tested effectiveness for the treatment of post-traumatic stress symptoms in individuals who experienced a traumatic event
- Tez No: 956444
- Danışmanlar: PROF. DR. ADVİYE ESİN YILMAZ SAMANCI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: Travma Sonrası Stres Bozukluğu, TSSB, Mobil Sağlık (mHealth), Mobil Uygulama, TraumaRelief, Randomize Kontrollü Çalışma, Etkililik, Uygulanabilirlik, Kabul Edilebilirlik, Post-Traumatic Stress Disorder, PTSD, Mobile Health (mHealth), Mobile Application, TraumaRelief, Randomized Controlled Trial, Effectiveness, Feasibility, Acceptability
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Psikoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 312
Özet
ÖZET Doktora TeziDoktora Tezi Travmatik Olay Yaşayan Bireylerde Görülen Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Sağaltımına Yönelik Etkililiği Sınanmış İnternet Temelli Bir Müdahale Programı Geliştirme Çalışması Hasan ARSLAN Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Psikoloji Programı Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), dünya genelinde ve ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunu olarak bireylerin yaşam kalitesini etkilemektedir. TSSB tedavisinde etkili olan Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) gibi kanıta dayalı yöntemlerin erişilebilirlik, maliyet, damgalanma gibi kısıtlılıklar taşıması, yardımcı yöntemler olarak mobil sağlık (mHealth) teknolojilerine duyulan ilgiyi arttırmıştır. Mobil sağlık hizmetleri TSSB tedavisinde yenilikçi ve ulaşılabilir bir alternatif sunmakla birlikte, mevcut uygulamaların içerik yetersizliği, kişiselleştirme eksikliği, kültürel uyumsuzluk ve kanıta dayalı olmama gibi sınırlılıkları vardır. Türkiye özelinde ise TSSB belirtileri gösteren bireyler için geliştirilmiş herhangi bir mobil uygulama bulunmamaktadır. Bu tez çalışmasının temel amacı, yaşadığımız kültürde travmatik olaylardan etkilenmiş bireylere yönelik BDT temelli, çevrimiçi terapist destekli ve desteksiz kullanım modelleri sunan özgün bir mobil uygulama geliştirmek ve uluslararası ulaşılabilirlik de düşünülerek İngilizce“TraumaRelief”adı verilen bu mobil müdahalenin birincil olarak TSSB, ikincil olaraksa depresyon, anksiyete, stres belirtileri ve yaşam kalitesi üzerindeki etkinliğini randomize kontrollü bir çalışma (RKÇ) ile test etmektir. Bu bağlamda, terapist destekli (GG+UG: Görüntülü Görüşme+ Uygulama Kullanan Grup) ve desteksiz (SUG: Sadece Uygulama Kullanan Grup) kullanım koşullarının sonuçları bekleme listesi kontrol grubu (KG) ile karşılaştırmalı olarak incelenmiş, müdahalenin olası etkilerinin kısa (1 ay) ve orta vadede (3 ay) sürdürülebilirliği izlem ölçümleriyle değerlendirilmiştir. Öte yandan, geliştirilen mobil müdahalenin hedef kitle açısından uygulanabilirliği (feasibility) ve kabul edilebilirliği (acceptability) de kapsamlı bir biçimde incelenmiştir. Verilerin toplanmasında Sosyodemografik Bilgi Formu, Yaşam Olayları Kontrol Listesi-5, DSM-5 için TSSB