Aydın-Milet ören yerindeki menteşe beyliği dönemi Lalaoğlu Hamamı restorasyon projesi
Restoration project of the Lalaoğlu bath from mentesche principality period at the Aydın-Milet archeological site
- Tez No: 959012
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ZEYNEP ERES ÖZDOĞAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 339
Özet
Günümüzde Aydın ilinin, Didim ilçesi sınırları içerisinde yer alan Milet Antik Kenti; Neolitik dönemden itibaren pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış çok katmanlı bir yerleşim bölgesidir. Kent, en parlak zamanlarını İyonya döneminde yaşamış olmasına karşın bugüne kadar ayakta kalmış eserlerin büyük kısmı Roma dönemine aittir. Bizans döneminde“Palatia”adıyla anılan yerleşim 13. Yüzyılda Menteşe Beyliği'nin bölgeyi denetimi altına almasından sonra iki yüz yıl boyunca bir Beylik merkezi olarak iskan görmüş ve bu dönemde“Balat”olarak adlandırılmıştır. Bölge 15. yüzyılın sonuna kadar jeopolitik ve ticari önemini korumuş olsa da Büyük Menderes Nehrinin liman bölgesini alüvyonla doldurması nedeniyle zaman içinde denizden uzak bir kara yerleşimi halini almış yerleşimin deniz ile kalan tek bağlantısı Menderes Nehri'nin denize dökülen kolları olmuştur. 17. yüzyıla gelindiğinde belde, etrafı bataklıklarla kaplı küçük bir yerleşime dönüşmüş; hamamlar, hanlar gibi kamusal yapıları atıl kalmış; ticari önemini ise tamamen yitirmiş bir durumdadır. Belde, Cumhuriyet dönemine gelindiğinde Aydın ilinin Söke ilçesine bağlı küçük bir köy durumundadır. 1958 depreminde büyük oranda yıkıma uğrayan köy, beldenin iki kilometre güneyinde yeniden inşa edilerek arkeolojik sit alanının içerisinden çıkartılmıştır. Bölgedeki ilk arkeolojik kazılar 1873 yılında Fransız arkeologlar öncülüğünde başlamıştır. 1899 yılından itibaren kazıları Alman arkeologlar yürütmüştür. Günümüzde alandaki arkeolojik çalışmalar hala devam etmektedir. Bu tez çalışması, Aydın ilinin Didim ilçesinde yer alan Milet Antik Kenti arkeolojik sit alanı sınırları içerisinde yer almakta olan Lalaloğlu Hamamını ele almaktadır. Yapının tam yapım yılı bilinmemesine karşın 14. yüzyıl sonu, 15. yüzyıl başı arası bir döneme ait olduğu düşünülmektedir. Menteşe Beyliği dönemine ait olan hamam yapısı, bölgedeki dört beylik dönemi hamamından biri ve oturum alanı bakımından en büyük olanıdır. Lalaoğlu Hamamı, arkeolojik sit alanının doğusunda, Roma dönemine ait kalıntıların üzerine oturan çok katmanlı bir kültür varlığıdır. Doğu tarafı“İyonik Stoa”kalıntılarının, batı tarafı“Roma Caddesinin”üzerinde konumlanmakta olan hamam yapısı,“Capito Hamamı”ve“Delphinion Tapınağı”ile de yan yanadır. Yapının temelleri ve beden duvarları taş örgüye sahiptir fakat duvar örgüsünün içinde tuğla malzeme de kullanılmıştır. Kapı açıklıkları, üst örtüler ve üst örtüye geçiş elemanları ise tuğla ile inşa edilmiştir. Devşirme malzemeler kaba örgü içinde fazlaca kullanılmıştır. Ortası kubbeli, enine sıcaklıklı, çift halvetli plan şemasına sahip yapı, erken dönem Türk mimarisi özellikleri taşımaktadır. Günümüzde duvarları, kapı açıklıkları, çeşitli bezemeleri, mukarnaslar ve Türk üçgenlerinden oluşan kubbeye geçiş elemanlarıyla büyük oranda sağlam olan hamam yapısı; üst örtülerini ise büyük oranda kaybetmiştir. İnşa edildiği dönemden itibaren 16. yüzyıl sonlarına kadar kullanımda olduğu teyit edilebilen hamam yapısının 17. yüzyıl ortalarına gelindiğinde atıl durumda olduğu düşünülmektedir. Denizden uzak kalması sebebiyle ticari önemini yitiren ve sürekli küçülen Balat'taki İlyas Bey Cami dışındaki tüm Menteşe Beyliği dönemi yapıları, 20. yüzyıla kısmen veya büyük oranda yıkıma uğramış ve atıl durumda ulaşmıştır. 1955 yılında meydana gelen Söke zelzelesinde ise hamam yapısının soyunmalık mekanının büyük oranda sağlam olan batı ve güney duvarları kaybedilmiştir. Ayrıca bölgede çalışan kazı ekipleri tarafından çeşitli gerekçelerle 20. yüzyılın ilk çeyreğinde soyunmalık mekanının kuzey tarafında, üçüncü çeyreğindeyse sıcak su deposunun duvarındaki açıklığa ve deponun iç mekanına birtakım müdahalelerde bulunulmuş ve yapının özgün bütünlüğüne zarar verilmiştir. Bu tez çalışmasında, Türkiye'de az sayıda örneği olan Menteşe Beyliği Dönemi hamamları örneklerinden, Milet ören yerinin doğusunda yer alan Lalaoğlu Hamamının mevcut durumu mimari ve yapısal özellikleri bakımından incelenerek sahip olduğu problemler ele alınacaktır. Yapının mevcut durumu ve mevcut durumunun barındırdığı problemler detaylı bir şekilde incelendikten sonra yapının özgün formu tartışılacaktır. Ardından yapının korunması, sergilenmesi ve gerekli görülmesi durumunda yeniden işlevlendirilmesi bağlamında nasıl bir çalışma yapılması gerektiği irdelenecek ve projelendirilecektir.
Özet (Çeviri)
