Geri Dön

Kız Öğrencilerin STEM Kariyer Tercihlerini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi

Başlık çevirisi mevcut değil.

PDF İndir

  1. Tez No: 956631
  2. Yazar: SELİM ARSLANOĞLU
  3. Danışmanlar: PROF. DR. OSMAN SERHAT İREZ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Eğitim ve Öğretim, Sosyoloji, Education and Training, Sociology
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Marmara Üniversitesi
  10. Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Matematik ve Fen Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Biyoloji Öğretmenliği Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 332

Özet

STEM alanları, ekonomik rekabet ve toplumsal refah açısından stratejik bir öneme sahip olmasına karşın, Türkiye'de kız öğrencilerin bu alanlara yönelimi ve bu alanlarda kalıcılığı görece sınırlıdır. Mevcut literatür, bireysel inançlar ile bağlamsal destek ve engellerin kariyer tercihlerinde birlikte etkili olduğunu göstermektedir. Ancak Türkiye bağlamında, lise son sınıf kız öğrencilerin karar verme süreçlerini bütüncül ve kuramsal bir çerçevede ele alan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Bu tez, Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi (SBKT) temelinde; kız öğrencilerin STEM'e yönelik öz yeterlik algıları, sonuç beklentileri ve kişisel hedefleri ile algılanan kariyer engelleri, kariyer destekleri ve çevresel etkileri birlikte incelemekte; bu boyutların okul türü, öğrenim alanı ve deneyim gibi değişkenlerle farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, keşfedici sıralı karma desen yöntemiyle yürütülmüştür. İlk aşamada, SBKT'nin temel bileşenleri ve güncel literatür doğrultusunda, alan uzmanlarının görüşleriyle gözden geçirilip sadeleştirilen yarı yapılandırılmış bir görüşme formu hazırlanmıştır. Ardından, amaçlı maksimum çeşitlilik örneklemesiyle seçilen, 12. sınıfta farklı okul türü ve alanlarda öğrenim gören 15 kız öğrenciyle görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu görüşmelerden elde edilen bulgular doğrultusunda temalar oluşturulmuştur. Bu temalar, ilgili literatür ve uzman görüşleriyle birlikte değerlendirilerek bir madde havuzu oluşturulmuş; buradan hareketle, SBKT eksenli çok boyutlu bir envanter tasarlanmıştır. Envanter, önce pilot uygulamada test edilmiş; geçerlilik ve güvenirlik analizleri doğrultusunda yapı ve içerik açısından gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Son aşamada ise İstanbul'daki farklı lise türleri ve öğrenim alanlarını temsil edecek şekilde, tabakalı örnekleme yöntemiyle seçilen 588 öğrenciye envanter uygulanmış ve gruplar arası karşılaştırmalar raporlanmıştır. Tüm süreç boyunca etik izinler alınmış ve katılımcılardan gönüllü onam sağlanmıştır. Görüşmeler, SBKT çerçevesindeki temel alanlara ilişkin temaların oluşmasına olanak sağlamıştır. Öz yeterlik anlatıları genellikle geçmiş başarı veya başarısızlık deneyimleri, öğretmen ya da aile yönlendirmesi ve akran ile rol model gözlemleri etrafında şekillenmiştir. Sonuç beklentisi temasında, katılımcılar genellikle çevrelerindeki kişilerin deneyimlerinden hareketle