Kontrol Listesi-5, Depresyon Anksiyete Stres Ölçeği-21, Yaşam Kalitesi Ölçeği, Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği ve Uygulanabilirlik ve Kabul Edilebilirlik Formu kullanılmıştır. Toplamda 107 katılımcı ile başlayan çalışmada tüm ölçümleri tamamlayan 82 katılımcıdan elde edilen veriler tekrar ölçümlü karma desen ANCOVA ile analiz edilmiş, müdahale sürecinde yaşanan katılımcı kayıplarının etkisini elimine etmek için Uyarlanmış Tedavi Amacı Analizi yaklaşımıyla çoklu atama yöntemi kullanılarak analizler tekrarlanmıştır. Bunların yanında, Güvenilir Değişim İndeksi (GDİ) ve Klinik Anlamda Önemli Değişim (KAÖD) hesaplamaları yapılarak müdahalenin bireysel ve klinik anlamdaki değişim üzerindeki etkileri de değerlendirilmiştir. Bulgular, her iki müdahale grubunun da (GG+UG ve SUG) kontrol grubuna kıyasla son test ve 1. ay izlem ölçümlerindeki TSSB, depresyon, anksiyete ve stres belirtilerinin anlamlı düzeyde azaldığını ve yaşam kalitesinin anlamlı düzeyde arttığını göstermiştir. Buna karşın, elde edilen bu olumlu etkiler 3. ay izlem ölçümlerinde anksiyete belirtileri haricinde çoğunlukla korunamamıştır. Öte yandan, müdahalenin GG+UG ve SUG uygulama biçimleri arasında sonuç değişkenleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır. Yürütülen Uyarlanmış Tedavi Amacı Analizi sonuçları da bu bulguları büyük ölçüde doğrulamıştır. Bireysel düzeydeki değişim analizleri ise müdahale gruplarındaki katılımcıların çoğunluğunun (%50 üzeri) klinik olarak anlamlı bir iyileşme yaşadığını ortaya koymaktadır. GG+UG uygulama biçimi özellikle anksiyete belirtileri üzerinde SUG'a kıyasla anlamlı olarak daha yüksek bir iyileşme oranı vermiştir. Geliştirilen mobil müdahalenin uygulanabilirliğine ve kabul edilebilirliğine işaret eden göstergeler (kullanım ve bağlılık oranları, kullanıcı memnuniyeti ve geribildirimleri) genel olarak tatmin edicidir. Özetle elde edilen sonuçlar, Türkiye koşulları için geliştirilen“TraumaRelief”mobil uygulamasının travma sonrasında ortaya çıkan psikolojik belirtilerin azaltılmasında kısa vadede etkili, uygulanabilir ve kullanıcılar tarafından kabul gören bir dijital araç olduğuna işaret etmektedir. Uygulamanın terapist desteği olmadan da benzer etkiler sergilemesi, kendi kendine yardım formatının gücünü vurgulamaktadır. Ancak sağlanan olumlu etkilerin orta vadede sürdürülememesi, dijital ruh sağlığı alanının kullanıcı bağlılığı ve uzun süreli etkililik gibi sınırlılıkları olduğunu desteklemekte ve geliştirilen uygulamanın gelecek çalışmalarda iyileştirilmesine ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Bu çalışma, Türkiye'de TSSB için dijital ve kültürel olarak uyarlanmış müdahalelerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması çabaları için değerli bir başlangıç noktası sunmaktadır. Elde edilen bulgular alandaki güncel bilgilerle ilişkilendirilerek yorumlanmış, araştırmanın yöntemsel kısıtları ve gelecek çalışmalar için çıkarılabilecek dersler detaylı şekilde ele alınmıştır.