The ancient city of Miletus has been continuously inhabited since the Neolithic period, making it one of the most culturally, historically, and architecturally significant settlements in Western Anatolia. Its geographical location and advantageous topography, providing access to natural harbors, have positioned Miletus as a key center for maritime and commercial activities throughout history. The city developed as a major hub of maritime trade in antiquity, and reached the height of its cultural and economic prosperity during the Ionian period, becoming home to numerous advances in science, philosophy, and architecture. Although most of the surviving architectural remains date back to the Roman period, the city also retains architectural traces from the Byzantine, Seljuk, and Anatolian beylik periods. With the rise of the Menteşe Beyliği in western Anatolia from the 13th century onward, the city began to be known as“Balat.”During this period, mosques, baths (hamam), and hans reflecting Turkish-Islamic culture became part of the city's skyline. Especially during the 14th and 15th centuries, diplomatic and commercial ties established with Venetian and Genoese merchants helped Balat maintain its importance as one of the major port cities in Western Anatolia. It remained an active trade center until the late 16th century. However, the harbor gradually silted up due to alluvial deposits carried by the Büyük Menderes River, which severed the city's connection to the sea. This led to the shrinkage of the urban fabric, the decline of commercial activity, and the transformation of Balat into a small, isolated settlement surrounded by marshland. By the 17th century, many public buildings in Balat—particularly the baths and caravanserais—had become unusable, and the settlement was gradually abandoned. By the 20th century, Balat had become a small village with a declining population within the Söke district of Aydın province. After the destructive earthquake in 1955, the village suffered heavy damage, and the settlement was rebuilt approximately two kilometers to the south, thereby vacating the area designated as an archaeological site. The first systematic archaeological excavations in Miletus began in 1873 under the direction of French archaeologists, and from 1899 onward, they were taken over and continued by German teams. These excavations, which are still ongoing today, are of great significance for understanding the site's multi-layered archaeological fabric. The focus of this study, the Lalaoğlu Hamamı, is a beylik-period structure built atop Roman-era remains in the eastern section of the Miletus archaeological site. In terms of surface area, it is the largest bath of its kind in the region and exhibits characteristic features of early Ottoman Turkish architecture as well as early elements specific to the Menteşe Beyliği. The structure is located north of the Ionic Stoa ruins, east of the Roman Street, west of the Capito Bath, and south of the Delphinion Temple—placing it adjacent to significant Roman buildings. This location makes the building an important example of architectural stratification and cultural continuity. Although no primary source exists regarding the exact construction date of the building, its architectural features, construction techniques, and Ottoman archival sources suggest that it was built between the late 14th and early 15th centuries. The building has a wall structure constructed with an alternating pattern of stone and brick, and spolia materials are frequently observed from the foundation level up to the base of the domes. In terms of its layout, the bath features a central domed area, a transverse sıcaklık, and a layout with double halvet cells. It also includes spaces such as the soyunmalık, aralık, ılıklık, sıcaklık, hela, halvet cells, cold water tank, and hot water tank. Except for the barrel vaults covering the water tanks, the building has lost all of its upper structural coverings. Structural deterioration begins at the wall level in the soyunmalık, whereas other spaces have largely survived up to the transitional elements beneath the dome. However, the absence of upper coverings has left the interior spaces highly vulnerable to environmental exposure. This has resulted in material degradation and widespread vegetation growth throughout the building. During the thesis study focused on the conservation and restoration of the Turkish bath located in the eastern part of the Miletus site, extensive archival and library research was conducted, including the examination of historical photographs, architectural drawings, and various textual sources. As part of the documentation process, the structure was digitally modeled using digital photogrammetry, and detailed measured drawings were produced based on this model. In addition, a comprehensive condition assessment was carried out, during which