Hadis tenkidi açısından mana ile rivayet olgusu
The phenomenon of naration by meaning from the perspective of hadith criticism
- Tez No: 961404
- Danışmanlar: PROF. DR. YAVUZ KÖKTAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 601
Özet
Bu çalışma, hadis ilminin temel meselelerinden biri olan mâna ile rivayet uygulamasını, klasik dönem bağlamında uygulamalı şekilde ele almaktadır. Mevcut literatürde mâna ile rivayetin genellikle hadis usulü metinleri üzerinden teorik bir mesele olarak işlenmesi ve uygulamanın ihmal edilmesi, teorik çerçeve ile tarihsel gerçeklik arasında boşluk oluşturmaktadır. Ayrıca 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren mâna ile rivayetin hadislerin delil değeri açısından eleştirel bir sorun olarak konumlandırılması, bu araştırmanın temel problem alanını oluşturmaktadır. Tez, mâna ile rivayetin klasik hadis anlayışı içinde hangi sınırlarla kuşatıldığını, bu sınırların aşılması durumunda rivayetlerin nasıl tenkide tabi tutulduğunu ve“anlamın değişmemesi”ilkesinin pratik yansımalarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Mâna ile rivayet, hadis literatüründe kapsamlı çalışmalara konu olsa da tanım ve içeriği açısından hâlâ muğlaklık barındırmaktadır. Bu durum, araştırmanın çıkış noktalarından biri olmuş, kavramın tanımı, kapsamı ve tarihsel süreçteki dönüşümünü problematik biçimde ele almayı gerektirmiştir. Araştırma yalnızca râvî merkezli bilgilerin aktarımıyla sınırlı kalmamış, rivayet metinlerinden elde edilen çözümlemeler ve geliştirilen kavramsal çerçeveyle mâna ile rivayetin tarihi sürecine dair özgün bir okuma sunmuştur. Bu yaklaşımla tâbiîn döneminden başlayarak râvîlerin rivayet üslupları ve metinlerin incelenmesinden elde edilen veriler değerlendirilmiş, mâna ile rivayetin farklı uygulama biçimleri ve geçirdiği dönüşümler somutlaştırılmıştır. Mâna ile rivayet konusundaki literatürde, rivayet sürecinin gelişimine odaklanılırken rivayete ilişkin tenkit ve bu tenkidin gelişimi genellikle göz ardı edilmiştir. Bu eksikliği gidermek amacıyla çalışmada mâna ile rivayetin“tabii sınırları ve ”tenkide konu olma sınırları" detaylıca incelenmiştir. Söz konusu çerçevede, muhaddislerin mâna ile rivayetin hadisin fıkhî hükmünü, akâidî anlamını, anlatım bütünlüğünü veya kaynağını doğrudan etkilediği durumlarda tenkit mekanizmasını devreye soktuğu tespit edilmiştir. Ayrıca modern dönemde mâna ile rivayet meselesinin farklı bağlamlarda nasıl güncel hâle geldiği ve bu meseleye dair bakış açıları kapsamlı bir şekilde analiz edilmiştir. Bu çalışma, mâna ile rivayet olgusunu tarihsel gelişimi, ilk dört asırdaki klasik tenkit prensipleri ve 19. yüzyıl sonrası modern eleştirel yaklaşımlar çerçevesinde bütüncül bir bakışla ele almakta, uygulamalı örneklem ve dönemsel okuma biçimiyle konuya içerik ve yöntem düzeyinde yeni bir yön sunmaktadır.
Özet (Çeviri)
This study re-examines narration by meaning— a fundamental issue in Hadith—within the classical period through an applied approach rather than modern theoretical generalizations. Treating it mainly as a methodological abstraction while neglecting practice has opened a gap between theory and historical reality. Since the late 19th century, its framing as a challenge to hadith evidential value defines the research problem. The thesis clarifies the classical boundaries of narration by meaning, how transgressions triggered criticism, and the practical implications of the principle of“preserving the meaning.”Although widely discussed, the concept remains ambiguous in definition and scope; the study therefore reassesses its definition, scope, and historical transformation. Beyond narrator-centered history, it offers an original reading by analyzing narration texts and proposing a conceptual framework. Using data from the Tabiʿin onward, it evaluates transmitters' styles and texts, concretizing forms and transformations of the practice. Prior literature often overlooks the evolution of criticism itself; to address this, the study investigates narration by meaning's“natural”and“criticizable”boundaries. Hadith scholars activated critique when narration by meaning affected legal rulings, doctrinal meaning, narrative integrity, or source. The study also examines how the issue became salient in modern contexts and the range of positions advanced. Overall, it treats narration by meaning holistically across its historical development, the classical principles of the first four centuries, and post-19th-century critical approaches, offering a new direction in both content and method through applied sampling and periodic reading.
Benzer Tezler
- Arap dili ve edebiyatı açısından İbn Hazm
Ibn Hazm from the perspective of Arabic language and literature
ŞAHABETTİN ERGÜVEN
- Metin ve sened tenkîdi açısından meleğin cenîne ruh üflemesi ve kaderini yazması hadîsinin değerlendirilmesi
The reconsideration of text and the narration chain of the hadith concerning with creation in the uterus, insufflation of the soul to the embryo and the predestination
HÜSEYİN ÇETİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA KARATAŞ
- Ebu'l-Feyz el-Gumârî ve hadisçiliği
Abu al-Fayd Ahmad al-Ghumari and his hadithions
MEHMET ŞAKAR
Doktora
Türkçe
2022
DinBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH KARAHAN
- Mizanu'l-İ'tidal'de metin tenkidi
The nature of the matn in Mizan al-I'tidal
NİMET CEYLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
DinSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. MEHMET ÖZŞENEL
- Ricâl tenkidi açısından Halîlî ve el-İrşâd adlı eseri
El-Halîlî and el-İrşâd in terms of ricâl criticism
BÜŞRA BEDİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinOndokuz Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BEKİR ÖZÜDOĞRU