Türk sinemasında Alevi ritüellerinin görünümü
The appearance of Alevi rituals in Turkish cinema
- Tez No: 958756
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET ERSAL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Halk Bilim (Folklor) Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 194
Özet
Bu çalışma, Alevi inanç sistemine özgü ritüel pratiklerin Türkiye sinemasındaki temsillerini, ritüel kuramları zemininde yapılandırılmış bir çözümleme yöntemiyle ele almaktadır. Cem ritüeli başta olmak üzere dar cemi, görgü cemi ve dardan indirme cemi gibi yapıların yanı sıra cem ritüeli dışında gerçekleşen ritüeller ve ritüellerin simgesel bağlamdaki yansımaları değerlendirilmiştir. Çalışmanın teorik temeli, ritüel kavramını antropolojik, sosyolojik, psikolojik ve kültürel yönleriyle ele alan çok sayıda kuramcının görüşleriyle oluşturulmuştur. James Frazer'in ritüelin büyü-din-bilim evrimi, Emile Durkheim'in kolektif bilinç ve kutsal-profan ayrımı; Radcliffe-Brown ve Malinowski'nin ritüelin yapısal ve işlevsel bağlamındaki yorumları; Van Gennep ve Turner'ın geçiş ritüelleri ve liminalite kavramları; Richard Schechner'in performans kuramı; Carl Gustav Jung'un arketipsel bilinçdışı ve simgesel dönüşüm kavramlar; Eliade'nin kutsal zamanın tekrardan üretimi anlayışı; Campbell'ın mitik döngü ve kahramanın yolculuğu ile ilgili görüşleri; Max Weber'in otorite şekilleriyle ritüel arasındaki bağı açıklayan kuramı; Catherine Bell'in ritüelleşme pratiği ve Goffman ile Randall Collins'in etkileşimsel ritüel zincirlerine dayalı mikrososyolojik modelleri, ritüelin tanımını, işlevini ve sosyal anlamını çok yönlü bir şekilde inceleme imkânı sunmuştur Bu kuramsal çerçevede 1967-2022 yılları arasında çekilen 27 filmdeki ritüel temsilleri içeriksel ve biçimsel yönleriyle analiz edilmiştir. Bu filmler aracılığıyla Alevi ritüellerinin sinemada hangi anlatı stratejileriyle hangi mekânsal ve estetik tercihlerle veya ne tür şekilsel dönüşümlere uğradığı ortaya konmuştur. Bu doğrultuda yapılan çözümleme, Alevi ritüellerinin sinemasal düzlemde sadece bir ibadet şekli olarak değil toplumsal denetim, kimlik inşası, belleğin görsel aktarımı, sembolik süzen üretimi ve politik temsil düzlemleriyle beraber nasıl kurulduğunu çok yönlü bir bakış açısıyla ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ritüelin sahnelenen bir yapı olarak ele alınmasının yanı sıra birey- toplum- kutsal üçgeninde süreklilik ve dönüşüm ilişkisini taşıyan dinamik bir sistem olarak değerlendirildiği bu çözümleme, sinema vasıtasıyla kültürel kimliğin görünürlük biçimlerini sorgulamak bakımından da önemli bir kuramsal katkı sağlamaktadır.
Özet (Çeviri)
This study examines the representations of ritual practices specific to the Alevi belief system in Turkish cinema through an analytical method structured on ritual theories. In addition to the cem ritual, structures such as the dar cemi, görgü cemi, and dardan indirme cemi, as well as rituals performed outside the context of the cem and the symbolic reflections of these rituals, are evaluated in detail. The theoretical foundation of the study is built upon the views of numerous scholars who approach the concept of ritual from anthropological, sociological, psychological, and cultural perspectives. James Frazer's model of the evolution of ritual through magic–religion–science; Emile Durkheim's concepts of collective consciousness and the sacred–profane dichotomy; Radcliffe-Brown and Malinowski's interpretations of ritual in terms of structure and function; Van Gennep and Turner's theories of rites of passage and liminality; Richard Schechner's performance theory; Carl Gustav Jung's notions of archetypal unconscious and symbolic transformation; Mircea Eliade's understanding of the reproduction of sacred time; Joseph Campbell's views on the mythic cycle and the hero's journey; Max Weber's theory explaining the relationship between forms of authority and ritual; Catherine Bell's concept of ritualization; and the microsociological models of Erving Goffman and Randall Collins based on interaction ritual chains—all provide a multifaceted framework for examining the definition, function, and social meaning of ritual. Within this theoretical context, the representations of rituals in 27 films produced between 1967 and 2022 have been analyzed in terms of both content and form. Through these films, the study reveals which narrative strategies, spatial and aesthetic choices, and forms of transformation are employed in the cinematic representation of Alevi rituals. The analysis conducted in this context aims to demonstrate that Alevi rituals are constructed in the cinematic realm not merely as acts of worship, but also as mechanisms of social control, identity formation, visual transmission of collective memory, symbolic meaning production, and political representation. Beyond considering ritual as a staged structure, the study also evaluates it as a dynamic system that carries the relationship of continuity and transformation within the triangle of individual–society–sacred. In doing so, the study offers a significant theoretical contribution by questioning the modes of visibility of cultural identity through cinema.
Benzer Tezler
- 2000 sonrası Türk sinemasında Aleviliğin görünürlüğüne dair temsiller
Representations on the visibility of Alevism in Turkish cinema after 2000
İHSAN KOLUAÇIK
Doktora
Türkçe
2021
Sahne ve Görüntü SanatlarıDokuz Eylül ÜniversitesiFilm Tasarımı Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. DİLEK TUNALI
- Türk sinemasında Alevilik algısı (1990-2020)
The perception of Alevism in Turkish cinema (1990-2020)
SEVCAN KURNUÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiAlevi Bektaşi Kültürü Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLGAR BAHARLU
- Türk sinemasında güldürü ve televizyon çağında Kemal Sunal olgusu
Comedy in Turkish cinema and the fact of Kemal Sunal in tv age
SERDAR KARAKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Güzel SanatlarMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSinema Televizyon Ana Bilim Dalı
DOÇ. ALEV İDRİSOĞLU
- Türk sinemasında çekim sonrası üretime dayalı teknik altyapı sorunları ve bunun sinema sanatına etkileri
The problems of post-production and technical infrastructure in the Turkish Cinema and the impacts of it on the art of cinema
ALİ SAİT LİMAN
Sanatta Yeterlik
Türkçe
2009
Sahne ve Görüntü SanatlarıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSinema Televizyon Ana Sanat Dalı
PROF. ALEV İDRİSOĞLU
- Türk sinemasında seyirci-sinema etkileşimi ve seyirci profili
Interaction between audience and cinema in the Turkish cinema and audience profile
TAHİR ALPER ÇAĞLAYAN
Sanatta Yeterlik
Türkçe
2004
Radyo-TelevizyonMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSinema Televizyon Ana Bilim Dalı
DOÇ. ALEV İDRİSOĞLU