STEM alanlarının sunduğu fırsatlara dikkat çekmiştir. Kariyer engelleri başlığı altında toplumsal kalıp yargılar, kaynaklara erişim kısıtlılığı ve okul imkânları öne çıkarken; kariyer destekleri kapsamında öğretmen rehberliği, aile teşviki, kulüp ve etkinlikler ile görünür rol modeller sıkça vurgulanmıştır. Bu temalar, nicel envanterin madde havuzunun oluşturulmasına doğrudan katkı sağlamıştır. Geliştirilen envanterden elde edilen veriler doğrultusunda, kız öğrencilerin STEM alanlarına yönelimine ilişkin genel puan ortalaması (maksimum 4 puan üzerinden) 2,59 olarak hesaplanmıştır. Öz yeterlik ve kişisel hedefler boyutlarında elde edilen puanların okul türü ve öğrenim alanına göre anlamlı farklılık gösterdiği; özellikle fen ağırlıklı okullarda daha yüksek olduğu görülmüştür. STEM etkinliklerine katılan öğrencilerin ise öz yeterlik, sonuç beklentisi ve kariyer destekleri puanlarının daha yüksek; kariyer engelleri puanlarının ise daha düşük olduğu saptanmıştır. Kariyer engelleri, belirli okul türleri ve alan gruplarında yoğunlaşırken; kariyer destekleri, özellikle fen alanlarında ve etkinlik deneyimi bulunan öğrencilerde daha yüksek bulunmuştur. Bu nicel bulgular, nitel aşamada elde edilen tema yapısıyla tutarlılık göstermektedir. Sonuç olarak, SBKT çerçevesinde öz yeterlik ve kişisel hedeflerin, kız öğrencilerin STEM yönelimi üzerinde belirleyici bir rol oynadığı; aile ve öğretmen desteği ile görünür rol modellerin bu yönelimi pekiştirdiği görülmektedir. Kariyer engelleri boyutunda gözlenen olumsuz algılar ise, özellikle okul türü ve öğrenim alanına göre farklılaşmakta ve yapısal eşitsizliklere işaret etmektedir. Çalışma, Türkiye bağlamında lise son sınıf kız öğrencilerine odaklanarak kuramsal ve yöntemsel açıdan katkı sunmaktadır. Ayrıca geliştirilen çok boyutlu envanter, bu alandaki ölçme ihtiyacına geçerli ve güvenilir bir araç olarak önemli bir uygulama değeri taşımaktadır. Bu doğrultuda; okullarda mentorluk ve rol model buluşturma etkinliklerinin düzenli ve sürdürülebilir biçimde kurulması; rehberlik hizmetlerinin STEM kulüpleri, proje temelli etkinlikler ve kariyer günleriyle bütünleştirilmesi; üniversite ve sanayi iş birliklerinin lise düzeyine inen tanıtım, atölye ve staj-gölge programlarıyla desteklenmesi önerilmektedir. Meslek ve okul türlerine özel olarak hedeflenmiş desteklerin, özellikle bilgiye erişim ve öz yeterlik boyutlarını güçlendirebileceği değerlendirilmektedir. Öğretmenler için cinsiyet duyarlı kariyer rehberliği eğitimleri ile ailelere yönelik bilgilendirme paketleri de destek boyutunu daha görünür ve işlevsel hale getirecektir. Çalışmanın bulguları, İstanbul örneklemi ve kesitsel veri yapısı ile sınırlıdır. Farklı bölgelerde ve okul profillerinde yürütülecek çalışmalar, genellenebilirliği artıracaktır. Ayrıca boylamsal izleme çalışmaları ve müdahale temelli değerlendirmeler, nedensel çıkarımları güçlendirebilir. Geliştirilen envanterin farklı öğrenci gruplarında yeniden test edilmesi ve erkek öğrencilerle karşılaştırmalı çalışmalar yapılması, alandaki ölçme araçları ve kuramsal birikimi daha da zenginleştirecektir.