degradation typologies were identified and the material characteristics and damage levels of each space were systematically recorded. Over the years, due to earthquakes and neglect, the Turkish bath has lost a significant part of its upperstructure. As a result, it has become highly vulnerable to external environmental factors such as rain, sunlight, wild animals, and vegetation. Inside the building, various types of material deterioration and loss caused by moisture, rainfall, and solar exposure have been observed. Especially during the winter and spring months, ponding around the bath increases humidity levels in the interior spaces. This, in turn, accelerates both chemical and physical deterioration through biological activity. The Turkish bath, which is believed to have remained abandoned for over four centuries, has also suffered from various forms of human-induced damage. Over time, nearly all original components—such as marble wall claddings, kurna basins, water tanks, and pools—have been removed. In particular, the removal of marble kurnas embedded in the walls caused significant damage to the masonry fabric. The Turkish bath was also subjected to various interventions during archaeological excavations and research activities that began in the late 19th century at Miletus. On 11 October 1905, the excavation team led by Theodor Wiegand demolished the northern part of the soyunmalık in order to gain better access to the Delphinion Temple. In the 1960s, during the exposure of the Roman Street, the excavation of the surrounding fill rendered the interior spaces of the bath inaccessible. In 1973, new interventions were made to reestablish access to the structure and to enable its use as a storage facility. These interventions included inappropriate repairs using cement and modern bricks, which are now considered problematic in terms of the structural integrity of the building. The conservation and restoration strategies proposed in the thesis have been developed in a manner that respects the building's original form, minimizes intervention, and adheres to recognized conservation and restoration principles. Given the structure's location within an archaeological site and its interaction with the surrounding environment, it has been proposed that the restoration process be approached not only at the building scale but also in its broader environmental context. Therefore, heavy-handed interventions such as protective roofs have been deliberately avoided. Instead, measures were taken to minimize water intrusion into interior spaces and to preserve original plaster and mortar layers. Structural reinforcements were implemented in areas of concern, and the complete removal of vegetation from within the building was targeted. Additionally, the removal of incongruous later additions has also been proposed. In conclusion, the Lalaoğlu Hamamı should be regarded as both a significant example of architectural heritage from the Menteşe Beyliği period and an integral component of Miletus's multi-layered archaeological landscape. Ensuring its conservation and sustainable transmission to future generations requires an interdisciplinary approach based on thorough documentation and on-site conservation principles. The restoration project developed within this framework includes not only physical intervention strategies, but also cultural conservation measures that emphasize the building's historical value and aim to promote awareness and visibility.
Benzer Tezler
- Aydın yöresi halk kültürünün incelenmesi
Başlık çevirisi yok
K. ZÜMRÜT HASBEK ÖZTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Halk Bilimi (Folklor)İstanbul Teknik ÜniversitesiTürk Halk Oyunları Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. FİKRET DEĞERLİ
- Bozdoğan (Aydın, Türkiye) kömürlerinin kimyasal ve petrografik özellikleri
Chemical and petrographic properties of bozdogan (Aydın, Türkiye) coals
BAŞAK KARAHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Jeoloji MühendisliğiHacettepe ÜniversitesiJeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ İHSAN KARAYİĞİT
- İstanbul'daki çağdaş camilerin iç mekân dekorasyonunun geleneksel türk islam süsleme sanatları açısından incelenmesi
Examination of the interior decorations of modern mosques in İstanbul in terms of traditional turkish islamic decorative arts
ABDULLAH SAİD TAŞDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Mimarlıkİstanbul Aydın ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALEV ERARSLAN GÖÇER
- Sokrates öncesi Antik Yunan filozoflarında din ve kutsallık
Religion and sacredness in pre-Socratic Ancient Greek philosophers
FADİME SEVİM KABAKOZ ÇUKUR
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinDokuz Eylül ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET AYDIN