Özet (Çeviri)
ABSTRACT Doctoral Thesis Doctor of Philosophy (PhD) A study to develop an internet-based intervention program with tested effectiveness for the treatment of post-traumatic stress symptoms in individuals who experienced a traumatic event Hasan ARSLAN Dokuz Eylül University Graduate School of Social Sciences Department of Psychology Psychology Program Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) affects individuals' quality of life as a significant public health issue both globally and in our country. Although evidenced-based treatments like Cognitive Behavioral Therapy (CBT) are effective, accessibility barriers such as cost, stigma, and limited availability diminish their reach. While mobile health (mHealth) technologies offer a promising alternative, existing applications are often limited by superficial content, a lack of personalization, cultural incongruity, and a weak evidence base. Notably, there are no culturally-adapted, evidence-based mobile applications for individuals with PTSD symptoms in Turkey. The primary purpose of the present thesis was to develop and validate a novel, CBT-based mobile app, named“TraumaRelief”, for Turkish-language speakers who endure traumatic experiences. Within a randomized controlled trial (RCT), we tested the efficacy of this intervention (delivered both with and without therapist support as independent self-help) on PTSD symptoms (primary outcome), and on secondary measures of depression, anxiety, stress, and quality of life, against a waitlist control group. The study also investigated the short-term (1-month) and mid-term (3-month) maintenance of effects and systematically explored the intervention's feasibility and acceptability. Data were collected using the Sociodemographic Information Form, Life Events Checklist-5, PTSD Checklist for DSM-5, Depression Anxiety Stress Scale-21, Quality of Life Scale, System Usability Scale, and a Feasibility and Acceptability Form. From an initial sample of 107, data from the 82 participants who completed all assessments were analyzed using repeated-measures mixed-design ANCOVA. To address participant attrition, the analyses were replicated using multiple imputation under a Modified Intention-to-Treat (mITT) framework. Furthermore, the Reliable Change Index (RCI) and Clinically Significant Change (CSC) calculations were performed to evaluate individual-level clinical outcomes. Both intervention conditions (therapist-supported and self-help) resulted in significantly greater reductions in PTSD, depression, anxiety, and stress symptomatology, and greater gains in quality of life at post-test and 1-month follow-up compared to the control group. However, with the exception of anxiety symptoms, these positive effects were generally not maintained at the 3-month follow-up. No statistically significant differences were observed between the self-help and therapist-assisted formats on any of the outcome measures. These findings were largely replicated by the mITT analysis. At the individual level, over 50% of participants in the intervention conditions evidenced clinically significant improvement. The therapist-assisted format was associated with a significantly higher rate of reliable improvement on anxiety symptoms compared to the self-help format. Overall, feasibility and acceptability indicators for the“TraumaRelief”app were highly satisfactory, with high user satisfaction, adherence, and usability ratings. In summary, the“TraumaRelief”app is an effective, acceptable, and feasible digital intervention for the short-term treatment of post-traumatic distress in the Turkish context. The comparable efficacy of the self-help version highlights its potential as a scalable, low-intensity intervention. The loss of effects at the 3-month follow-up aligns with established challenges in digital mental health regarding long-term engagement and sustained efficacy, indicating a need for future refinement. This study provides a crucial foundation for the development and dissemination of culturally-adapted digital treatments for PTSD in Turkey.
Benzer Tezler
- Deprem yaşayan hekimlerde travma sonrası stres bozukluğu, travma sonrası büyüme ve ilişkili faktörlerin araştırılması
Investigation of post-traumatic stress disorder, post-traumatic growth and related factors in physicians who experienced an earthquake
TUBA SAYGILI
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2025
Aile HekimliğiGaziantep ÜniversitesiAile Hekimliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HATİCE TUBA AKBAYRAM
- Prevalence rates of traumatic events, probable ptsd and predictors of posttraumatic stress and growth in a community sample from İzmi̇r
İzmir toplum örnekleminde travmatik olaylar ve olası TSSB yaygınlık oranları ile travma sonrası stres ve gelişim yordayıcıları
ERVİN GÜL
Doktora
İngilizce
2014
PsikolojiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURAY KARANCI
- Travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyümenin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi ve bir model önerisi
Exploring posttraumatic stress sysmptoms and posttraumatic growth with respect to some variables and proposing a model
ÇAĞAY DÜRÜ
- Çocukluk çağı travma öyküsüne sahip yetişkin bireylerde kolektivist başa çıkma stillerinin travma sonrası büyümeyle olan ilişkisinin incelenmesi
Investigation of the relationship between collectivist coping styles and posttraumatic growth in adults with a history of childhood trauma
CEMRE ÖZCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Psikolojiİstanbul Gelişim ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ DENİZ YILDIZ
- Çağdaş sanatta anı ve bellek kavramı
Recollection and memory concept in contemporary art
AYŞE ARİFE GÜRPINAR