Özet (Çeviri)

Although STEM fields hold strategic importance for economic competitiveness and social welfare, female students' orientation toward and persistence in these fields remain relatively limited in Turkey. The existing literature indicates that individual beliefs, contextual supports, and barriers jointly influence career choices. However, within the Turkish context, studies that holistically and theoretically examine the decision-making processes of 12th-grade female students are rather limited. This thesis, based on Social Cognitive Career Theory (SCCT), investigates female students' self-efficacy, outcome expectations, and personal goals regarding STEM, along with their perceived career barriers, supports, and environmental influences. Furthermore, it aims to determine whether these dimensions differ according to variables such as school type, field of study, and relevant experiences. The study was conducted using an exploratory sequential mixed-methods design. In the first phase, a semi-structured interview form was developed based on the core components of SCCT and current literature, and refined with input from field experts. Subsequently, interviews were conducted with 15 12th-grade female students from diverse school types and academic tracks, selected through purposive maximum variation sampling. The data obtained from these interviews were used to generate themes. These themes, evaluated alongside relevant literature and expert feedback, contributed to the development of an item pool, which formed the basis of a multidimensional SCCT-based inventory. The inventory was first tested in a pilot study, and necessary revisions regarding structure and content were made in light of validity and reliability analyses. In the final phase, the inventory was administered to 588 students selected via stratified sampling to represent various school types and fields of study in Istanbul. Group comparisons were reported. Ethical approval was obtained throughout the process, and voluntary informed consent was secured from all participants. The interviews yielded themes corresponding to key SCCT constructs. Self-efficacy narratives predominantly revolved around past experiences of success or failure, guidance from teachers or family members, and observations of peers or role models. Within the outcome expectations theme, participants emphasized the opportunities offered by STEM fields, drawing from the experiences of those around them. Regarding career barriers, prevalent themes included societal stereotypes, limited access to resources, and school infrastructure. In contrast, career supports were often linked to teacher guidance, family encouragement, extracurricular clubs and activities, and visible role models. These themes directly informed the item pool for the quantitative inventory. Based on the data obtained from the developed inventory, the overall mean score for female students' orientation toward STEM was calculated as 2.59 on a scale of 4. Significant differences were found in self-efficacy and personal goal scores according to school type and field of study, with higher scores observed in science-oriented schools. Students who had participated in STEM-related activities exhibited higher levels of self-efficacy, outcome expectations, and career supports, along with lower perceived career barriers. Career barriers were more concentrated in certain school types and academic tracks, whereas career supports were more prominent among students in science fields and those with activity experience. These quantitative findings were consistent with the themes derived from the qualitative phase. In conclusion, the findings indicate that self-efficacy and personal goals play a central role in shaping female students' orientation toward STEM within the SCCT framework. Support from family, teachers, and visible role models further reinforces this orientation. The negative perceptions observed under the career barriers dimension vary by school type and field of study, pointing to structural inequalities. This study contributes theoretically and methodologically by focusing on 12th-grade female students in the Turkish context. Additionally, the developed multidimensional inventory offers a valid and reliable measurement tool that addresses a critical need in the field. Accordingly, it is recommended that schools establish regular and sustainable mentorship and role model programs; integrate guidance services with STEM clubs, project-based activities, and career days; and strengthen university–industry collaborations through introductory events, workshops, and shadowing/internship programs at the high school level. Targeted supports for specific professions and school types could particularly enhance female students' access to information and self-efficacy. Gender-sensitive career guidance training for teachers and informational packages for families would also make the support dimension more visible and functional. The findings of this study are limited to the Istanbul sample and the cross-sectional data design. Future studies conducted in different regions and school profiles may enhance generalizability. Longitudinal tracking and intervention-based evaluations could strengthen causal interpretations. Furthermore, re-validating the developed inventory with different student groups and conducting comparative studies with male students could further enrich the measurement tools and theoretical understanding in the field.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    724966

    Ortaokul 6. sınıf öğrencilerinin kariyer seçiminde STEM mesleklerine yönelmelerine okul dışı (Informal) öğrenme ortamlarının etkililiğinin araştırılması

    Investigation of the effectiveness of out-of-school (informal) learning environments on the orientation of secondary school 6th grade students to STEM professions in career choice

    SELDA TOPAL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Eğitim ve ÖğretimEskişehir Osmangazi Üniversitesi

    İlköğretim Eğitimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. SAADET DENİZ KORKMAZ

  2. Tez No

    546519

    Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (STEM) etkinliklerinin 7. sınıf öğrencilerinin matematik başarı, motivasyon ve STEM kariyer alanlarına etkisi

    The effect of science, technology, engineering and mathematics (STEM) events on the mathematics success, motivation and STEM career fields in 7th grade students

    BAHAR DAYMAZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Eğitim ve ÖğretimKocaeli Üniversitesi

    İlköğretim Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. SİNAN AYDIN

  3. Tez No

    782712

    Lise öğrencilerinin STEM kariyer tercihlerinin cinsiyete göre araştırılması: Bir meta analiz çalışması

    Investigating high school student's STEM career chooses by gender: A meta analysis

    GÜLSÜN SAĞIROĞLU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Eğitim ve ÖğretimBolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi

    Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NİHAL DOĞAN

    PROF. DR. DURU KARASOY

  4. Tez No

    841343

    Ortaokulda öğrenim gören kız öğrencilerinin STEM becerilerine, bilimsel yaratıcılıklarına ve kariyer tercihlerine tematik STEM uygulamalarının etkisi

    The effect of thematic STEM practices on the STEM skills, scientific creativity and career choices of middle school female students

    NURHAN YILDIZ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Eğitim ve ÖğretimGazi Üniversitesi

    Fen Bilgisi Eğitimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HAVVA YAMAK

  5. Tez No

    646396

    Kadın mühendislerin kariyer sürecinin Habitus ve Dokuz Tip Mizaç Modeli bağlamında incelenmesi

    Investigation of the career process of women engineers within the context of Habitus and Nine Types Temperament Model

    ARZU UZAY

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    Eğitim ve ÖğretimHacettepe Üniversitesi

    Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. GÖKHAN ARASTAMAN

Geri Dön